Ο Μουχίκα, πρόεδρος της Ουρουγουάης από το 2010 έως το 2015, ήταν ένας από τους πολιτικούς που ήρθαν στην εξουσία τα χρόνια της «αριστερής παλίρροιας», όπως τη χαρακτήρισαν, ακολουθώντας την Αργεντινή, τη Βραζιλία, τη Χιλή και αλλού στη Λατινική Αμερική στις αρχές του αιώνα.
Του πιστώνεται η οικονομική έκρηξη, η αύξηση των ξένων επενδύσεων και η μείωση της φτώχειας στο μικρό νοτιοαμερικανικό έθνος με περισσότερους από 3 εκατομμύρια κατοίκους, αποφεύγοντας παράλληλα τα σκάνδαλα διαφθοράς. Οι προοδευτικές πολιτικές του περιλάμβαναν τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων, της μαριχουάνας και των γάμων μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, καθώς και την επανεγκατάσταση προσφύγων πολέμου από το Αφγανιστάν.
Ήταν μόλις 8 ετών όταν πέθανε ο πατέρας του. Μεγάλωσε μέσα στο ανθοπωλείο της μητέρας του και πολύ γρήγορα «ένιωσε εξοργισμένος από το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών και γοητευμένος από την επανάσταση στην Κούβα αναζήτησε την πολιτική αλλαγή μέσω του αντάρτικου», έλεγαν οι παλαιοί σύντροφοί του.
«Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο Μουχίκα ήταν ανάμεσα σε πολλούς νέους που θεωρούσαν τον ένοπλο αγώνα από επιθυμητό έως αναπόφευκτο», δήλωσε ο Μπρουμ.
Ο Μουχίκα εντάχθηκε στο Εθνικό Απελευθερωτικό Κίνημα, μια επαναστατική ομάδα ευρέως γνωστή ως Tupamaros. Τα μέλη της πραγματοποίησαν βομβιστικές επιθέσεις, ληστείες τραπεζών και απαγωγές και το 1969 κατέλαβαν για λίγο την πόλη Πάντο της Ουρουγουάης. Δεν κατάφεραν ποτέ να καταλάβουν την εξουσία και το 1970 ο Μουχίκα συνελήφθη μετά από ανταλλαγή πυροβολισμών με την αστυνομία κατά την οποία τραυματίστηκε σοβαρά.
Αφού ανάρρωσε, ο Μουχίκα συμμετείχε σε μια τολμηρή απόδραση από τη φυλακή. Οι συγκρατούμενοι του Tupamaros κατασκεύασαν μια σήραγγα μήκους 130 μέτρων σε ένα σπίτι απέναντι από τη φυλακή, η οποία επέτρεψε στον Μουχίκα και σε 105 άλλους αντάρτες να αποδράσουν.
Αλλά οι περισσότεροι συνελήφθησαν γρήγορα. Ο πρώην πρόεδρος της Ουρουγουάης ξυλοκοπήθηκε και βασανίστηκε, και πέρασε τόσο πολύ χρόνο στην απομόνωση που έγινε φίλος με μυρμήγκια, βατράχια και αρουραίους.
Ο Μουχίκα «πέρασε αυτά τα χρόνια στη φυλακή προσπαθώντας να μορφωθεί, προσπαθώντας να κατανοήσει το πολιτικό σύστημα, τον κόσμο, αλλά και να καταλάβει ποιος ήταν», λέει ο Μαουρίτσιο Ραμπουφέτι, ένας Ουρουγουανός δημοσιογράφος που έγραψε τη βιογραφία του.
Αποφυλακίστηκε το 1985. Μέχρι τότε, η δικτατορία της Ουρουγουάης είχε τελειώσει και εκλέχθηκε δημοκρατική κυβέρνηση.
Με αυτόν τον τρόπο, λέει ο Ραμπουφέτι, «βοήθησε να διασφαλιστεί ότι η Ουρουγουάη θα γινόταν μια σταθερή χώρα με ισχυρούς θεσμούς. Κατάλαβε ότι οι Ουρουγουανοί δεν ήθελαν μάχη αλλά, μάλλον, ειρήνη και σταθερότητα».
Σε αυτή τη μετάβαση βοήθησε η αίσθηση του χιούμορ του Μουχίκα, ο λαϊκός τρόπος και ο λιτός τρόπος ζωής του, που τον έκαναν αγαπημένο των ΜΜΕ. Κοντός, με γκρίζα μαλλιά και συχνά ατημέλητος, έδινε συνεντεύξεις πίνοντας μάτε, στο μικρό αγροτόσπιτό του έξω από την πρωτεύουσα, το Μοντεβιδέο, όπου ο ίδιος και η σύζυγός του καλλιεργούσαν λουλούδια.
«Είναι ένα πολύ απλό σπίτι φτιαγμένο από τούβλα ή τσιμεντόλιθους», είπε ο Ραμπουφέτι. «Η στέγη είναι φτιαγμένη από λαμαρίνα. Υπάρχει μια μικρή κουζίνα, μια κρεβατοκάμαρα και ένα μπάνιο, και μπορείς να τα δεις όλα από την μπροστινή πόρτα».
Για πολλούς μέσους Ουρουγουανούς, οι οποίοι είχαν βαρεθεί τους πομπώδεις πολιτικούς και την κυβερνητική διαφθορά, ο Μουχίκα έμοιαζε περισσότερο με έναν από αυτούς. Εξελέγη στο κοινοβούλιο το 1994, διορίστηκε υπουργός κτηνοτροφίας, γεωργίας και αλιείας το 2005 και, τέσσερα χρόνια αργότερα, κέρδισε την προεδρία.
Ωστόσο, ακόμη και τη στιγμή του μεγαλύτερου θριάμβου του, τη νύχτα των εκλογών του 2009, ο 74χρονος τότε εκλεγμένος πρόεδρος αρνήθηκε να πανηγυρίσει. Αντ’ αυτού, ζήτησε συγγνώμη από τον ηττημένο υποψήφιο επειδή χρησιμοποίησε κάποια σκληρή ρητορική κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας και δεσμεύτηκε: «Αύριο, θα περπατήσουμε μαζί».
Το υψηλό αξίωμα δεν άλλαξε πολύ τον Μουχίκα. Απέφυγε την επίσημη κατοικία του στο Μοντεβιδέο για την ερειπωμένη φάρμα του με τα λουλούδια. Αντί για την προεδρική αυτοκινητοπομπή, συχνά πήγαινε στη δουλειά με το Volkswagen Beetle του 1987. Ντυνόταν άνετα και δώριζε σχεδόν όλο τον μισθό του σε φιλανθρωπικές οργανώσεις.
Η λιτότητά του δεν ήταν τέχνασμα. Ο Μουχίκα πίστευε ότι οι πολιτικοί πρέπει να ζουν όπως οι μέσοι άνθρωποι και συχνά δήλωνε ότι οι ευκατάστατοι στον κόσμο πρέπει να τα βγάζουν πέρα με λιγότερα. Στη Σύνοδο Κορυφής για τη Γη στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 2012, είπε ευθέως στους αντιπροσώπους: «Ο υπερκαταναλωτισμός είναι αυτό που καταστρέφει τον πλανήτη».
Στα χρόνια της δύσης του, καθώς ο κόσμος πολωνόταν περισσότερο, ο Μουχίκα κοίταξε πίσω στο δικό του εξτρεμιστικό παρελθόν με απογοήτευση και υποστήριξε τη μετριοπάθεια.
«Στον δικό μου κήπο, δεν φυτεύω πλέον τους σπόρους του μίσους», είπε σε ομιλία του το 2020, ανακοινώνοντας την απόσυρσή του από την ενεργό πολιτική. «Η ζωή μου έδωσε ένα σκληρό μάθημα … ότι το μίσος απλώς μας κάνει όλους πιο ηλίθιους».
Προδημοσίευση από το νέο βιβλίο του Γιάννη Η. Παππά το οποίο έρχεται να προστεθεί στην πολύ σημαντική έρευνα που έχει κάνει έως τώρα ο Ελληνας συγγραφέας και μελετητής του Παζολίνι.
Ποιητής, πεζογράφος, σεναριογράφος, σκηνοθέτης, ηθοποιός, θεατρικός συγγραφέας, γλωσσολόγος, μεταφραστής, δοκιμιογράφος, ζωγράφος, αμφισβητίας. Ο Παζολίνι υπήρξε η ενσάρκωση του ουμανιστικού προτύπου. Στις 2 Νοεμβρίου συμπληρώνονται 50 χρόνια από την άγρια δολοφονία του. Ο Γιάννης Η. Παππάς, συγγραφέας και μελετητής του έργου του Ιταλού διανοούμενου (τον μελετά από το 1982), συγκέντρωσε και μετέφρασε μερικά σημαντικά κείμενα που αφορούν την προσωπικότητά του, τα οποία δημοσιεύονται για πρώτη φορά στα ελληνικά στην έκδοση «Πιερ Πάολο Παζολίνι – Ρέκβιεμ: 1922-1975, 50 χρόνια από τον θάνατό του» (εκδ. 24γράμματα). Το βιβλίο επικεντρώνεται στον θάνατο του Παζολίνι, σε όσα συνέβησαν μετά και στον αντίκτυπο που είχε στο περιβάλλον του. Φωτίζει επίσης τη σχέση του με τις γυναίκες της ζωής του, τη μητέρα του και τη Λάουρα Μπέτι, τη Μαρία Κάλλας, την ομοφυλοφιλία του αλλά και την επιρροή που δέχτηκε από τον Ιταλό μαρξιστή Αντόνιο Γκράμσι, τον Καρλ Μαρξ, τη θρησκεία και την έννοια του ιερού καθώς και τη σύνδεση του κινηματογράφου του με την αρχαία Ελλάδα και τους μύθους της. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται μεγάλα αποσπάσματα από τις ημερολογιακές σημειώσεις του από την παιδική και την εφηβική του ηλικία («Τα κόκκινα τετράδια»), αλλά και δύο πολύ σημαντικές συνεντεύξεις του. Το Documento εξασφάλισε προδημοσίευση.
Από τα «Κόκκινα τετράδια»
Οι παιδικές αναμνήσεις του Παζολίνι εστιάζονται γύρω από μικρά γεγονότα και λέξεις-κλειδιά. Από την Μπολόνια θυμάται λεπτομέρειες για το σπίτι και τα παιδικά του παιχνίδια.
ΜΠΟΛΟΝΙΑ: Βρίσκομαι σε μια κουζίνα. Βγαίνω από αυτήν και μπαίνω σε ένα δωμάτιο, πλησιάζοντας δύο τεράστιες, χνουδωτές λευκές μεταξωτές κουρτίνες. Το παράθυρο βλέπει σε ένα υγρό, σκοτεινό δρομάκι. Επιστρέφω στην κουζίνα, ανταλλάσσω μερικές κουβέντες με τη μητέρα μου.
Μέσα από εκείνο το δρομάκι, άλλες φορές περνάνε γαυγίζοντας (;)
σκυλιά. Παρόμοια με αυτό το δρομάκι είναι μια αυλή που στάζει από την
υγρασία. Οδηγώ το τρίκυκλό μου μέσα από αυτή την αυλή (προσποιούμενος
ότι είμαι σε τρένο) και φωνάζω «Μιλάνο, Ρώμη, Τρεβίζο»… Θυμάμαι το
τεράστιο κρεβάτι της γιαγιάς, χωμένο σε μια ξύλινη εσοχή. Θυμάμαι το
τραπέζι πάνω στο οποίο τρώγαμε το μεσημεριανό γεύμα, γιατί δεν ξέρω τι
δραματική στάση κράτησαν ο πατέρας μου και η μητέρα μου.
ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑΚΙ: Είχα πολλά παιχνίδια, επειδή ήμουν απίστευτα ιδιότροπος (έτσι μου λένε), τόσο πολύ που έφτασα να απαιτώ ένα παιχνίδι την ημέρα από τον πατέρα μου. Το μόνο παιχνίδι που άντεξε ήταν ένα μικρό κόκκινο αυτοκινητάκι με πεντάλ, με το οποίο έτρεχα στους κοντινούς κήπους. Με ζήλευαν τα άλλα παιδιά, ακόμη και τα μεγαλύτερα, που με έσπρωχναν. Μια μέρα εμφανίστηκε ένα άλλο παιδί με ένα μπλε αυτοκινητάκι, παρόμοιο με το δικό μου. Μας ανάγκασαν να αγωνιστούμε· ήρθα τελευταίος, γιατί τον άλλον τον έσπρωχναν τα αδέρφια του (ή οι φίλοι του). Στενοχωρήθηκα βαθιά. Αλλά αυτό που μου άρεσε περισσότερο στους κήπους ήταν τα παιχνίδια των μεγαλύτερων αγοριών, δεν ξέρω αν ήταν ακόμα παιδιά ή έφηβοι, των οποίων οι χειρονομίες, όπως είπα, με ενοχλούσαν και με αναστάτωναν, ιδίως το λύγισμα των ποδιών τους, που φαινόταν από πίσω, όταν σταματούσαν ξαφνικά να τρέχουν ή έσκυβαν…
ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΩΝ ΕΝΤΕΛΒΑΪΣ: Δύο αγόρια ερχόντουσαν ποιος ξέρει από ποιο χωριό για να πουλήσουν, ματσάκια από Εντελβάις (ή κυκλάμινα;) στους περαστικούς στην πλατεία του σταθμού. Για πολλές ημέρες τους παρακολουθούσα από απόσταση, λέγοντας στη μητέρα μου αυτό το γεγονός το οποίο το θεωρούσα πολύ σημαντικό. Σιγά σιγά απέκτησα την αίσθηση της κοινωνικής μου υπεροχής απέναντί τους και άρχισα στην αρχή ντροπαλά, να τους κοροϊδεύω. Τους έφτιαξα και στιχάκι: Εντελβάις, Εντελβάις, μιμούμενος τη ρινική προφορά τους. Αφού με ανέχτηκαν για λίγο, άρχισαν να με απειλούν και να με κυνηγούν. Εγιναν εχθροί μου. Εγώ όμως τους θαύμαζα, νιώθοντας ότι ήταν αποκομμένοι από εμένα και τον κόσμο μου, από εκείνα τα μικρά ματσάκια με τα λευκά λουλούδια (ή, αν ήταν κυκλάμινα, από το άρωμά τους) που αυτοί μάζευαν πάνω στα βουνά.
Η μητέρα του την τραγική ώρα
Ρεπορτάζ του Φαμπρίτσιο ντε Σάντις για την «Corriere della Sera» (3 Νοεμβρίου 1975).
Ο Παζολίνι ζούσε με τη μητέρα του και την ξαδέλφη του Γκρατσιέλα σε αυτό το σπίτι στη συνοικία EUR. Η Via Eufrate είναι ένας μικρός δρόμος σε απόσταση αναπνοής από την εκκλησία των Αγίων Πέτρου και Παύλου, η οποία δεσπόζει στο λόφο. Συνορεύει με έναν γκρεμό, έτσι ώστε τα κτίρια που πλαισιώνουν τη μία πλευρά του να έχουν μια πανοραμική θέα της πόλης. Το σπίτι του Παζολίνι είναι το πιο απλό στην περιοχή, δεν λάμπει από ορείχαλκο και πολύτιμα ξύλα, δεν έχει μπαλκόνια γεμάτα σπάνια λουλούδια. Το διαμέρισμα όπου έζησε ο Πιέρ Πάολο και όπου τώρα έχουν απομείνει μόνο οι δύο γυναίκες βρίσκεται στον πρώτο όροφο. Από το δρόμο, φαίνεται η άδεια βεράντα και τα τζάμια των δύο παραθύρων πίσω από τα οποία κινούνται σκιές. Είναι μερικά δωμάτια, μας λένε, όχι μεγάλα, γεμάτα με βιβλία. Εδώ ο Πιέρ Πάολο επέστρεφε σχεδόν κάθε βράδυ, γύρω στις δύο η ώρα, σαν ένα αγόρι που ζούσε σεμνά με την οικογένειά του. Μερικές φορές, μπορούσε να τύχαινε να περάσει τη νύχτα έξω, και να κοιμηθεί σε κάποιον φίλο του. Ετσι, η κυρία Σουζάνα, που δεν τον είχε δει να επιστρέφει στο σπίτι από προχθές, δεν ανησύχησε.
Είχε συνηθίσει να είναι μόνη της. Η ανιψιά της, η Γκρατσιέλα, διδάσκει στο πανεπιστήμιο. Συχνά η μητέρα του Πιέρ Πάολο έμενε για λίγες ώρες στο διαμέρισμα του θυρωρού: ήθελε να σκοτώσει την ώρα, η οποία δεν περνούσε με τίποτα. «Ηταν ευτυχισμένη», είπε ο άντρας στην πύλη, «με τις επιτυχίες του Πιέρ Πάολο. Ηταν περήφανη γι’ αυτές. Αλλά δεν μπορούσε ακόμα να ησυχάσει για τον θάνατο του άλλου της γιου, που σκοτώθηκε από τους αντάρτες στο Φριούλι, όταν ο πόλεμος έφτανε στο τέλος του. Ηταν ένα παιδί. Δεν πολέμησε∙ ήταν θύμα μιας εκκαθαριστικής επιχείρησης».
Η γυναίκα είχε ρίξει πάνω στον Πιέρ Πάολο το σύνολο της μητρικής της αγάπης. Ο συγγραφέας, όπως είναι γνωστό, ζούσε μια άτακτη ζωή, αλλά με τη μητέρα του είχε μια σχέση βασανιστικής τρυφερότητας. Το μέτρο του βάρους που είχε η μητέρα του στη ζωή του φάνηκε όταν θέλησε να της εμπιστευτεί τον ρόλο της Παναγίας στο «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο». Ηταν η απόδειξη μιας ορθολογικής μυθοποίησης και μιας ολοκληρωτικής αγάπης.
Στο δρόμο επικρατεί ακόμα σιωπή∙ κανένας θόρυβος δεν βγαίνει από το σπίτι. Πέντε ή έξι αγόρια και ένα κορίτσι με μπλε τζιν και δερμάτινα μπουφάν έχουν έρθει με ένα αυτοκίνητο. Ζητούν να μπουν, αλλά ο θυρωρός τους διώχνει με αποφασιστικότητα. Ενας φωτογράφος βγάζει μερικές φωτογραφίες καδράροντας τα παράθυρα στο φακό, όπου το παιχνίδι των κινέζικων σκιών είναι πολύ γρήγορο. Είναι σε αυτό το σημείο –είναι λίγο μετά τη μία η ώρα– που μια πολύ δυνατή κραυγή σχίζει τον αέρα, ακολουθούμενη από άλλη μία και άλλη μία: είναι κραυγές που δεν έχουν τίποτα το ανθρώπινο, οι κραυγές ενός πληγωμένου, βασανισμένου ζώου. Σβήνουν και ξαναρχίζουν αμέσως σε ένα πιο έντονο διαπασών. Μπορούμε να αισθανθούμε τη σκηνή. Η μητέρα του Πιέρ Πάολο Παζολίνι έμαθε και εκδήλωνε, παρά τη φριουλιάνικη καταγωγή της, τον σπαραγμό της με τον τρόπο των γυναικών του Νότου, των ταπεινών γυναικών του Νότου.
Στο μυαλό μας έρχεται η σκηνή του «Ευαγγελίου» με τη Σουζάνα-Παναγία να κρατιέται από ευσπλαχνικά χέρια μπροστά στον εσταυρωμένο Χριστό. Θα περάσουν λίγες ώρες μέχρι να φτάσουν στη Via Eufrate φίλοι, γνωστοί, θαυμαστές του Πιέρ Πάολο, με μια ατελείωτη σειρά. Καταφθάνουν τα «Παιδιά της ζωής» –Νινέτο Ντάβολι, Φράνκο και Σέρτζιο Τσίτι– τους οποίους ο Παζολίνι μετέτρεψε σε αξέχαστους χαρακτήρες της ανθρώπινης τραγωδίας. Πλησιάζουν την κυρία Σουζάνα: βρίσκουν μια βουβή γυναίκα, χωρίς βλέμμα, πετρωμένη. Ο οικογενειακός γιατρός, που είναι παρών, ανησυχεί.
Πρώτη φορά ακούσαμε το όνομα της Τζόχα Αλχάρθι το 2019 όταν με το βιβλίο «Οι κόρες της σελήνης» κέρδισε το Διεθνές Βραβείο Μπούκερ. Ήταν το πρώτο αραβικό μυθιστόρημα στην ιστορία του θεσμού που απέσπασε τη διάκριση. Το βιβλίο που μεταφράστηκε λίγο αργότερα στα ελληνικά από την Ελένη Καπετανάκη και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg είναι γραμμένο στο Εδιμβούργο την εποχή που η συγγραφέας και ακαδημαϊκός ολοκλήρωνε το διδακτορικό της στην κλασική αραβική λογοτεχνία και αφορά τη ζωή στον αραβικό κόσμο μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας από το Ομάν. Μέσα από το μυθιστόρημα αυτό η Αλχάρθι εξετάζει το πρόσφατο παρελθόν της χώρας της η οποία μέσα σε μερικές δεκαετίες μετατράπηκε από κέντρο δουλεμπορίου σε πετρελαιοπαραγωγό χώρα, με ό,τι αυτό σημαίνει για την αλλαγή των ηθών.
Πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε στα ελληνικά, επίσης μεταφρασμένο από την Ελένη Καπετανάκη, το μυθιστόρημα «Νεραντζιά» (εκδ. Gutenberg). Πρόκειται για μια οικογενειακή σάγκα που παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια της Ζουχούρ, μιας Ομανής φοιτήτριας που ζει στην Αγγλία αλλά νιώθει παγιδευμένη ανάμεσα σε δύο κόσμους. Κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας είναι η γιαγιά της, Μπιντ Αάμιρ. Στην πραγματικότητα δεν είναι γιαγιά εξ αίματος, αλλά γιαγιά της καρδιάς. Πρόκειται για τη γυναίκα που ζούσε και εργαζόταν στο σπίτι της οικογένειας και ανέλαβε το μεγάλωμα του Μανσούρ (πατέρα της Ζουχούρ), όταν η φυσική του μητέρα έπαθε επιλόχειο κατάθλιψη, από την οποία ποτέ επί της ουσίας δεν συνήλθε.
Με επίκεντρο την Μπιντ Αάμιρ και τη δύσκολη ζωή της –όταν ήταν ακόμη παιδί, ο πατέρας της έδιωξε εκείνη και τον αδερφό της από το σπίτι– η Αλχάρθι ανοίγει το πλάνο στην ομανική κοινωνία. Όπως και στις «Κόρες της σελήνης» έτσι κι εδώ η συγγραφέας τοποθετεί ψηφίδα-ψηφίδα τις ιστορίες που συνθέτουν το μεγάλο μωσαϊκό. Το παρόν της Χουζούρ στην Αγγλία και το παρελθόν στο Ομάν άλλοτε συγκρούονται και άλλοτε λειτουργούν συμπληρωματικά. Στην ουσία ο αναγνώστης γνωρίζει τη Χουζούρ κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτογνωσίας που συντελείται εντός της. Ωστόσο, παρά την πορεία της προς την ενηλικίωση, υπάρχουν αρκετά μέτωπα ανοιχτά. Η Χουζούρ έχει ανάγκη να υπάρξει και γι’ αυτό πασχίζει να δημιουργήσει τον δικό της τόπο ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση. Μέσα από την αφήγηση περιστατικών από τη ζωή των γυναικών του κύκλου της, φτάνει στην αυτοσυνειδητοποίηση. Και αυτό που γίνεται σταδιακά αντιληπτό είναι πως τελικά κανείς μαθαίνει να ζει με το παρελθόν του, καθώς δεν μπορεί ποτέ να αποκοπεί πραγματικά από αυτό.
Το «ας το πετάξει ή ας το δώσει σε ορφανοτροφείο» περιγράφει ακριβώς τον τρόπο που λειτουργεί ένα ολόκληρο σύστημα για το οποίο μια κατάσταση υπάρχει μόνο όταν σε αφορά άμεσα. Οταν δεν βλέπεις κάτι, δεν υπάρχει. Και ακόμη καλύτερα, όταν δεν σε κοιτάζει κανείς, μπορείς να πετάξεις το παιδί και να συνεχίσεις τη ζωή σου σαν να μην τρέχει τίποτε. Για τον Σερβετάλη, μέχρι να γεννηθεί ένα παιδί είναι ένα απροστάτευτο πλάσμα που θα πρέπει να φροντίσουμε. Από τη στιγμή που θα γεννηθεί, ας κόψει τον λαιμό του. Ωστόσο, το πρόβλημα δεν περιορίζεται στα λεγόμενα του Σερβετάλη. Αν ήταν μεμονωμένη περίπτωση, πιθανότατα δεν θα ασχολούμασταν. Μεμονωμένη περίπτωση δεν είναι ούτε η Θεοφανία Παπαθωμά, η οποία ταυτίζει την άμβλωση με τον φόνο. Κάπου στην επιχειρηματολογία της εισβάλλει και η έννοια του κάρμα. Συγκεκριμένα όπως δηλώνει: «Υπάρχει η άποψη ότι τα μωρά έρχονται σε μια μαμά που τη διαλέγουν από το κάρμα της. Οπότε ακόμη και το παιδί ενός βιασμού είναι από το κάρμα του ανθρώπου που το κυοφορεί, εκεί ο καθένας ό,τι τον φωτίσει ο Θεός». Και στην κορφή κανέλα… Κάπου έκει τελειώνουν τα επιχειρήματα. Πολύ νωρίτερα βέβαια μας έχει τελειώσει η λογική.
