Η ομιλία του Κωστή Μουδάτσου στην παρουσίαση του βιβλίου ΗΤΑΝΕ ΚΙΣΜΕΤ ΣΤΕΛΛΑ ΧΑΣΚΙΛ ΤΗΣ ΕΦΗΣ ΜΑΧΙΜΑΡΗ, στο Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα πριν λίγες μέρες!

Σας φέρνομε θερμούς χαιρετισμούς από το νότο, από τη Κρήτη. Εμείς ξέρομε να αγαπούμε και να τιμούμε τους καλλιτέχνες μας και το ίδιο βλέπω κι απόψε εδώ στην Αθήνα και χαίρομαι πάρα πολύ! Αισθάνομαι ιδιαίτερη συγκίνηση για τους φίλους που ήρθαν από τη Κρήτη σήμερα για την εκδήλωση και μας τιμάνε με την παρουσία τους.

Δεν είναι εύκολο να αγαπάς και να στηρίζεις τους λαϊκούς καλλιτέχνες μιας και πολλοί από αυτούς βρίσκονται κατά καιρούς ξεχασμένοι στη λήθη και στην λησμονιά κι ας πρωταγωνίστησαν στην εποχή τους! Τα μέσα και η προπαγάνδα της βιομηχανίας της διασκέδασης ξέρουν καλά τη τακτική της συσκότισης και της παραπληροφόρησης! Υπάρχουν όμως οι θύλακες της αντίστασης κι αυτοί ξαναδίνουν ζωή και φως σε εκείνους που προσέφεραν τα μέγιστα στο λαϊκό πολιτισμό κι ας τους έχουν καταχωνιάσει στα σκοτάδια! Το παράξενο είναι ότι στη δική μας περίπτωση είναι ότι και οι συνεργάτες της απαράμιλλης τραγουδίστριας την ξέχασαν. Κι όμως υπάρχουν εκείνοι οι άνθρωποι που κόντρα στο πνεύμα των καιρών ψάχνουν, γυρεύουν ερευνούν ώστε να δώσουν ξανά φως και να βγάλουν από το σκοτάδι μια ξεχασμένη λαϊκή πρωταγωνίστρια. Τέτοια είναι η περίπτωση της Εφης Μαχιμάρη με τη Στέλλα Γαέγου Ιεχασκιλ, τη δική μας Στέλλα Χασκίλ! 

Η Εφη ξαναδίνει ζωή στην τραγουδίστρια με την βελούδινη φωνή που τραγούδησε περισσότερα από εκατό τραγούδια και σε πάρα πολλά άλλα συμμετείχε σαν δεύτερη φωνή. Και τι τραγούδια! Κορυφαία που στα διάβα του χρόνου τα έχομε κάνει προσευχές, που τα τραγουδούμε και τα χορεύομε στη χαρά μα και στη πίκρα μας, στο νταλκά μα και στις μοναχικές μας στιγμές. Τραγούδια που εκείνη την εποχή έφερναν νέα ακούσματα και χαρακτήρισαν τον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό! Τραγούδια που η μουσική έδενε με το στίχο, με το ρυθμό και γέμισαν φως ελληνικό το τόπο μας κι ας γράφτηκαν πολλά από αυτά στη διάρκεια της κατοχής και των δύσκολων χρόνων που ακολούθησαν. Έδιναν ελπίδα και ζωή στο πονεμένο και στο κάθε κατατρεγμένο, στον ερωτευμένο μα και στον ξεχασμένο! Το ρεμπέτικο είναι έντιμο τραγούδι και δεν πολυαγαπά τις νόρμες και τους κανόνες της κάθε εξουσιαστικής τάξης. Ήταν έξω από τις συμβάσεις της εποχής του. Ίσως αυτός να είναι κι ένας λόγος που το αγαπάει ακόμη και σήμερα η νεολαία αλλά και εκείνοι που προτιμούν  την ανυπακοή και τις συνέπειες της, παρά το φόβο της υποταγής στη βία της κάθε μικρής και μεγάλης εξουσίας!

