Εκδήλωση - Συζήτηση στα Χανιά για την Κατοχή - Απελευθέρωση - «Ανασυγκρότηση». Κυριακή, 23 Μαρτίου, 7.00μ.μ

Εκδήλωση - συζήτηση από τους "ΦΙΛΟΥΣ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ" στα Χανιά 

για την Κατοχή - Απελευθέρωση - «Ανασυγκρότηση»

 (Κυριακή, 23 Μαρτίου, 7.00μ.μ.)

Με αφορμή τη σπουδαία φωτογραφική έκθεση της Βούλας Παπαϊωάννου (1898-1990): «Το ανθρώπινο βλέμμα στα βάσανα ενός λαού (1940-1950)» που γίνεται με τη συνεργασία του Μουσείου Μπενάκη και συνεχίζεται με μεγάλη προσέλευση και συγκινητική ανταπόκριση από το φιλότεχνο κοινό της πόλης των Χανίων στην αίθουσα του Φιλολογικού Συλλόγου: «Ο Χρυσόστομος» μέχρι και το Σάββατο, 5 Απριλίου, την Κυριακή, 23 Μαρτίου 2014 στις 19:00 μ.μ. ο Πολιτιστικός Σύλλογος: «Οι φίλοι των γραμμάτων» σε συνεργασία με την εφημερίδα: «Χανιώτικα Νέα» και τον Φιλολογικό Σύλλογο: «Ο Χρυσόστομος», στο κτίριο του Φιλολογικού Συλλόγου (Χάληδων 83) θα πραγματοποιήσουν επιστημονική εκδήλωση-συζήτηση με τίτλο:

Κατοχή - Απελευθέρωση - «Ανασυγκρότηση»: 

                             Μια ιστορική προσέγγιση

Εισηγήσεις στην εκδήλωση θα κάνουν οι:

α) Γιώργος Μαργαρίτης, καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας στο ΑΠΘ.
β) Γιάννης Σκαλιδάκης, ιστορικός-Πάντειο Πανεπιστήμιο.
γ) Βασίλης Μανουσάκης, υποψήφιος διδάκτορας στο ΑΠΘ.

Τη συζήτηση που θα ακολουθήσει θα συντονίσει η Ντιάνα Μπέκερ (Diana Becker)

Σύντομο εργοβιογραφικό σημείωμα για τη Βούλα Παπαϊωάννου

 Βούλα Παπαϊωάννου: Το ανθρώπινο βλέμμα στα βάσανα ενός λαού (1940-1950)

Δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες:  

"Ρεθεμνιώτικα Νέα", Πέμπτη 20/03/2014 

& "Χανιώτικα Νέα", Σάββατο, 22/03/2014

Επιμέλεια αφιερώματος: 

Δημήτρης Δαμασκηνός, 

εκπαιδευτικός Δ.Ε.

«Από τις λίγες επαφές που είχα μαζί της θυμάμαι ότι ήταν πολύ κλειστός άνθρωπος με απέριττη σεμνότητα και διακριτική ευγένεια, πράγμα που δυσχεραίνει σήμερα την ιστορική έρευνα. Ξεχώριζε απ' τους γνωστούς φωτογράφους του καιρού της τόσο για την καθαρότητα της δουλειάς της όσο και για την προσπάθεια τολμηρότερων αναζητήσεων στη φωτογραφική έκφραση και την τεχνική πρακτική. Είναι απ' τους λίγους που έκαμαν ποίηση με τη φωτογραφία και η μόνη απ' τους παλιούς φωτογράφους που άφησε έργο κοινωνικού προβληματισμού με διεισδυτική ματιά, καλοσύνη και ποιότητα ανθρωπιάς». (1).

Πρώτα βήματα

Η διακριτική και ευγενική Βούλα Παπαϊωάννου έκρυβε μια σπάνια κοινωνική ευαισθησία που μαζί με τη δυνατή και λιτή φωτογραφική της γραφή χαρακτήρισε εξαρχής το έργο της. Γεννημένη το 1898 στη Λαμία, τρίτο παιδί από τα πέντε της Αφροδίτης και του αξιωματικού Θεοχάρη Παπαϊωάννου, έζησε τα παιδικά της χρόνια μέσα στη θαλπωρή και την τάξη μιας καλοβαλμένης αστικής οικογένειας των αρχών του αιώνα (2).

Το 1908 η οικογένειά της ήρθε στην Αθήνα, όπου έμεινε πρώτα στην Πλάκα και μετά στο Κολωνάκι. Το έντονο ενδιαφέρον της για τη ζωγραφική την ώθησε να ακολουθήσει σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και συγχρόνως της έδωσε το έναυσμα για την ενασχόληση της με τη φωτογραφία. Μετά τον ξαφνικό θάνατο της μικρότερης αδελφής της, της Άννας, η Βούλα Παπαϊωάννου διέκοψε τις πανεπιστημιακές σπουδές της.