Το θέμα λοιπόν είναι ότι ο Σερβετάλης και η Παπαθωμά είναι η κορυφή του παγόβουνου μιας μερίδας της ελληνικής κοινωνίας που εν έτει 2025 πιστεύει πως ήρθε η στιγμή να θίξουμε το κεκτημένο δικαίωμα στις αμβλώσεις. Και δεν το πιστεύει γενικώς και αορίστως. Εχει ήδη στείλει με την ψήφο του στην Ευρωβουλή τον Νίκο Αναδιώτη για να υποστηρίξει την απαγόρευσή τους.
Πηγή: Εμυ Ντούρου -Documento
Η συνέντευξη ωστόσο έχει μεγάλο ενδιαφέρον για τον τρόπο που ο Έλβις
βλέπει το Χόλιγουντ. Όπως χαρακτηριστικά λέει, δεν είναι ένα πράγμα. Και
εξηγεί: «Γι’ αυτό, τις περισσότερες φορές, όσοι επιχειρούνε τη βιαστική
περιγραφή του βλέπουνε μονόπλευρα. Άλλοι το εμφανίζουνε σαν μια κυψέλη
αφάνταστης εργατικότητας, που ρίχνει αξεκούραστα στη διεθνή αγορά τα
προϊόντα της, άλλα άριστα ή απλώς καλά, άλλα υποφερτά ή μέτρια και άλλα
αποτρόπαια. Άλλοι το εμφανίζουν να προσκυνάει ένα Θεό, τον Μαμμωνά
μονάχα, και να καρφώνει επίμονα, με λυσσασμένη βουλιμία, ένα
σπινθηριστό, γιγάντιο μάτι απάνω στο αλισβερίσι του ταμείου. Κι άλλοι το
βλέπουν σαν μια παράξενη, κάπως ξωτική γωνιά της Γης, παραμυθένια,
μακρινή και τροπική, λουσμένη από το κύμα κι από την αύρα του Ειρηνικού,
που οι άνθρωποί της ζούμε ανάμεσα στα τρόπαια που αφειδώλευτα χαρίζει η
άκοπα κερδισμένη φήμη, που ζούμε στο χρυσάφι, στη χλιδή, στον έρωτα,
στο γλέντι, ως και στην παχυλή αμάθεια για τα μεγάλα σύγχρονα πολιτικά
και κοινωνικά προβλήματα της Γης».
Για τη σκοτεινή πλευρά της πρωτεύουσας του κινηματογράφου έχουν χυθεί
τόνοι μελάνης. Η εκδοχή του Έλβις για όλα αυτά όμως είναι η ακόλουθη:
«Τόπο αδιάκοπης δημιουργίας, με μάσκα καλλιτέχνη, το θέλουν μερικοί.
Σόδομα και Γόμορα που διαχέουν μια γοητεία ξεχωριστή το βλέπουν άλλοι,
επηρεασμένοι από το θρύλο του κι από τα παραμύθια που εύκολα σκαρώνουν,
γύρω από τις γνωστότερες μορφές του Χόλιγουντ, τ’ αμέτρητα περιοδικά που
εισπράττουν χρήμα αδιάλειπτα, δουλεύοντας νταντέλα από μύθους για να
κεντρίσουνε τα νεύρα, τα όνειρα, τις κρυφές επιθυμίες και τις τρελές
φιλοδοξίες μιας νεολαίας προ πάντων ανάλαφρης στη φαντασία και τη
σκέψη».
Το πιο ενδιαφέρον κομμάτι της σπάνιας αυτής συνέντευξης ωστόσο είναι εκείνο στο οποίο ο Έλβις εξηγεί πώς επιδρά το άγχος στη ζωή των καλλιτεχνών που εργάζονται για τη βιομηχανία του κινηματογράφου. Λέει χαρακτηριστικά: «Έχουμε παραδείγματα αστέρων με αυτοκτονίες και απόπειρες αυτοκτονίας! Με νευρασθένειες… με υπνωτικά για την κατάκτηση μιας ώρας ύπνου. Έχουμε απομονώσεις κοντά στη θάλασσα ή στο βουνό, για μέρες ή για μήνες. Ταξίδια παρηγοριάς και ανάγκης διαφυγής από το περιβάλλον του Χόλιγουντ με την παροιμιώδη αστάθειά του. Έχουμε και λιποθυμίες την ώρα της δουλειάς, από τον εκνευρισμό και την επίπονη εργασία. Υπερκοπώσεις και, για να κλείσω τον κατάλογο, όχι και λίγες συγκοπές καρδιάς…». Σαν να ήξερε τι θα συνέβαινε στην ίδια του τη ζωή στα χρόνια που θα ακολουθούσαν.
Πηγή:
Στις 10 Σεπτέμβρη 1944, αποχώρησαν οι Γερμανοί από τη Λέσβο. Την ίδια μέρα, αναλαμβάνει τη διοίκηση του νησιού το ΕΑΜ· με πρόεδρο τον Μητροπολίτη Μηθύμνης Διονύσιο και γραμματέα τον Απόστολο Αποστόλου. Νομάρχης ορίζεται ο γιατρός και λογοτέχνης Κώστας Φριλίγγος, δήμαρχος ο Ανδρέας Αναγνωστόπουλος, ιδιωτικός υπάλληλος και διοικητής της Εθνικής Πολιτοφυλακής ο Μαρίνος Πορτοκάλης, έφεδρος αξιωματικός, γραμματέας της Εθνικής Αλληλεγγύης ήταν η φιλόλογος Καίτη Ελευθεριάδη.
Στις 12 του μήνα, εισέρχονται στην πόλη της Μυτιλήνης τα ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ Λέσβου. Αμέσως λειτουργούν, σε όλο το νησί, οι θεσμοί της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης, της Εθνικής πολιτοφυλακής, της Λαϊκής δικαιοσύνης. Η Επιμελητεία του αντάρτη, με προϊστάμενο τον δάσκαλο και λογοτέχνη Κώστα Παπαχαραλάμπους, φροντίζει για την τροφοδοσία του νησιού με τρόφιμα, ανταλλάσσοντας λάδι με σιτάρι, όσπρια και άλλα τρόφιμα που φέρνει από τη στεριανή Ελλάδα και την περιοχή της Σμύρνης. Λειτουργεί το Νοσοκομείο με δωρεάν παροχή ιατρικής φροντίδας. Η ΕΠΟΝ, μέσω του Φιλοτεχνικού Ομίλου, αναπτύσσει πολιτιστικές δραστηριότητες στη Μυτιλήνη και στα χωριά, δίνονται θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, διαλέξεις. Για τρεις μήνες, η Λέσβος γνώρισε έναν διαφορετικό κόσμο που προσπάθησε να δημιουργήσει το ΕΑΜ.
Ακολούθησε επίσημη ανταλλαγή εγγράφων, όπου ο ταξίαρχος γράφει στη Νομαρχιακή Επιτροπή του ΕΑΜ: «Δεν δύναμαι παρά να παραδεχθώ ότι ετάξατε τους εαυτούς σας προς το μέρος του εχθρού. Σας καθιστώ προσωπικώς υπευθύνους διά τα γεγονότα τα οποία θα παρουσιασθούν ως αποτελέσματα των ενεργειών σας και ιδιαιτέρως διά την ασφάλειαν της ζωής, της ελευθερίας και της περιουσίας των πολιτών». Η επιτροπή, μέσω του προέδρου της, Απόστολου Αποστόλου, απέρριψε τις νέες προτάσεις. Το έγγραφο του Turnbull διαβάστηκε σε ένοπλο συλλαλητήριο του λαού της Λέσβου. Εκεί εγκρίθηκε ψήφισμα, με το οποίο ο λαός εκφράζει «τη δυσπιστία του προς τις διαβεβαιώσεις του Αγγλου Ταξίαρχου, γιατί οι αγριότητες και οι ωμότητες των αποικιακών στρατευμάτων ενάντια στο Λαό της Αθήνας και του Πειραιά καθώς και το αιματοκύλισμα της Σάμου κι οι βαρβαρότητες στα νησιά του Αιγαίου από στρατεύματα, που διοικούνται από τον ίδιο Ταξίαρχο, δικαιολογούν απόλυτα τη δυσπιστία του αυτή» και «διαδηλώνει την απόφασή του ν’ αντιταχθεί προτάσσοντας τα στήθια του και να πέσει μέχρι του τελευταίου στην περίπτωση που ο Αγγλος Ταξίαρχος δε θα σεβαστεί τη θέλησή του και θα ενεργήσει απόβαση».
Σ’ αυτό το διάστημα, κατεβαίνουν κάτοικοι από όλα σχεδόν τα χωριά· από τη Μόρια, τη Γέρα, την Αγιάσο, τον Μανταμάδο, τα Πάμφιλα, το Πλωμάρι αλλά κι από απομακρυσμένα χωριά· μέλη του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ, καθημερινοί άνθρωποι, άνδρες, γυναίκες, γέροι ακόμα και παιδιά. Παρατάσσονται στο λιμάνι, στον λιμενοβραχίονα, στην προκυμαία, στήνουν οδοφράγματα μ’ ό,τι βρουν. Αλλοι με όπλα, με τσεκούρια, με γεωργικά εργαλεία, μα πάνω απ’ όλα με τη λεβεντιά τους και τη διάθεση για αγώνα. Βροντοφώναξαν «Go back», όπως έγραψε, στις 26 Δεκεμβρίου, σε άρθρο του στην εφημερίδα Ελεύθερη Λέσβος, ο δημοσιογράφος Στρατής Παπανικόλας.
«Τι λεβέντης λαός είσαι συ! Είσαι φωτιά! Είσαι ατσάλι! Η ματιά σου σπαθί! Η κραυγή σου κεραυνός!
Go back
Σ’ ακούσανε τα εγγλέζικα κανόνια κι απόμειναν συλλογισμένα Κ’ οι Μάβροι του Τορνμπούλ σα να κατάλαβαν κάτι από το δίκιο σου· σε κοιτούσανε με απορία γεμάτη θαυμασμό.
Δυο μερόνυχτα τώρα ξεκολλάς τον επιδρομέα απ’ τις ακτές σου. Δυο μερόνυχτα αγωνίζεται να κολλήσει τ’ αποβατικά του, για να βγάλει τους Μάβρους και τα σύνεργα, που θα σ’ αλυσοδέσουνε ξανά.
Μα είσαι εκεί· είσαι παντού· χιλιόματος! Μοριόφωνος! Εκατόχειρος!
Go back
Αγρυπνος. Κουρασμένος. Πεινασμένος. Γυμνός. Ξυπόλητος. Μέρα νύχτα μες στη λάσπη. Μες στο χιονόνερο. Και μες στ’ αγριοβόρι. Βράχος ασάλευτος μπροστά στο παγωμένο κύμα, που σπάνει στο μόλο απάνω σου, όπως σπάνουν και τ’ απανωτά κύματα των Μάβρων του Τορνμπούλ.
Go back
Αδάμαστε Λεσβιακέ Λαέ! Θέλεις τη Λεφτεριά σου. Θέλεις την Ανεξαρτησία σου. Την έχεις. Γιατί ξέρεις να την κρατάς με τον υπέροχο τρόπο που την υπερασπίζεσαι. Γεια σου και χαρά σου!».
Ο Επονίτης και ποιητής Αργύρης Αραβανόπουλος γράφει «Εγώ ‘μαι ο ανίκητος Λαός που ξέρει/ να παίρνει μόνος του τη λεφτεριά!/ Στα οδοφράγματα!.. Φωτιά μαχαίρι!/ Στα οδοφράγματα!.. Εμπρός παιδιά!».
Αποτιμώντας τη νικηφόρα αντίσταση του λεσβιακού λαού οι Στρατής Παρασκευαΐδης και Τάκης Ελευθεριάδης γράφουν τον Μάρτιο του 1945 ότι «η νίκη του λαού της Μυτιλήνης είχε μεγάλη πολιτική σημασία. Εφύλαξε το λαό από τη φασιστική επιβολή και περιφρούρησε τις δημοκρατικές του ελευθερίες».