Κι έρχεται η Έφη να ψάξει να περιπλανηθεί στο σκότος και στη φυλακή της λήθης για να ξαναδώσει ζωή στην Στέλλα. Έζησα από κοντά τα τέσσερα και πλέον χρόνια αυτής της επίπονης και βασανιστικής προσπάθειας! Σε κάθε προσπάθεια κρυβόταν πικρές αλήθειες! Να ξεκινάς από τη πυρκαγιά του 1918 στη Θεσσαλονίκη και να πηγαίνεις αμέσως στο καημό της προσφυγιάς και στην ανταλλαγή του 1922-23 με μοναδικό κριτήριο εκείνο του τι Θεό πιστεύεις! Από το χάσιμο των σπιτιών και της περιουσίας των εβραίων, την καταστροφή των συμβόλων τους στην επόμενη καταστροφή και την προσφυγιά! Κι όμως ένα νέο παιδί ξεκινά τη ζωή του και η κοινωνία αναζητά να ξαναβρεί το ρυθμό της μέσα στο πόνο, στην φτώχεια και στους κατατρεγμούς!

Και η ζωή συνεχίζεται με ανθρώπους που παρά τα δεινά και τον αγώνα της επιβίωσης ξέρουν να τραγουδούν, να χορεύουν, να τηρούν τα ήθη και τα έθιμα τους αλλά και να αναζητούν το νέο, το διαφορετικό για να εξελίξουν τη ζωή τους και να δώσουν όνειρα κι ελπίδες στα παιδιά τους! Κι απάνω που σκάνε τα χαμόγελα στα πικραμένα χείλη, σκάει και η άνοδος του φασισμού και του ναζισμού και σκορπά τα μαύρα ανέφαλα στην Ευρώπη του μεσοπολέμου. Οι λαοί νοιώθουν τη μπόρα που έρχεται και οι εβραίοι νοιώθουν ότι θα αποτελέσουν ένα από τους κύριους στόχους. Το μέχρι που θα φτάσει το αποτρόπαιο πρόσωπο του ναζισμού δεν μπορεί ακόμη κανείς να το διακρίνει ευκρινώς αλλά οι πιο διορατικοί καταλαβαίνουν ότι μπαίνομε σε μια σκοτεινή εποχή που κανείς δεν ξέρει πως θα βγει. Η κρίση του 1929-32 επιδεινώνει τις καταστάσεις και η κατάληψη της εξουσίας από τους ναζιστές δείχνει την λαίλαπα που έρχεται!

Σε τέτοια σκοτάδια είναι βαρύ και ζόρικο να ψάχνεις να βρεις τη ζωή ενός παιδιού που μεγαλώνει κι αρχίζει να έχει τα πρώτα σκιρτήματα στη ζωή. Να ψάχνεις να δεις τις προσπάθειες της οικογένειας να δώσει όνειρα κι ελπίδες στα παιδιά της και της κοινωνίας να βρει στηρίγματα για να πατήσει στη ζωή. Κι όμως οι άνθρωποι δίνουν  σκληρούς αγώνες κι ας είναι μικρή και δύσκολη η ζωή που ζουν αλλά και εκείνη που τους περιμένει. Τα παιδιά μαθαίνουν να έχουν ελπίδες ακόμη και στη πιο δύσκολη στιγμή! Κι όσο μεγάλος κι αν είναι ο ανήφορος μαθαίνουν να αναζητούν την κορυφή και μετά την επόμενη κορφή!

Τον καιρό εκείνο η Στέλλα αρχίζει να ανακαλύβει τις ομορφιές της ζωής και η Ρόζα διακρίνει το ταλέντο της στο τραγούδι. Η Έφη με μεγάλες προσπάθειες και τεχνικές μυθιστορηματικές, μιας και δεν υπάρχουν στοιχεία και ντοκουμέντα, μπορεί και δένει την ιστορία με μαεστρικό τρόπο. Με ευγένεια και αγάπη, με ιστορικό και αληθοφανή τρόπο, με πολύ κόπο και πολλές ώρες περισυλλογής και αγωνίας μέχρι να καταλήξει και να κατασταλάξει πώς να χαράξει στο χαρτί τις στιγμές της βιογραφίας της Στέλλας. 