Η ενασχόλησή της με τη φωτογραφία ξεκινά σε σχετικά μεγάλη ηλικία αλλά την απορροφά ολοκληρωτικά (3). Κοντά στον γνωστό φωτογράφο, Πάνο Γεραλή, αδελφό των ζωγράφων Απόστολου και Λουκά, μυήθηκε στα μυστικά της φωτογραφικής τέχνης γύρω στα μέσα της δεκαετίας του '30 (4).

Από την περίοδο της μαθητείας της μαζί με τον δάσκαλό της, επιδόθηκε σε εξωτερικές λήψεις. Το ελληνικό τοπίο και οι αρχαιότητες αποτέλεσαν τα αγαπημένα της θέματα που θα επανέρχονται συνεχώς στο έργο της.

Ο γάμος της με το φιλόλογο-συγγραφέα Ι. Ζερβό, θα συμβάλει αποφασιστικά στη διεύρυνση των πνευματικών της αναζητήσεων και αντίστοιχα η διάλυσή του θα αποτελέσει έναν από τους κύριους λόγους της αποκλειστικής ενασχόλησής της με τη φωτογραφία (5).

Η κήρυξη του πολέμου του '40 και οι τραγικές εμπειρίες που ακολούθησαν για ολόκληρη τη χώρα και ιδιαίτερα για το λαό της Αθήνας, καθόρισαν αποφασιστικά το έργο της έως τότε αθόρυβης φωτογράφου Βούλας Παπαϊωάννου (1898-1900). Ενεργοποίησαν την κοινωνική της συνείδηση και αφύπνισαν την ευθύνη της καταγραφής του αγώνα που έδινε ο λαός της χώρας της στρέφοντάς την στην φωτογραφία-ντοκουμέντο. Ο φακός της διακριτικής Βούλας Παπαϊωάννου, έγινε μάρτυρας και κοινωνός του αποχαιρετισμού των στρατευμένων, της φροντίδας των πρώτων τραυματιών και των προετοιμασιών για την αντιμετώπιση των εκτάκτων αναγκών από τους κατοίκους της πρωτεύουσας (6).

Οι συνέπειες του πολέμου γρήγορα ξεπερνούν και την πλέον απαισιόδοξη πρόβλεψη. Η Αθήνα μέσα σε ένα χρόνο μαστίζεται σκληρά από την πείνα. Η Βούλα Παπαϊωάννου, ωστόσο, με την κάλυψη ελβετικής επιτροπής που είχε φθάσει εκ μέρους του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού επισκέπτεται τα νοσοκομεία και φωτογραφίζει τα αποσκελετωμένα παιδιά και τους λιμοκτονούντες ενήλικες.

Μεταπολεμική Ελλάδα

Με την αποχώρηση των Γερμανών (Οκτώβριος '44) ο λαός της Αθήνας ξεχύνεται στους δρόμους σ' ένα ξέφρενο πανηγύρι χαράς. Η συνειδητή ματιά της φωτογράφου ακόμη κι αυτή τη στιγμή θα στραφεί σε ό,τι απέμεινε από όσους πλήρωσαν με τη ζωή τους την ελευθερία. Θα σπεύσει στις φυλακές Μέρλιν -αλίμονο κατεδαφίσθηκαν το 1970- και θα κρατήσει στη μνήμη μας ηρωικά μηνύματα χαραγμένα στους τοίχους από αυτούς που την επομένη έπαψαν να υπάρχουν (7).

Η απελευθέρωση δεν θα φέρει την πολυπόθητη ειρήνη εξαιτίας της ένοπλης αγγλικής επέμβασης τον Δεκέμβρη του '44 και του κλίματος πρωτοφανών διώξεων, εκτοπίσεων, εκτελέσεων και τρομοκρατίας του αστικού πολιτικού κόσμου κατά των μελών και οπαδών του ΕΑΜ, ιδιαίτερα στην ύπαιθρο, την επομένη της υπογραφής της διαβόητης Συμφωνίας της Βάρκιζας και του αφοπλισμού του ΕΛΑΣ. Αυτήν την κρίσιμη μεταπολεμική περίοδο η Βούλα Παπαϊωάννου καταρχάς κάλυψε φωτογραφικά το έργο ξένων αποστολών βοήθειας τους την Ελλάδα, πρώτα-πρώτα της UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration) που ανέλαβε ανεπίσημα να αντιμετωπίσει τα προβλήματα επισιτισμού.