Πηγή:
Μεταξύ των δεκαετιών του 30 και του 70 μ.Χ. μερικά από τα χριστιανικά εκκλησιάσματα βαθμιαία μυθοποίησαν το αφήγημα για τον ουράνιο Κύριο Ιησού, με τον ίδιο τρόπο που το έκαναν και άλλες μυστηριακές λατρείες για τους δικούς τους θεούς, ώσπου τελικά τον παρουσίασαν ρητορικά και συμβολικά με απροκάλυπτα ιστορικά αφηγήματα, και στη διάρκεια της ίδιας χρονικής περιόδου, το μεγαλύτερο μέρος της πιο εσωτεριστικής αλήθειας κρατήθηκε μυστικό για τα ανώτερα επίπεδα της μύησης. Ακριβώς στα μέσα αυτής της διαδικασίας ο Ιουδαϊκός Πόλεμος του 66-70 μ.Χ. κατέστρεψε την αρχική εκκλησία της Ιερουσαλήμ, αφήνοντάς μας χωρίς ενδείξεις ότι κάποιος από τους πρώτους Αποστόλους διασώθηκε κι έζησε και μετά τον πόλεμο αυτό. Προηγουμένως, βέβαια, οι διώξεις από τις ιουδαϊκές Αρχές και οι λιμοί σε ολόκληρη την αυτοκρατορία (και, αν όντως έτσι συνέβη, οι διώξεις του Νέρωνα το 64, που αφάνισαν την εκκλησία της Ρώμης) επιδείνωσαν τα πράγματα, προκαλώντας έτσι τριακονταετή σκοταδισμό στην Ιστορία της εκκλησίας, από τη δεκαετία του 60 ως τη δεκαετία του 90, δηλαδή μία ολόκληρη γενιά κατά την οποία δεν έχουμε ιδέα για το τι συνέβη ή ποιος καθοδηγούσε τις εξελίξεις.
Στην πραγματικότητα, αυτός ο εκκλησιαστικός μεσαίωνας μάλλον διήρκεσε πενήντα χρόνια, από τη δεκαετία του 60 ως τη δεκαετία του 110 μ.Χ., αν η Α’ Επιστολή Κλήμεντος γράφτηκε στη δεκαετία του 60 και όχι του 90 μ.Χ., όπως εγώ και πολλοί άλλοι μελετητές πιστεύουμε ότι σαφώς τότε γράφτηκε. Έτσι, δεν υπάρχει κανένα στοιχείο για οτιδήποτε συνέβη, μέχρι τα γραπτά του Ιγνάτιου ή του Παπία, που και οι δυο τους μπορεί να συνέγραψαν οποτεδήποτε μεταξύ των δεκαετιών του 110 και του 140 μ.Χ. Κι είναι μέσα στο διάστημα αυτού του πρώιμου «μεσαίωνα» της χριστιανικής Ιστορίας που όπως φαίνεται συντάχθηκαν τα Κανονικά Ευαγγέλια, από άγνωστους συγγραφείς.
Και είναι στην ίδια περίοδο που τουλάχιστον μία χριστιανική αίρεση άρχισε να προωθεί τους μύθους που προβάλλουν ως αλήθειες αυτά τα Ευαγγέλια, κι έτσι ξεκίνησε η πίστη (ή για λόγους που βόλευαν) ότι ο Ιησούς ήταν άνθρωπος γεννημένος στη γη, κι αυτή η ιδέα διανθίστηκε κι έγινε κήρυγμα. Ήταν αναμενόμενο να γίνει έτσι · διότι το να έχεις έναν ιστορικό ιδρυτή που η παρουσία του μάλιστα να τεκμηριώνεται μέσω ελεγχόμενων ντοκουμέντων είναι σοβαρό πλεονέκτημα.
Το αποτέλεσμα ήταν ότι αυτή η αίρεση της ιστορικοποίησης του Ιησού απέκτησε με τον καιρό πολιτική και κοινωνική επιρροή, αυτοανακηρύχθηκε «ορθόδοξη» καταγγέλλοντας όλους τους υπόλοιπους ως «αιρετικούς», και φρόντισε να διασώσει μόνο όσα κείμενα συμφωνούσαν με τις θέσεις της ενώ πλαστογράφησε κι άλλαξε αμέτρητα κείμενα ώστε να τη στηρίζουν – κι αυτό το ξέρουμε καλά ότι συνέβη. Έτσι, σχεδόν όλα τα στοιχεία για τις πρώτες χριστιανικές αιρέσεις και τις πεποιθήσεις τους είτε χάθηκαν είτε παραποιήθηκαν · ακόμη και τα στοιχεία για το τι ακριβώς συνέβη κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του πρώτου αιώνα και τη μετάβαση από τον Χριστιανισμό του Παύλου στην «ορθοδοξία» του δεύτερου αιώνα έχουν εντελώς εξαφανιστεί και είναι πλέον απρόσιτα σε εμάς.
Οι Επιστολές του Παύλου επιβεβαιώνουν την υπόθεση ότι ο Χριστιανισμός ξεκίνησε από οραματισμούς (που κάποιοι τους βίωσαν ή ισχυρίστηκαν ότι τους βίωσαν) και από καινούριες ερμηνείες των αρχαίων γραφών, κι αυτό δεν είναι μια αφελής σκέψη αλλά μια άποψη με την οποία συμφωνούν πολλοί μελετητές. Η ιδέα ενός «επουράνιου σωτήρα» επιβεβαιώνεται από ντοκουμέντα όπως το Αναβατικόν Ησαΐου και διαθέτει προηγούμενα θεολογικά δείγματα όπως η αλληλουχία του θανάτου και της ανάστασης του Οσίριδος, μια ιδέα μάλιστα που έχει βρεθεί ακόμη και στα Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας.
Ο «ευημερισμός» των μη ιστορικών θεών-ανθρώπων, με την τοποθέτησή τους εντός των ιστορικών πλαισίων, ήταν συνηθισμένη πρακτική κατά την αρχαιότητα, μια άποψη που ονομάστηκε έτσι από τον αρχαίο φιλόσοφο Ευήμερο που έκανε το ίδιο με τους θεούς Δία και Κρόνο (αν και αυτός το έκανε για διαφορετικούς λόγους από εκείνους για τους οποίους αργότερα η θεωρία αυτή έγινε πολύ δημοφιλής πρακτική). Το ότι τα αρχαία κείμενα μπορούσαν να ασκούν συμβολική και αλληγορική επιρροή αποτελεί ευρύτατα αποδεκτή άποψη στις κλασικές και θεολογικές σπουδές, υποστηρίζεται αρκετά στην κοινωνιολογία των θρησκειών και εφαρμόστηκε ως κοινή πρακτική στις αρχαίες αποκρυφιστικές λατρείες και στον Ιουδαϊσμό. Κι ο Χριστιανισμός ενσωμάτωσε τα κεντρικά χαρακτηριστικά των αρχαίων αποκρυφιστικών λατρειών. Και το γεγονός ότι τέτοιου είδους «μυστήρια» κρατούνταν κρυφά και αποκαλύπτονταν μόνο στους μυημένους, οι οποίοι ορκίζονταν να μην τα φανερώσουν, αποτελεί πασίγνωστη πρακτική των αρχαίων θρησκειών.
Τα υπόλοιπα είναι απλώς αναντίρρητα γεγονότα: οι Επιστολές αποτέλεσαν μια διαρκή ενόχληση για τα καινούρια δόγματα · τα καταστροφικά γεγονότα της δεκαετίας του 60 όντως συνέβησαν · η σιωπή της εκκλησίας είναι απόλυτη από εκεί και μετά και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 90 ή και δεκαετίες μετά · μια μεταγενέστερη ιστορικιστική αίρεση όντως απέκτησε μεγάλη ισχύ και όντως αποφάσισε ποια κείμενα θα διασωθούν και όντως ανασκεύασε και ανακατεύτηκε με διάφορα κείμενα, κατασκευάζοντας ακόμη και ολόκληρες πλαστογραφήσεις για τον ίδιο σκοπό – κι όλα αυτά όχι σαν αποτέλεσμα κάποιας οργανωμένης συνωμοσίας, αλλά συνέβησαν απλώς και μόνο από ανεξάρτητους συγγραφείς και επιμελητές που συμμερίζονταν τις ίδιες ιδέες και είχαν τα ίδια κίνητρα.
Το μόνο στοιχείο από τη βασική μυθικιστική θεωρία την οποία μόλις ανέπτυξα και που είναι ακόμη πιο θεαματικό (τουλάχιστον από πρώτη ματιά) είναι η ιδέα ότι η μετάβαση από έναν μυστικιστικό επουράνιο σωτήρα σε έναν δημόσιο, ιστορικό άνθρωπο άρχισε και ολοκληρώθηκε μέσα σε μόλις δύο γενιές και δίχως καμία επίσημη καταγραφή ότι έγινε αυτή η μετάβαση. Όμως ξέρουμε ήδη επακριβώς ότι μια τέτοια μετάβαση έγινε – στην ιστορικότητα της ανάστασης. Επομένως δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι αυτή η μετάβαση δεν έγινε, πολύ δε περισσότερο ότι δεν θα μπορούσε να γίνει. Για την περίπτωση της ανάστασης, έγινε. Οπότε για ποιο λόγο δεν θα μπορούσε να γίνει και για την υπόλοιπη θρησκεία;
Οι αναπάντεχες ιστορικές αναταράξεις που προκάλεσαν μια μεγάλης κλίμακας αναστάτωση της εκκλησίας, έδωσαν ξεκάθαρα την ευκαιρία να υπάρξουν καταιγιστικές εξελίξεις στη διαμόρφωση του δόγματος (όπως ακριβώς το είδαμε να γίνεται με την ιστορικότητα της ανάστασης), ενώ η πλήρης αποσιώπηση των στοιχείων κατά την επακόλουθη περίοδο εμποδίζει κάθε ισχυρισμό ότι η «αποσιώπηση» αυτή σημαίνει πως δεν υπήρξε μετάβαση από τον μύθο στον θρύλο. Το γεγονός ότι αυτή η μετάβαση δεν καταγράφηκε οφείλεται απλά στο ότι τίποτε δεν καταγραφόταν. Και δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η σιωπή των αρχείων σημαίνει πως δεν υπήρξε τέτοια μετάβαση.
Ως το 110 μ.Χ. οι περισσότεροι ενήλικες που είχαν προφτάσει να διαβάσουν την πρώτη έκδοση του Ευαγγελίου του Μάρκου πιθανότατα είχαν πεθάνει. Επίσης, οι αρχικοί αυτόπτες μάρτυρες και ιδρυτές είχαν από καιρό πεθάνει. Στην πραγματικότητα, θα είχαν πεθάνει προτού καν ο Μάρκος γράψει το Ευαγγέλιό του – εξάλλου δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι ζούσε κάποιος από τους Αποστόλους μετά το 70 μ.Χ. Κι όπως αποκαλύπτει ο Πλίνιος με την επιστολή του, οι μυημένοι Χριστιανοί ήταν ελάχιστοι και διάσπαρτοι · οι περισσότεροι είχαν εγκαταλείψει τη θρησκεία μαζικά. Κι αυτό συνέβη σε μια μυστηριακή θρησκεία με μυστικά δόγματα, τα οποία ευκολότατα θα μπορούσαν να τροποποιηθούν χωρίς να το καταλάβει ή να το αποδείξει κανείς.