Μπαίνοντας στο Β παγκόσμιο πόλεμο και στην κατοχή τα μαρτύρια της Ελλάδας και του λαού μας συνεχίζονται με ακραίες μορφές. Σκλαβιά, πείνα, θανατικά μα και ταυτόχρονα ο αγώνας της ανυπόταχτης και ελεύθερης Ελλάδας ξεκινά. Την ίδια στιγμή αρχίζουν οι διωγμοί, τα βάσανα και τα θανατικά στους εβραίους. Ο ναζισμός δείχνει το πιο αποτρόπαιο πρόσωπο. Το κολαστήριο του Αουσβίτς! Φωτιές, χάσιμο περιουσιών, ξεριζωμοί, κυνηγητό από τους ναζί, τα κολαστήρια του Αουσβίτς και τόσα άλλα! Πέρασαν οι Εβραίοι τόσα πολλά και γενικότερα η χώρα μας πλήρωσε τέτοιο βαρύ τίμημα ώστε σήμερα να αναφωνούμε , ΠΟΤΕ ΠΙΑ ΠΟΛΕΜΟΣ, ΠΟΤΕ ΠΙΑ ΦΑΣΙΣΜΟΣ! 

Κι όμως μέσα σε τέτοιες απάνθρωπες συνθήκες η Στέλλα Χασκίλ μεγαλούργησε και συνεργάστηκε με τους κορυφαίους μουσικούς της Ελλάδας την εποχή εκείνη! Από τη μια προσπαθούσε να σώσει τη ζωή της και από την άλλη δίνει ζωή και φως στο λαό μας με το τραγούδι της!

Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά ήρθε ο εμφύλιος και τα τραγικά μετακατοχικά χρόνια με τις εξορίες και τις εκτελέσεις αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης! Η Στέλλα δίνει τις μάχες της έχοντας δίπλα της το Τζάκο Ιεχασκέλ., με τον οποίο παντρεύτηκε το 1945. Ο Γιός του Τζάκο, ο Μάριος, βοήθησε σε τούτη τη προσπάθεια την Έφη, ώστε το φως να ξαναφωτίσει τη μορφή της χαμένης στη λήθη Στέλλας. 

Η φυγή από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα για να σωθεί κι αυτή και όσα μέλη της οικογενείας μπόρεσαν είναι συγκλονιστική! Η Ρόζα στέκει ξανά δίπλα της και την ανεβάζει πάλι στο πάλκο! Σε αυτά τα χρόνια της ναζιστικής κόλασης, το μπουζούκι φτιάχνει τους δικούς του παραδείσους και εκείνη η γενιά μουσικών φέρνει τα δικά της ακούσματα!

Η Στέλλα αποτέλεσε τη σπουδαία ερμηνεύτρια ανεπανάληπτων επιτυχιών που τραγουδάμε και σήμερα. Η Ρόζα Εσκενάζη πίστεψε στο ταλέντο της και ήταν εκείνη που έπαιξε καθοριστικό ρόλο να βγει στο τραγούδι και στη δισκογραφία! Μυθιστορηματικές ιστορίες που ξετυλίγονται στο πόνημα της Έφης! Η βελούδινη φωνή της Στέλλας θα χαρακτηρίσει τις ερμηνείες κορυφαίων δημιουργιών όπως,  Πάλιωσε το σακάκι μου, Ακρογιαλιές δειλινά, Εγώ πληρώνω τα μάτια π’ αγαπώ, Σπανιόλες Σεβιλιάνες, Ήτανε κισμέτ, Μαζί σου ξεμυαλίστηκα, Κάποια μάνα αναστενάζει, Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι και τόσες άλλες! Η Έφη παραθέτει όλη τη μεγάλη πορεία από το ξεκίνημα μέχρι και τη τελευταία περιοδεία της, που γνώρισε την αποθέωση στη Σμύρνη και στη Πόλη, παρέα με τον Οδυσσέα Μοσχονά. Ο Τσιτσάνης, ο Χιώτης, ο Καλδάρας, ο Μάρκος, ο Λαύκας, ο Παπαϊωάννου, ο Τάκης Μπίνης, ο Μοσχονάς και τόσοι άλλοι θα βρουν την βελούδινη ερμηνεύτρια των τραγουδιών τους και μια υπέροχη συνεργάτιδα! Με αυτούς τους καλλιτέχνες, το ρεμπέτικο θα γίνει ένας από τους πολυτιμότερους θησαυρούς  στα σεντούκια του πολιτισμού και της Τέχνης της χώρας μας!