Μετά την αποχώρησή τους από την UNRA η Βούλα Παπαϊωάννου συνέχισε να συνεργάζεται με τους αμερικανικές οικονομικές αποστολές AMAG (1947-48) και ΕCA/G (1948-49). Είναι η σύντομη χρονική περίοδος που θα ταξιδέψει για τρία χρόνια από τη Μακεδονία ως την Κρήτη (8). Θα καταγράψει με ανθρωπιά και ρεαλισμό τους ξεριζωμένους από τα σπίτια τους, τους πρόσφυγες, τους τραυματίες, τους αιχμαλώτους, τα παιδιά και το μόχθο των ανθρώπων για τη δική τους επιβίωση και για την ανόρθωση του τόπου. Ταυτόχρονα, φωτογραφίζει κατεστραμμένα χωριά, ανατιναγμένα γεφύρια, χαλασμένους δρόμους (9). Τα θέματα που συγκεντρώνει στη γόνιμη αυτή περίοδο τους δουλειάς τους αποτελούν ένα πολύτιμο ιστορικό και κοινωνικό τεκμήριο τους μεταπολεμικής Ελλάδας (10).

Αργότερα, κατά τη διάρκεια του 1950, η πλέον καταξιωμένη Βούλα Παπαϊωάννου ασχολείται και πάλι με την τοπιογραφία παραμένοντας έτσι στην επικαιρότητα του χώρου της φωτογραφίας και δίνοντας παράλληλα την προσωπική της φωτογραφική εκδοχή για το ελληνικό τοπίο, σε σχέση με τους ανθρώπους της υπαίθρου και με τα απομεινάρια της ιστορίας του (11).Το 1960 μια πάθηση στα μάτια την ανάγκασε να σταματήσει να φωτογραφίζει.

Η ζωή της Βούλας Παπαϊωάννου κύλησε σαν τις φωτογραφίες της: άσπρο - μαύρο, σε απαλό φυσικό χρώμα. Μία απλή μηχανή, η ίδια στη σκιά και μπροστά, σε μεγέθυνση αγάπης, το θέμα: ο άνθρωπος, η πείνα, η αξιοπρέπεια του φτωχού και του κατατρεγμένου, το χαμόγελο που φωτίζει ένα ρημαγμένο πρόσωπο, τα ερείπια του πολέμου, όπου μέσα ανθίζει - λουλούδι - το παιδί, η ελπίδα.

Πρόσφατα το έργο της μεγάλης μας φωτογράφου παρουσιάστηκε στον μήνα φωτογραφίας στο Παρίσι και ταξίδεψε σε ευρωπαϊκές πόλεις τοποθετώντας τη δημιουργό του στο διεθνές πάνθεον των φωτογράφων ανάμεσα στους μεγάλους εκπροσώπους του ανθρωπιστικού ρεύματος (12).

Σημειώσεις - Παραπομπές

(1) Κώστας Μπαλάφας, Έμφυτο φωτογραφικό μεράκι, εφημερίδα «Η Καθημερινή», Επτά Ημέρες, Σάββατο-Κυριακή 28-29 Οκτωβρίου 1995.
(2) Φάνη Κωνσταντίνου, Βούλα Παπαϊωάννου - η φωτογράφος της Κατοχής, εφημερίδα «Η Καθημερινή», Επτά Ημέρες, Σάββατο-Κυριακή 28-29 Οκτωβρίου 1995.
(3) Φανή Κωνσταντίνου, Βούλα Παπαϊωάννου: Μαρτυρίες από την κατοχική και μεταπολεμική Ελλάδα, Αθήνα 1990, Φωτογράφος.
(4) Φάνη Κωνσταντίνου, ο.π., Σάββατο-Κυριακή 28-29 Οκτωβρίου 1995.
(5) Φάνη Κωνσταντίνου, ο.π., Σάββατο-Κυριακή 28-29 Οκτωβρίου 1995.
(6) Φάνη Κωνσταντίνου, ο.π., Βούλα Παπαϊωάννου - η φωτογράφος της Κατοχής, εφημερίδα «Η Καθημερινή», Επτά Ημέρες, Σάββατο-Κυριακή 28-29 Οκτωβρίου 1995.
(7) Φάνη Κωνσταντίνου, ο.π., Σάββατο-Κυριακή 28-29 Οκτωβρίου 1995.
(8) Φάνη Κωνσταντίνου, ο.π., Σάββατο-Κυριακή 28-29 Οκτωβρίου 1995.
(9) Άλκης Ξ. Ξανθάκης, ο.π., Σάββατο-Κυριακή 28-29 Οκτωβρίου 1995.
(10) Φάνη Κωνσταντίνου, ο.π., Σάββατο-Κυριακή 28-29 Οκτωβρίου 1995.
(11) Φανή Κωνσταντίνου, Johanna Weber και Σταύρος Πετσόπουλος, ο.π., σελ. 30.
(12) Φάνη Κωνσταντίνου, ο.π., Σάββατο-Κυριακή 28-29 Οκτωβρίου 1995.
* Ο Δημήτρης Δαμασκηνός είναι εκπαιδευτικός Δ.Ε.