Ας σκεφτούμε λοιπόν τούτο. Αν εμφανιζόταν κάποιος που θα προωθούσε τα Ευαγγέλια ως ιστορικά ντοκουμέντα, ποιος θα μπορούσε να αποδείξει ότι δεν ήταν έτσι, τότε; Οι μάρτυρες ήταν από καιρό νεκροί. Όποιος ήξερε τι γινόταν θα διαψευδόταν από ψεύτες που ισχυρίζονταν ότι εκείνοι ήξεραν – ποιος θα μπορούσε να διακρίνει την αλήθεια; Η επουράνια θεωρία θα ανακηρυσσόταν αίρεση και θα καταδικαζόταν, κι οι πιστοί θα καλούνταν να απομονώσουν όποιον υποστήριζε το αντίθετο, ως συνεργό του Διαβόλου… ακριβώς όπως έκαναν ο Ιγνάτιος και ο συγγραφέας της Β’ Επιστολής Πέτρου. Στο κάτω-κάτω, ποιος θα μπορούσε τότε να αποδείξει ότι το δόγμα του επουράνιου θεού ήταν το αυθεντικό, ακόμη κι αν έτσι ήταν; Αν δεν καταγραφόταν τίποτε, αν όλα παρέμεναν μυστήριο που μεταδιδόταν μόνο από στόμα σε στόμα στους μυημένους, τότε δεν θα υπήρχε καμία απόδειξη ότι αυτά που τους έλεγαν, άρα και αυτά που διδάσκονταν, ήταν η αλήθεια. Κι αν είχαν καταγραφεί όλα, πάλι, ποιος θα μπορούσε να αποδείξει ότι αυτά δεν ήταν τα χαλκευμένα; Έχοντας μπροστά τους τα αντιφατικά αντίγραφα του Αναβατικού του Ησαΐα και του κατά Ματθαίο Ευαγγελίου, ποιοι θα μπορούσαν να αποδείξουν ποιο γράφτηκε πρώτο; Πώς θα μπορούσε να αποδειχθεί ποιο από τα δύο διέσωσε τα δόγματα πριν από τον Ιουδαϊκό Πόλεμο;
Όποιος αμφισβητούσε τους ιστορικιστές θα μπορούσε να κατηγορηθεί ως αιρετικός. Κανείς δεν μπορούσε να ξέρει την αλήθεια. Από εκεί και πέρα, ήταν ξεκάθαρα θέμα πολιτικής το ποια εκδοχή της εκκλησιαστικής ιστορίας θα κέρδιζε την αναγνώριση. Δεν επρόκειτο για κάτι που θα κρινόταν με βάση τις αποδείξεις. Κι εν πάση περιπτώσει, ποτέ δεν θα μάθουμε τι διαμείφθηκε. Όπως διαγράφηκαν όλα τα σχετικά με την ανάσταση, έτσι θα μπορούσαν να έχουν διαγραφεί και όλα τα σχετικά με την ιστορικότητα. Μάλιστα, και για τις δύο περιπτώσεις θα αρκούσε να διαγραφούν τα ίδια ακριβώς ντοκουμέντα και μαρτυρίες!
Αν εκείνη την εποχή υπήρξε κάποιος που «γνώριζε» (παρά το γεγονός ότι ήταν αδύνατο να γνωρίζει) ότι στην πραγματικότητα η θρησκεία ξεκίνησε από εσωτερικούς οραματισμούς κι ότι τα παράλογα αφηγήματα των Ευαγγελίων με τους αγγέλους να κατέρχονται σε άδειους τάφους και με τα δείπνα και τις συναντήσεις με τον αναστημένο Ιησού ήταν όλα εφευρέσεις, πώς θα μπορούσαμε εμείς να γνωρίζουμε την ύπαρξή του; Οτιδήποτε αντίθετο ειπώθηκε ή γράφτηκε το εξαφάνισαν. Πουθενά δεν σώζεται κάτι τέτοιο ούτε υπάρχει παραπομπή, αναφορά ή προσδιορισμός. Κι αν ήταν τόσο εύκολο να κατασκευαστεί ένας αναστημένος Ιησούς που συναντιέται και συντρώγει, κι αυτό πουθενά δεν διαψεύδεται σε κάποιο από τα διασωθέντα κείμενα, αλλά γίνεται απολύτως αποδεκτό από την εκκλησία που επέζησε στη συνέχεια, γιατί τότε να μην ακολουθηθεί η ίδια ακριβώς διαδικασία που το ίδιο εύκολα θα κατασκεύαζε έναν Ιησού που συναντιέται και συντρώγει με ανθρώπους, συνολικά; Τι θα εμπόδιζε κάτι τέτοιο από το να μη διαψευστεί ποτέ, σε κανένα από τα διασωθέντα αρχεία, και εντέλει να επιβληθεί στο σύνολο της εκκλησίας; Το να κατασκευάσεις την ιστορία ενός δείπνου με κάποιον που έχει πεθάνει δεν είναι ευκολότερο από το να κατασκευάσεις την ιστορία ενός δείπνου με κάποιον που δεν έχει πεθάνει. Έτσι, αν η πρώτη πετυχαίνει -και πέτυχε- το ίδιο εύκολα μπορεί να πετύχει και η δεύτερη. Δεν απομένει λοιπόν τίποτε περισσότερο να εξηγήσουμε.
Διαβάστε περισσότερα στο βιβλίο του Richard Carrier, “Ιησούς: Τι πραγματικά πίστευαν οι πρώτοι χριστιανοί για την ιστορικότητα του Ναζωραίου”, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δαιδάλεος.
Πριν λίγες μέρες είχαμε δύο ταυτόχρονες κινήσεις-δηλώσεις: Ο μεν
Μπάιντεν έδινε χάρη στον υιό του (που ήταν ανακατεμένος σε πολύ βρώμικες
υποθέσεις στην Ουκρανία), ο δε δικός μας Μητσοτάκης με περηφάνια δήλωνε
στο Λονδίνο, σε εκπροσώπους του χρήματος, ότι δεν πρόκειται να
φορολογηθούν τα υπερκέρδη των τραπεζών στην Ελλάδα. Έτσι, ανερυθρίαστα
και με τον πιο έκδηλο τρόπο, οι πολιτικοί εκπρόσωποι του πλούτου
υπερασπίζονται την τάξη τους, τα συμφέροντά τους και οχυρώνονται πίσω
από το «ακαταδίωκτο» πάσης φύσεως.
Όμως η σαπίλα δεν υπάρχει μόνο σε μια στιγμή της ιστορίας, ή στους χώρους γύρω από τον θρόνο της Δανιμαρκίας. Έχει απλωθεί σαν μεγάλος λεκές σε όλο το βασίλειο της Δύσης, της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, του σύγχρονου κόσμου. Στις ΗΠΑ, στη Γαλλία, στη Γερμανία, στη Νότια Κορέα, στις Βρυξέλλες, στην Αγγλία, στην Ισπανία, ολόκληρη η βιτρίνα του Δυτικού κόσμου γεμίζει από «σκουπίδια», «ακαθαρσίες», «σκάνδαλα», κρίση, τριγμούς, φυγόκεντρες τάσεις, αποσταθεροποίηση, αγριανθρωπισμό, σήψη πολιτική, κοινωνική, πολιτική.
Οι «πρίγκιπες» της αυλής της Δύσης μοιάζουν να μην έχουν συναίσθηση του
τι διαδικασίες έχει δρομολογήσει η ίδια η διαχείριση και η πολιτική 3-4
δεκαετιών, και νομίζουν ότι μπορούν να εξουσιάζουν όπως πριν. Δεν
αισθάνονται τα τριξίματα του οικοδομήματος, δεν νοιώθουν το βάθος που
χωρίζει τις αυλές τους από την πραγματική κοινωνία, που βυθίζεται. Κι
ετοιμάζονται για πολέμους. Πολέμους επιβολής, κατάκτησης, φθοράς,
αρπαγής, αλληλοσπαραγμού. Πολέμους απέναντι σε όποιους αμφισβητούν τη
σαπίλα τους. Πρωτίστως και ενάντια στους υπηκόους-δουλοπάροικους των
πριγκιπάτων τους.
Μπορεί άραγε η σαπίλα να είναι κινητήριος μοχλός της ιστορίας; Βεβαίως όχι. Αλλά η απέλπιδα προσπάθεια να κρατηθεί το «σεράι» της συλλογικής Δύσης όρθιο και ηγεμονικό, μπορεί να προκαλέσει οδύνες και τεράστιες καταστροφές. Τι δεν βλέπετε; Η Γάζα είναι μια εκδοχή-πρότυπο· στη Νότια Κορέα εμφανίστηκαν λίγο πρόωρα σχέδια που είναι πάνω-πάνω στο συρτάρι· η κατάσταση έκτακτης ανάγκης και του στρατιωτικού νόμου είναι στην ημερήσια διάταξη όπου χρειαστεί· η Κομισιόν γεμάτη περηφάνια ενέκρινε κολοσσιαίες δαπάνες για τη στρατιωτικοποίηση της Ευρώπης· οι πολίτες καλούνται να αγοράσουν κονσέρβες και χάπια ιωδίου· σε όλο τον Δυτικό κόσμο η έστω κολοβή «δημοκρατία» εγκαταλείπεται, και τα κέντρα ισχύος απογυμνώνονται από κάθε διαδικασία νομιμοποίησης – το παράδειγμα της Γαλλίας είναι εντελώς αποκαλυπτικό αυτής της τάσης. Ακραίο κέντρο και ακροδεξιά προετοιμάζουν τη νέα εκδοχή των 4 καβαλάρηδων της Αποκάλυψης· αυτοί συμβόλιζαν την Κατάκτηση, τον Πόλεμο, τον Λιμό και τον Θάνατο. Δεν χρειάζονται το άλογο και το ιππικό. Έχουν άλλα μέσα: ψηφιακό κόσμο, έξυπνες μηχανές, μη επανδρωμένα όπλα (που σκοτώνουν ανθρώπους), βιοπολιτικά μέσα ελέγχου και τρόμου.
Δεν χρειάζεται να πούμε για την ελληνική εκδοχή της σαπίλας. Το
τελευταίο επεισόδιο, που συνδέει τη λειτουργία και «φύλαξη» της Βουλής
με τον αστυνομικό-υπάνθρωπο που βίαζε και κακοποιούσε τα παιδιά του,
δείχνει πόσο προχωρημένη είναι η κατάσταση. Έως το «μεδούλι»…
«Μα δεν είμαστε όλοι ίδιοι», θα ανακράξουν όλοι οι εκπρόσωποι αυτού του
κόσμου. Όντως, δεν είμαστε όλοι ίδιοι· και ούτε στην ίδια θέση. Το
βασικό είναι πως μακάρι να ήταν κάτι σάπιο μόνο στο βασίλειο της
Δανιμαρκίας, άντε και σε μια-δυο ακόμα αυλές. Όμως είναι ολόκληρη η
συλλογική Δύση, ως «βασίλειο», σάπια.
Μια δημοκρατική επανάσταση είναι υπεραναγκαία. Θα γίνει ολοένα και πιο κατανοητή και αποδεκτή η αναγκαιότητα αυτής της λυτρωτικής πράξης, την οποία θα πραγματοποιήσουν αυτοί που κάποτε αποκαλούνταν «μάζες». Δηλαδή οι υποτελείς, οι υπάλληλες τάξεις, τα καταπιεζόμενα έθνη, οι απλοί εργαζόμενοι και σύγχρονοι δουλοπάροικοι.
Πηγή: Δρόμος της Αριστεράς
Πηγή: Εμυ Ντούρου - Documento
«Παρά τα όποια πονηρά υπονοούμενα μπορεί να φέρνει στον νου το όνομά
της, η Μεγάλη Έκρηξη δημιούργησε ένα σύμπαν που παρέμεινε ασεξουαλικό,
δίχως ζωή, για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του. Απ’ όσο γνωρίζουμε,
στη διάρκεια των 10 δισεκατομμυρίων χρόνων από τα τελευταία 13,8, το
σύμπαν δεν είχε ίχνος ζωής και ως εκ τούτου δεν υπήρχε δυνατότητα για
σεξ» γράφει για την απαρχή του κόσμου δίνοντας μια εντελώς διαφορετική
προοπτική σε όσα ήδη γνωρίζουμε.
Ο Μπέικερ με μια large προοπτική στη θεματολογία, στο χρονικό εύρος αλλά
και στη γραφή ξεκινάει από το τους δεινόσαυρους και καταλήγει στα
σεξομπότ. Στο ενδιάμεσο αναλύεται η φυσιολογία και η σεξουαλική
συμπεριφορά των πρωτευόντων (γορίλες, χιμπαντζήδες, ουρακοτάγκοι) αλλά
και των ανθρώπων διαφόρων περιόδων (Homo habilis, Homo Erectus, Homo
neanderthaliensis, Homo sapiens).
Ο Αυστραλός ιστορικός εξετάζει πώς το σεξ διαμορφώθηκε στο πέρασμα των
αιώνων (από την τροφοσυλλεκτική και την αγροτική περίοδο στο σήμερα),
καθώς και τους κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες που συνέβαλαν
στις αλλαγές αυτές. Στη μελέτη του περιλαμβάνει, όπως χαρακτηριστικά
αναφέρει, το χάος της σεξουαλικής ιστορίας μας, με όλες τις ενοχλητικές
λεπτομέρειες, καθώς ανέκαθεν θεωρούσε απωθητική την τακτική των
ιστορικών να προσπαθούν μέσα από τη μεγάλη αφήγηση να κάνουν κήρυγμα
στον κόσμο.