 Κι όσο κι αν προσπάθησαν οι άφρονες εξουσίες να το καταχωνιάσουν, η νεολαία στη δεκαετία του 60, με πολλές προσπάθειες του ξαναέδωσε ζωή αλλά και την αίγλη που του αξίζει! Ο λαός ξέρει ότι οι λαϊκοί μας καλλιτέχνες είναι η ίδια η ψυχή του και γι αυτό θα πρέπει να τους προσέχομε σαν τα μάτια μας!

 Η Ελληνίδα τραγουδίστρια με σεφαραδίτικες ρίζες και με τη καθαρή βελούδινη φωνή ξαναζεί μέσα από το πόνημα της Έφης! Κι επειδή έζησα από κοντά την προσπάθεια της Έφης, μπορώ να πω ότι το βιβλίο ετούτο κρύβει πολύ κόπο, έρευνα, συζητήσεις και πολύ αγάπη για το λαϊκό τραγούδι και τους πρωταγωνιστές του! Η Στέλλα μπορεί να έφυγε για τους τόπους του Μύθου το 1954, νεότατη, σε ηλικία μόλις 36 χρονών αλλά προσπάθειες σε ετούτη της Έφης της ξαναδίνουν ζωή και αναδεικνύουν το έργο και τον χαρακτήρα της.

Αν σκεφτούμε τη ζωή της στην εποχή που έζησε, τότε θα καταλάβομε ακόμη περισσότερο την αξία του έργου της Στέλλας αλλά και την αξία της κοπιαστικής εργασίας της Έφης! Τούτο το βιβλίο κρύβει πολύ κόπο, ξενύχτια και βασανιστικές σκέψεις, ευγένεια και χαρμολύπη, κρύβει πόνους και νταλκάδες , κρύβει ένα σπουδαίο μέρος του λαϊκού μας πολιτισμού, αναδεικνύει και ξαναδίνει φως σε ότι είχε καταδικαστεί στη λήθη και στο σκοτάδι!

Είναι ο καρπός της σκληρής εργασίας της Έφης για τη Στέλλα Χασκίλ! Άλλωστε μυστικά της Έφης και της Στέλλας είναι γραμμένα σε τούτο το βιβλίο!  Κι εγώ που έζησα από κοντά όλη τη προσπάθεια της δημιουργίας και της σύνθεσης, σας ΠΡΟΤΕΊΝΩ ΑΝΕΠΙΦΎΛΑΚΤΑ, ΞΕΚΑΡΠΟΥΛΙΣΕΤΕ ΑΥΤΟΥΣ τους ΚΑΡΠΟΎΣ με λαχτάρα και πόθο αλλά και με όρεξη για τα παιγνίδια και τις αξίες της ζωής, αυτές που υμνεί ο λαϊκός μας πολιτισμός! 

Και χαίρομαι πάρα πολύ που σήμερα ξανατραγουδιώνται τα ρεμπέτικα και τα καλά μας λαϊκά τραγούδια αλλά και τα δημοτικά και ακόμη ότι πολλά παιδιά μαθαίνουν και παίζουν τα λαϊκά μας όργανα, το μπουζούκι, τη λύρα η το κλαρίνο και το βιολί.

 Πολύ το γουστάρω να βλέπω τα νέα παιδιά να μαθαίνουν και να χορεύουν τους λαϊκούς χορούς και να αναζητούν και το νέο , το άγνωστο και να βάζουν φως στα όνειρα τους! Και για να φτιάξεις το νέο και το καινούργιο, για να ανοίξεις νέους δρόμους, πρέπει να γνωρίζεις πολύ καλά τους θησαυρούς τους παλιούς, τη γνώση των νεκρών και το έργο τους που όσο του ξαναδίνομε ζωή και φως τόσο πιο καινοτόμοι και δημιουργικοί θα γινόμαστε! 

Γι αυτό τέτοιες προσπάθειες όπως ετούτη της Έφης έχουν ιδιαίτερη αξία και αποτελούν φάρμακο, βότανο και γιατροσόφι για την υγεία του λαϊκού μας πολιτισμού! Η μυθιστορηματική βιογραφία της Έφης δείχνει ακόμη μια φορά ότι το ρεμπέτικο αποτελεί μέρος της άυλης κληρονομιάς ενώ η περίπτωση της Στέλλας είναι ιδιάζουσα και μοναδική και περνά στο πάνθεο του λαϊκού μας πολιτισμού!