Η σεξουαλική αφύπνιση, οι κατά μόνας ηδονές, η πολυγαμία, το σεξ μέσα στον γάμο, η αντισύλληψη, τα βίτσια, σεξουαλική εργασία, οι επιστημονικές και ψευδο-επιστημονικές μέθοδοι, αλλά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το OnlyFans και το Pornhub είναι μερικά από τα θέματα που τον απασχολούν, ενώ στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου επιχειρεί να ανιχνεύσει τις τάσεις της ερωτικής κουλτούρας του μέλλοντος. Μεταξύ άλλων εκτιμά πως η ανθρώπινη επαφή και το σεξ θα αντικατασταθούν από ελκυστικά υποκατάστατα τεχνητής νοημοσύνης, κάτι που θα είναι η χαριστική βολή στον γάμο και στις γεννήσεις. Ταυτόχρονα όμως, σε μια κοινωνία στην οποία η μοναξιά αναμένεται να ανέλθει σε πολύ υψηλά ποσοστά, κάτι τέτοιο πιθανότατα να είναι ανακουφιστικό.
Εμυ Ντούρου - Documento
Όπως σημειώνει ο συγγραφέας πρόκειται για το πρώτο βιβλίο του στο οποίο η πόλη δεν παρουσιάζεται με θετική ματιά. Εδώ φωτίζεται η σκοτεινή πλευρά της, η παραβατική. Και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς συμπληρώνει την εικόνα που έχουμε για την παλιά Αθήνα, δηλαδή της χρονικής περιόδου 1832-1940. Η νοσταλγία άλλωστε δημιουργεί διάφορες παρεξηγήσεις σχετικά με ένα παρελθόν που συχνά υπάρχει μόνο στο συλλογικό φαντασιακό.
Μαθαίνουμε ότι τον καιρό του πρώτου αστυνομικού διευθυντή των Αθηνών, Δημήτρη Μπαϊρακτάρη (γνωστός για τον πόλεμο που είχε ανοίξει στους κουτσαβάκηδες), οι μικροαπατεώνες ασχολιόνταν με ό,τι τους τύχαινε. Ψείριζαν πορτοφόλια, μπούκαραν από τα παράθυρα των σπιτιών και έκλεβαν ρούχα από τις ντουλάπες ή ασπρόρουχα από τις μπουγάδες (με τη μέθοδο της πετονιάς). Στο ξέσπασμα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου ήδη υπήρχε έτοιμη πιάτσα, η οποία απασχολούσε με τα κατορθώματά της τους έντιμους νοικοκυραίους μέσα από τις σελίδες των εφημερίδων. Οι πορτοφολάδες, οι λαχανάδες και οι παντουφλάδες ενδημούσαν στην αγορά, στις ουρές του τραμ και στα πανηγύρια ενώ όταν οι λωποδύτες άρχισαν να οργανώνονται πιο «επαγγελματικά» νοίκιαζαν αστυνομική προστασία για συγκεκριμένες ώρες σε συγκεκριμένα πόστα – η Ομόνοια ήταν ένα από αυτά.
O Θωμάς Σιταράς ανατρέχει στον Τύπο της εποχής και χαρτογραφεί την Αθήνα
των μικροαπατεώνων μέσα από έναν ωραίο ρέοντα λόγο που φλερτάρει
επιτυχημένα με το χιούμορ. Κλεφτοκοτάδες, παλτοκλέφτες, μπουγαδοκλέφτες,
καρσιλαματζήδες, παπατζήδες, ψυχικάρηδες, κελεπουρτζήδες, ρουλετατζήδες
ήταν τόσο επινοητικοί στην απάτη ώστε σε κάνουν να μένεις με το στόμα
ανοιχτό.
Μεταξύ των περιπτώσεων που καταγράφονται στο αστυνομικό δελτίο είναι κι εκείνη του Ψευτοθόδωρου, ο οποίος πούλησε –σύμφωνα με τα ανέκδοτα της συγκεκριμένης περιόδου– τουλάχιστον τρεις φορές τα βασιλικά ανάκτορα. Από τις σελίδες παρελαύνει και ο Σπύρος Βαφειαδάκης ή Στραβοπόδης και ο Γεώργιος Αληφαρμάκης ή Ποντικομαμής ή Τσίτουρης ή Φάπας ή Κατραπακέας ή Μπομπότας ή Σκαθάρης ή Μπαζίνας ή Γαρούφαλος ή Γιασεμής που αρκούν τα εκλεκτά παρατσούκλια του για να καταλάβουμε ότι μάλλον δεν άφησε εποχή για τα γαλλικά και το πιάνο του. Τα πράγματα σοβαρεύουν όταν το βιβλίο περνάει στις περιπτώσεις των τοκογλύφων και τη δράση τους εναντίον ανθρώπων που βρίσκονταν σε ανάγκη, με αποτέλεσμα να χάνονται ακόμη και περιουσίες.
Από την πλούσια δράση των απατεώνων δεν θα μπορούσε να μην προκύψει η σχετική αργκό. Από την «Εσπερινή» του 1928 αλιεύει ο Θωμάς Σιταράς το παρακάτω σχόλιο που αφορά την εισαγωγή στην καθομιλουμένη της λέξης «λοβιτούρα»: «Είναι η νέα λέξις, η οποία θα γίνη, φαίνεται, της μόδας, μετά τας χθεσινάς αποκαλύψεις μιας εφημερίδας εις βάρος κάποιου ο οποίος εις τας επιστολάς του μετεχειρίσθη την ρουμανικήν λέξιν “Λοβιτούρα”, αντί της ελληνικής “μπάζας”». Σύμφωνα με το δημοσίευμα η νέα λέξη όπως τη μεταχειρίζονται οι πολίτες δεν σημαίνει ακριβώς εκείνο που εννοούν οι Ρουμάνοι. Ωστόσο, όπως διευκρινίζεται, η λέξη: «Είναι αρκετά εύηχος, αρκετά χαρακτηριστική και αρκετά ωραία, ώστε να αντικαταστήσει τις “μανούβρες” και τις “τζιριτζάντζουλες”, λέξεις αι οποίαι επάληωσαν πλέον».
Βασίλης Ραφαηλίδης ήταν ένας τύπος που κάπνιζε πίπα και φορούσε σκουρόχρωμα γυαλιά. Που έγραφε πολύ και δεν ήταν φλύαρος, που μιλούσε πολύ και δεν ήταν φαφλατάς. Που είχε λεπτό και διατρητικό χιούμορ και ταυτόχρονα άφηνε σύξυλο το σύστημα ολάκερο με την αδιαμφισβήτητη ευρυμάθεια και την πολιτική του σοβαρότητα. Το επάγγελμά του ήταν κριτικός κινηματογράφου και ασφαλώς γι’ αυτό δεν διαφήμιζε κινηματογραφικά προϊόντα. Έγραφε όλη του τη ζωή για σινεμά, έκανε παρέα με τους ανθρώπους του σινεμά, υπερασπίστηκε όσο λίγοι το σινεμά. Πήρε μέρος στην ίδρυση και την αρχισυνταξία δυο εκ των πρώτων σημαντικών θεωρητικών κινηματογραφικών περιοδικών της χώρας και τα χρησιμοποίησε σαν δούρειο ίππο για να μιλήσει για όλον τον σύγχρονο πολιτισμό, ελληνικό και ξένο, καλλιτεχνικό και θεαματικό. Ήταν ένας ακόμα πολιτικοποιημένος άνθρωπος. Κι υπό αυτή την ιδιότητα, διαβάστηκε πολύ, ακούστηκε πολύ και ακόμη πιο πολύ πολλοί θεώρησαν ότι μπορούν να του μοιάσουν. Ωστόσο κάτι λείπει από την εξίσωση όσων θέλουνε να τον μιμηθούν. Ό,τι και να έλεγε, όπως και να δρούσε, με ό,τι και να ασχολήθηκε, αυτό που έκανε, σε τελική ανάλυση, είναι να διοχετεύει στο κοινό τη μαρξιστική του ένταξη. Η πολιτική θέση ασφαλώς και δεν αποτελεί κάποιο κίνητρο μιμητισμού. Είναι αυτό που είναι. Θέση με πολιτικές συνέπειες.
Δεν θα μιλήσω για τον Ραφαηλίδη σαν να τον γνώρισα. Θα σημειώσω δυο τρία πράγματα για κάποια ζητήματα που συμβαίνουν γύρω μας, και γύρω από τον κινηματογράφο, θεωρώντας πως ο Ραφαηλίδης θα επικουρούσε κάπως κι αυτός και θα στοχαζόταν με στόχο να συνεχίζει να δημιουργεί ρωγμές.
Ο γραπτός λόγος για τον κινηματογράφο βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Μπήκε στα πανεπιστήμια. Ενσωματώθηκε στις πολιτισμικές σπουδές. Ενεργοποίησε ό,τι θετικό αλλά και αρνητικό μπορεί να σημαίνει αυτή η εξέλιξη. Η πιο λαϊκή τέχνη, με την έννοια της μάζας των ανθρώπων η οποία τον παρακολουθεί, αλλά και η πιο βιομηχανική ταυτόχρονα, με την έννοια των λίγων που κερδοφορούν και συνεχίζουν όπως πάντοτε να σχεδιάζουν για το πώς θα συμβεί αυτό, συχνά αντιμετωπίζεται σαν ένα ιδιόμορφο, ιδιαίτερο και κυρίως αποκομμένο από την πραγματική ζωή αντικείμενο έρευνας. Ενώ ο κινηματογράφος δίνει τη δυνατότητα για μια πολλαπλή και δημοκρατική, καθώς όλοι τον προσεγγίζουν, ερμηνεία του, ενώ μπορεί να γίνει αφορμή και εργαλείο για μια εις βάθος συζήτηση σε ένα σύνολο, κοινωνικής υφής, ζητημάτων, συνεχίζει, ειδικότερα σήμερα, να λείπει η βασική μέθοδος ανάγνωσής του, μέθοδος άλλωστε που λείπει από κάθε τι που εφάπτεται εγγενώς με τον ανθρώπινο πολιτισμό. Με άλλα λόγια είναι εμφανές πως η διαλεκτική σύνθεση των πραγμάτων έχει αδυνατίσει ορατά. Κι αυτό συμβαίνει ενώ ο κινηματογράφος, ως αφηγηματική φύση, αποτελεί την επιτομή της διαλεκτικής μεθόδου.
Πολλοί εκ των όσων ασχολούνται με το σινεμά σήμερα βρίσκονται συχνά υπό θεσμική πλαισίωση ή εργοδοτική νουθεσία. Μια τέτοια συνθήκη δυσκολεύει, εκ των πραγμάτων, την παραγωγή ειλικρινούς προσωπικής γνώμης, και ακόμη περισσότερο αυτό που είναι αναγκαίο σε καιρούς αλλοτρίωσης: ενός πολιτικού και αισθητικού προτάγματος. Στις μέρες μας, το θηρίο της «αντικειμενικής» εγκυρότητας και του βάναυσου «καλοθελητισμού», εφόσον δεν κυριαρχεί πρωτίστως η αδιαφορία, υπερβαίνει κάθε άλλη πρόθεση. Δεν μοιάζει αδόκιμο το συμπέρασμα πως ο εκδημοκρατισμός της γνώσης, τελικά, αποτελεί απλώς μια ποσοτική ψευδαίσθηση. Κάτι το φαινομενικό. Αντί για εκδημοκρατισμό έχουμε περισσότερο μια εκμαζοποίηση του κυρίαρχου λόγου, μια διάσταση από την κοινωνική ζωή, μια διοχέτευσή του μέσα από περισσότερα κανάλια.
Ο Βασίλης Ραφαηλίδης, λοιπόν, θα ένιωθε ασφυξία και στο σήμερα. Στην εποχή του, κι ενώ υπήρχε το τεράστιο εμπόδιο της κρατικής λογοκρισίας και του κινηματογραφικού αναλφαβητισμού, αυτός κατάφερνε να παίρνει, και κυρίως να δίνει, αέρα. Στο παρόν, που αυτά τα δύο μοιάζουν να μην κατέχουν εκείνη την πρότερη «αίγλη» τους, που μοιάζουν παντελώς άχρηστα για το σύστημα καθώς έχουν αντικατασταθεί από τη μεταμοντέρνα αοριστία, συνθήκη που ενώ εμφανίζεται πιο αόρατα λειτουργεί πιο δυναμικά στον δημόσιο ιστό, προκαλείται μια εφάμιλλη ασφυξία, νέα και εκσυγχρονισμένη. Ας μην κοροϊδευόμαστε: Αμφισβητώντας, σαν άλλοτε, την ανάγκη ριζοσπαστικοποίησης και τη διάθεση ανατροπής, όσους νεολογισμούς και να επιστρατεύσουμε για να δικαιολογούμε και να προσδίδουμε υπόσταση εν είδει hype στη φλυαρία, μάλλον συντηρητικά οπισθοδρομικοί θα παραμένουμε. Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, για παράδειγμα, μας θυμίζει μια ωμή, και ίσως κάπως παράδοξη, αλήθεια που συνόψισε στον ακόλουθο στίχο: «Έτσι το παλιό έκανε την εμφάνισή του σε νέο μασκαρεμένο, μα έφερε το νέο μαζί του στη θριαμβευτική του κατοχή να το παρουσιάσει σαν παλιό». Διακρίνω, με άλλα λόγια, έναν ιδεολογικό παροπλισμό που έχει πέσει σαν μπετό επί παντός επιστητού την ίδια στιγμή που οι κριτικές γνώμες εξοπλίζονται για να ερμηνεύσουν τις πιο ιδεολογικά φορτισμένες έννοιες. Μοιάζει περισσότερο με άλλοθι για να μην επιφορτιζόμαστε με μια συνθηκολόγηση στο πεδίο των ιδεών. Ωστόσο ένα είναι καθαρό: Η απελευθέρωση της σκέψης δεν μπορεί να υπάρξει στα πλαίσια της μεθοδολογικής εγκράτειας και ανελευθερίας και της συστημικής επικύρωσής της. Ή να το πούμε αλλιώς. Αν στην κηδεία του Μαρξ βρέθηκαν απειροελάχιστοι, η κάθε συστημική και συστηματική προσπάθεια για κηδεία του μαρξισμού κατέληγε και θα καταλήγει πάντοτε σε φιάσκο. Ακριβώς διότι η όποια θεώρηση της πραγματικότητας είναι αδιανόητο να κάνει κύκλους γύρω από τον εαυτό της.
Στη μοντερνιστική σκέψη που μας κληρονόμησε ο 20ός αιώνας, σε πλήρη αντίθεση με τη μεταμοντέρνα, το ενιαίο της γνώσης είναι αδιαπραγμάτευτο. Δίχως την εστίαση στις μεθόδους και τους σκοπούς που η ανθρώπινη γνώση έχει θέσει μέσα στη σύνολη πορεία της, δεν μας δίνεται η δυνατότητα, αφενός να κατανοήσουμε τις σύγχρονες στροφές που προκύπτουν από τις εκάστοτε αντικειμενικές ανάγκες, μήτε μπορούμε να θέσουμε τα νέα όρια στα οποία θέλουμε να φτάσουμε, στις νέες τομές τις οποίες προσπαθούμε να ολοκληρώσουμε. Όσον αφορά τον κινηματογράφο, αν αποκόψουμε αυτή τη νεωτερική τέχνη, τεχνική και βιομηχανία από το σύνολο της εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού, από το σύνολο της εξέλιξης των τεχνών, από το σύνολο των αναπαραστατικών θεαμάτων, αφηγημάτων, μύθων και θρύλων και το σύνολο των αισθητικών εξελίξεων μέσα στους αιώνες, δεν θα μπορούμε να ερμηνεύσουμε απολύτως τίποτε. Αν τον αυτονομήσουμε από το σύνολο των ανθρώπινων ενεργειών και δυνατοτήτων δεν θα καταφέρουμε να εκφράσουμε τίποτε το συγκεκριμένο ή το ουσιαστικό. Ο Ραφαηλίδης το παραπάνω συμπέρασμα το συνόψισε πάρα πολύ επιτυχημένα: «Αν ξέρεις μονάχα σινεμά, δεν ξέρεις τίποτα από σινεμά». Ως κριτικός της τέχνης αυτής προσπάθησε διαμέσου της συνολικής διαλεκτικής κοσμοθεώρησής του, αφενός να δώσει μια ερμηνεία του εκάστοτε έργου, αφετέρου να διοχετεύσει τις αντιλήψεις του για τη ζωή ως ενιαία στάση, επικυρωμένες εκ νέου από τα έργα τα οποία του δίνανε αυτή τη δυνατότητα. Η αλήθεια είναι πως σύσσωμη η «κριτική» αυτό κάνει, ωστόσο ο Ραφαηλίδης δεν έκρυψε ποτέ αυτή του τη στόχευση, δεν έκρυψε ποιες ακριβώς είναι οι αντιλήψεις του, όσο τις έκανε σημαία του. Και καλώς. Η έννοια της αντικειμενικότητας στην κριτική ερμηνεία αποτελεί άλλοθι για τους δειλούς.
Ο Ραφαηλίδης, όσο από τα γραφτά του τον γνωρίσαμε και συνεχίζουμε να τον γνωρίζουμε, είχε το θάρρος και την ανάλογη οξυδέρκεια να αναμετρηθεί στα ίσα με το τι παράγεται, τι προτείνεται, τι είναι έτοιμο προς κατανάλωση και τι πρέπει να γίνει σε σχέση με τα παραπάνω. Ψύχραιμος; Παρορμητικός; Κριτική έκανε πάντοτε όπως ήθελε και όπως εκτιμούσε και αυτοκριτική όταν χρειάστηκε. Σαφώς δεν βρέθηκε αμέτοχος στην παγκόσμια θεωρητική αρένα, όσο με τη σειρά του ενεργοποίησε στη χώρα μας τις υπό διαμόρφωση ευρωπαϊκές αμφισβητήσεις που προοδευτικά επικυρώνονταν παγκοσμίως. Ο Βασίλης Ραφαηλίδης αποτελεί, λοιπόν, σημείο αναφοράς στον κριτικό στοχασμό ακριβώς λόγω της σημασίας που έδινε στη διαλεύκανση αλλά και αντιμετώπιση των κυρίαρχων, συστημικών και των ευρέως αποδεκτών αισθητικών ζητημάτων, ενώ η βαρύτητα που χάριζε στον γραπτό λόγο του πρόκρινε επιτυχώς το αδυνάτισμά τους. Η όποια «αδιαλλαξία» του στις θέσεις του, καθώς γνώμη ισχυρή, δεν ήταν απλώς προσωπική ιδιοσυγκρασία. Αποτελούσε συνειδητή πολιτική πρακτική. Το τέλος των ιδεολογιών δεν ήρθε ούτε γι’ αυτόν, ούτε για πολλούς άλλους όσο κι αν φοβούμενοι τις όποιες συνέπειες αυτολογοκρίνουμε συνειδητά τις ιδεολογικές αναφορές και δυνατότητές μας.
Τα τελευταία χρόνια επιβεβαιώνεται ένα γνωσιακό και βαθιά προβληματικό κοινωνικό ζήτημα που έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις σε όλον τον 21ο αιώνα: Ο τρόπος που επιλέγουμε, τα κριτήρια που έχουμε, τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε, η μέθοδος που επιστρατεύουμε και ο στόχος που προσδοκάμε είναι στην πραγματικότητα ένα πυκνό, αδιάτρητο πλέγμα, μια ενιαία κοσμοαντίληψη και με βάση αυτή συμπεραίνουμε, στη βάση αυτή υπάρχουμε και πράττουμε. Παρά τα φαινόμενα και τα νεφελώματα, παρά τις συνειδητές αποκρύψεις και εξαπατήσεις, και παρά φυσικά τις όποιες διακυμάνσεις, υπάρχει αυτό το ενιαίο σύνολο, ένας βασικός πυρήνας στις ιδέες των ανθρώπων, που κανείς δεν μπορεί να τους ξεφύγει από το να γίνουν κάποια στιγμή ορατές σε όλους: βλέπουμε, κατανοούμε, προσεγγίζουμε, βιώνουμε τον κόσμο ενιαία και ενιαία κρινόμαστε σε τελική ανάλυση, αν θέλουμε ή δεν θέλουμε να βρούμε τον δρόμο για να τον αλλάξουμε. Είναι γεγονός, επίσης, όπως προαναφέραμε, πως έχουμε συντριπτικά κι ανηλεώς χτυπηθεί εδώ και δεκαετίες, τουλάχιστον, από την επίδραση μιας σκληρής συντηρητικής κουλτούρας που ούτε καν μπορούμε να διανοηθούμε πόσο έχει πλαισιώσει τις όποιες ιδέες μας. Αν και τα πολιτικά γεγονότα δύνανται πιο συχνά και πολύ πιο διάφανα να αποδεικνύουν την κοινωνική δυστυχία, την «παγιωμένη, ασφυκτική ατμόσφαιρα απελπισίας, κατάθλιψης και δυσαρέσκειας», όπως έλεγε η Simone Weil, τα αισθητικά γεγονότα αντιθέτως, όπως το σινεμά, αποδεικνύουν ενίοτε πιο εμφανώς μια διευρυμένη και ριζωμένη απελπισία στη συνείδηση, απελπισία που αδυνατίζει επιπροσθέτως κάθε προσπάθεια αντίστασης στο πεδίο των ιδεών.
Στις μέρες μας, μια σωρεία, επίσημου ή και όχι, κριτικού δημόσιου λόγου –βίαιου στη μορφή και επιβλητικά, σχεδόν αποκρουστικά χουλιγκανικού και διθυραμβικού στο περιεχόμενο– προετοιμάζει συχνά μια κανιβαλική αρένα επίδειξης γνωσιακής κυριαρχίας της νεοφιλελεύθερης, τρομακτικά ελιτίστικης, κοσμοαντίληψης, ενίοτε σε ρόλο αισθητικού vigilante. Στόχος της, όπως πάντα, η πλήρης αυτονόμηση της αισθητικής από την κοινωνική ζωή. Όπως και σε όλον τον 20ό αιώνα, και ενάντια στην πρόοδό του, εξήρε την εξουσιαστική νοοτροπία της βρίσκοντας γόνιμο το πεδίο ώστε με επιθετικότητα να βάλλει ενάντια στη διαλεκτική και συνθετική θεώρηση επί των πραγμάτων.
Η υπεροψία και η ασυγκράτητη σιγουριά της παντοδυναμίας του φιλελεύθερου, δεξιού και συντηρητικού μεταμοντερνισμού, δηλαδή η κυρίαρχη μορφή παραγωγής και επιβολής ιδεολογίας σε μαζική κλίμακα στον σύγχρονο καπιταλισμό, που επιβεβαιώνεται σχεδόν απογοητευτικά στην παραπάνω αρένα, δηλαδή μέσα στα social media και έξω στην κοινωνική πραγματικότητα, αποδεικνύει σαφώς την τεράστια ικανότητά του στο να χειραγωγεί αντιλήψεις. Ταυτόχρονα όμως και την παρακμή και το επερχόμενο τέλος του. Κι αυτό προκύπτει ακριβώς λόγω του κορεσμού που επιδείχνει στη δημιουργία και επιβολή ενός πολωτικού κλίματος σε διευρυμένο κοινό, δίχως καμιά ψυχραιμία. Ο άκρατος κορεσμός στον τρόπο και στην ποσότητα χρήσης των εργαλείων του υπογραμμίζει και επικυρώνει την πλήρη ιδεολογική χρεωκοπία του. Είναι γνωστό πως σε κάθε χρεωκοπία συλλογισμών, ιδεών, ιδεοληψιών, ιδεολογημάτων (όπως και σε κάθε οικονομική χρεωκοπία) γίνονται κινήσεις αδέξιες και άτσαλες που ξεμπροστιάζουν τον ίδιο τον ιθύνοντα, και θα έπρεπε να υποχρεώνουν σε αυτοκριτική, ασχέτως που δεν γνωρίζουν καν αυτή τη λυτρωτική και αξιοπρεπή κοινωνική συμπεριφορά, τους προσκυνητές του. Διότι υπάρχει η συσσωρευμένη ανάγκη από πλευράς του –και για όποιον τον στηρίζει και τον υποστηρίζει– μιας υπέρμετρης, μαζικά κατευθυνόμενης, απόδειξης ψευδαισθησιακής ζωντάνιας και ζωτικότητας, η οποία λειτουργεί μονάχα φαντασιακά, για να αποκρύψει τον επιθανάτιό του ρόγχο. Με άλλα λόγια: Η επίδειξη της απόλυτα σωστής θέσης ενός κυρίαρχου, προβεβλημένου και ενίοτε εντεταλμένου, για κάτι που είναι ως και επικίνδυνο στο κοινωνικό πεδίο, είναι από τα τελευταία πάντοτε χαρτιά της ηττημένης μεταμοντέρνας αστικής συλλογιστικής και νοοτροπίας για τη ζωή. Κι αυτό διαφαίνεται πολύ συχνά στην κριτική κινηματογραφική γραφή με αφορμή κινηματογραφικά έργα που αξιώνουν υπέρμετρη προβολή, δηλαδή οικονομικά προσοδοφόρα επιτυχία. Ωστόσο, σε κάθε υπεροψία της στιγμής και του οποιουδήποτε, σε κάθε προσπάθεια με αξιώσεις πρωτοκαθεδρίας μιας επαναλαμβανόμενης και ασφαλώς άνευ πρωτοτυπίας γνώμης, ο Βασίλης Ραφαηλίδης θα είναι πάντοτε ένας συντελεσμένος μέλλοντας.
Ο κριτικός λόγος μοιάζει πολύ συχνά να αυτοευνουχίζεται. Να μετατρέπεται σε μνημείο ελιτισμού, αοριστίας κι αφηρημένου διθυραμβισμού. Σε προμότερ και σε διαφημιστή, σε αντίθεση δηλαδή με όσα είπαμε στην αρχή. Δίχως να βάζει όρια στον εαυτό του, θέτει μονίμως, σφιχτά και τρομοκρατικά, απαγορεύσεις στον οποιονδήποτε σκεφτεί το οτιδήποτε διαφορετικό. Του επιβάλλει να καταναλώνει το κάθε φορά νέο εμπόρευμα. Ένα εμπόρευμα κατασκευασμένο κυρίως στη βάση της συνεχιζόμενης «χολιγουντιανής» κουλτούρας, με τους όρους και τις προϋποθέσεις να λειτουργήσει ως τέτοιο εμπορικά και συνειδησιακά, και με μια σωρεία ακολούθων να σαλπίζουν ακατάληπτα κλισέ και συντηρητικά στερεότυπα εχθρικά προς όποια ιδέα δεν έχει πάρει διαπίστευση εγκυρότητας από τον συστημικό λόγο. Ωστόσο, αυτή η επιφαινόμενη ήττα της κριτικής αποδεικνύει επίσης την ανάγκη επαναφοράς της κοινωνιολογικής ανάλυσης: των θεαμάτων, των τεχνών και τη σχέση τους με το κοινό (επίδραση, επικοινωνία, χειραγώγηση κ.λπ). Μοιάζει με εκ νέου καθήκον της η κριτική να αντιταχθεί στην κυρίαρχη, με δεκάδες διαφορετικές «ενδυμασίες», λογική. Αυτό που γινόταν δηλαδή –και γίνεται κατ’ εξαίρεση πλέον– σε όλον τον 20ό αιώνα, έναν αιώνα που δεν είχε χάσει την μπάλα στη μέθοδο αποκάλυψης των φαινομένων και των ουσιών του κόσμου.
Κι αυτό διότι οι καταστρεπτικές συνέπειες της παραπάνω λογικής, που νομίσαμε πως είχαμε ξεπεράσει –και που ανήκουν σε ένα φάσμα ακραίου συντηρητισμού, εθνικισμού, ρατσισμού, κεκαλυμμένου πουριτανισμού, ελληνοκεντρισμού και εθνικής υπερηφάνειας μέχρι λανθάνοντος προοδευτισμού, κι όλα τούτα προς πώληση ως καταναλωτικά προϊόντα–, αφορούν το σύνολο της συνείδησης μιας κοινωνίας που έχει αδρανοποιηθεί από τα δεκάδες οικονομικά και πολιτικά στραπάτσα των τελευταίων χρόνων. Ενώ αρνούμαστε τις ριζοσπαστικές επιδράσεις, γεγονός αιτιολογημένο σύμφωνα με τα παραπάνω κοινωνικά δεδομένα, αποδεχόμαστε άκριτα τις συστημικές. Γεγονός εμφανώς εξηγήσιμο. Ο Βασίλης Ραφαηλίδης έφυγε σχετικά νωρίς αλλά η κοινωνιολογικής χροιάς μέθοδος σκέψης του παραμένει, αν και αδυνατισμένη, αρκούντως υπαρκτή. Όταν μιλάμε για «κινηματογραφική κριτική» στην Ελλάδα, στον νου μας έρχεται σχεδόν πάντοτε αυτός. Αυτός που ελισσόταν και στοχοποιούσε δίχως αύριο τον κυρίαρχο λαϊκισμό, την εθνοπερηφάνια, την εκκλησία, τη φολκλοροποίηση και το κινηματογραφικά σαχλό: είτε ως αναπαράσταση των παραπάνω είτε ως συμβατική μορφή διασκέδασης, ο κινηματογράφος μια αφορμή ήταν και είναι για να βάλλουμε τα προβλέψιμα και αποδεκτά. Όχι ως πρόκληση, δηλαδή μια νοοτροπία πρόσκαιρη και αφομοιώσιμη, αλλά ως ενεργητική πολιτική πρακτική, πλάι σε κάθε άλλη πολιτική δράση. Ως θεωρητική συνέχεια, πλάι σε κάθε άλλη θεωρητική διεκδίκηση.
Πολλοί προσπάθησαν να θέσουν σε δυσμένεια τις τεράστιες ιστορικές δυνατότητες του κύματος ανανέωσης του ελληνικού σινεμά. Και στην εποχή που βρέθηκε στην ακμή του ως ΝΕΚ (Νέος Ελληνικός Κινηματογράφος), όπως και στο σημερινό άνυδρο τοπίο που τα αδρώς χρηματοδοτούμενα νεο-φολκλόρ χρονογραφήματα προσπαθούν να ριζώσουν εκ νέου στη συνείδηση του κοινού. Μια πλευρά της επίσημης κριτικής κάνει ότι δεν βλέπει την αισθητική, μορφική και περιεχομενική χλιαρότητα της πλειονότητας των σύγχρονων έργων και ασκείται ανεπισήμως σε έναν εκ νέου ιστορικό συμβιβασμό με τις ανάγκες της σύγχρονης παγκόσμιας, και υποτυπωδώς ελληνικής, κινηματογραφικής βιομηχανίας. Μοιάζει να έχει εντολές για μια εκ των υστέρων ρεβάνς, με συγκαταβατικό ωστόσο προσωπείο, βαυκαλίζοντάς μας με αβρότητες, ενώ επιδείχνει μια αποστασιοποίηση, εντέχνως ανειλικρινή ωστόσο, από τα λεγόμενα «πολιτικά πάθη» της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Ως εκ τούτου αφαιρεί από το συλλογικό συνειδητό την πολιτική ταυτότητα του ελληνικού κινηματογράφου, τις συγκεκριμένες στοχεύσεις των καλλιτεχνών του και το ενιαίο της πορείας του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού. Δυο απλά παραδείγματα που εμμέσως πλην σαφώς επιβεβαιώνουν την παραπάνω διαπίστωση κι εμπλέκεται αν όχι ο Ραφαηλίδης ως προσωπικότητα, αλλά ως φορέας υποστήριξής του. Στην πρώτη περίπτωση διάφοροι προβεβλημένοι ως «προοδευτικοί» εθνικοί διανοούμενοι επέδειξαν την πιο χυδαία αποστολή τους ενάντια στις προσπάθειες προόδου των ηθικών αξιών της κοινωνίας ενάντια στη σκηνοθέτιδα Φρίντα Λιάππα. Καθώς ήταν γυναίκα, και γυναίκα σε σύγκρουση με τα κυρίαρχα συντηρητικά κριτήρια και πρότυπα, η Φρίντα βρήκε στήριγμα ουσιαστικό στον Ραφαηλίδη. Μια αισθητική και ηθική κατρακύλα δεν μπορούσε να επιτρέψει σε μια γυναίκα να κάνει κινηματογράφο όπως αυτή θέλει, όπως αυτή τον εννοεί. Άλλωστε δεν είναι καθόλου τυχαίο που οι γυναίκες δημιουργοί του ελληνικού σινεμά ήταν πάντοτε κυριολεκτικά ελάχιστες, κι όσες υπήρξαν είχαν προοδευτικές και αριστερές αξίες.
Ο Ραφαηλίδης έδωσε ένα μάθημα αντιπουριτανισμού, «αντεθνικής» αντίληψης και στοιχειώδους αισθητικής, στηρίζοντάς την. Στη δεύτερη περίπτωση, βλέπουμε μια ενδεχομένως σχεδιασμένη προσπάθεια απόρριψης του έργου του Αγγελόπουλου, του αδελφικού φίλου του Ραφαηλίδη που σχεδόν παρέα, ο ένας ως δημιουργός και ο άλλος ως κριτικός υποστηρικτής του, κατοχύρωσαν ανεξίτηλα στην ιστορία το καλλιτεχνικό ελληνικό σινεμά. Η συστημική κριτική δημιουργεί στο κοινό την εντύπωση πως το καλλιτεχνικό σινεμά της χώρας ήταν μια κατάσταση εξαίρεσης, μια παρένθεση που αναγκαστικά κάποια στιγμή θα έκλεινε. Χτυπώντας αυτό που όντως συνέβη από την ίδια τη βάση της τέχνης, δηλαδή από τους ίδιους τους καλλιτέχνες και τους θεωρητικούς, καταφέρνουν να βάλλουν τη συλλογική συνείδηση, η οποία μέσα στη συνολική υποτίμηση που δέχεται θα αναγκαστεί να απωλέσει κάθε ενδεχόμενο ανατροπής, θα εκτιμά κάθε ρωγμή ως μια παρένθεση ή ακόμη χειρότερα ως μια παραφωνία σε μια κατά τα άλλα ομαλή πορεία που βασιλεύει το συμβατικό, εμπορικό, θεαματικό, αδιάφορο και αντικαλλιτεχνικό. Το απολίτικο και το συμβιβασμένο. Το σύστημα, με μια λέξη. Θα πιστέψει, εκ νέου, πως η κάθε μορφή εξέγερσης, στο ιδιαίτερο καλλιτεχνικό και πολιτισμικό πεδίο, όπως και σε όλη του την υπόλοιπη ζωή, είναι εξ ορισμού θνησιγενής και μάταιη.
Ο Ραφαηλίδης επικύρωνε μια ευρύτερη αντίσταση στις παραπάνω θλιβερές αντιλήψεις ακόμη κι αν δεν έχαιρε της ευρύτερης αποδοχής. Είχε δημιουργήσει ωστόσο τις συνθήκες, μέσω της προσωπικότητάς του, του συνολικού στοχαστικού του έργου και της επίδρασης του γενικότερου πολιτικού και αισθητικού κινήματος, να μην μπορεί κανείς να ανταπεξέλθει σε δημόσια σύγκρουση μαζί του. Εκεί που η κριτική έσκαβε το λαγούμι της, ο Ραφαηλίδης την έβαζε στον κυρίαρχο διάλογο. Η κριτική θέλει κόπο, θέλει καλλιέργεια. Και κυρίως θέλει διάθεση και στομάχι, δηλαδή δέσμευση να μη μετατρέπεται σε φερέφωνο ή σε υποβολέα.
Ο Ραφαηλίδης είχε αφομοιώσει τον μαρξισμό ως μέθοδο και σε άλλο ένα ενδιαφέρον γνωσιολογικό και επιστημολογικό επίπεδο. Επιδίωκε το πολεμικό ύφος του γραπτού λόγου, την πολιτικότητα του κειμένου, τη σκοπιμότητα στην απεύθυνση, σε αντίθεση με τη λεγόμενη επιστημονική «εγκυρότητα». Δεν ένιωθε την ανάγκη χρήσης των άπειρων, όπως συνηθίζεται πλέον, βιβλιογραφικών αναφορών, όχι γιατί δεν είχε γνώση του θεωρητικού παρελθόντος, πόσο μάλλον άλλωστε. Καθώς υπήρξε συστατικό και καθοριστικό μέλος της πρώτης ομάδας κριτικών που μετέφρασε, διοχέτευσε και έδωσε τη δυνατότητα να γίνουν κοινό κτήμα στη χώρα μας οι θεωρητικές αναζητήσεις πάνω στη σημειολογία, την ψυχανάλυση, την οντολογία και την κοινωνιολογία του σινεμά, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το βαθύ αποτύπωμά του και τις ειλικρινείς προθέσεις του. Η μη χρήση αναφορών είχαν για τον Ραφαηλίδη ιδεολογικό και πολιτικό κίνητρο.
Τα υποστηρίγματα διαμέσου μιας «αυθεντίας» υποβιβάζουν την προσωπική γνώμη σε μεσολαβητή «εγκυρότητας», δεν επιτρέπουν την ελευθερία αναζήτησης, συζήτησης και αμφισβήτησης, υποτιμούν, με άλλα λόγια, τον αναγνώστη και συνομιλητή και, σε τελική ανάλυση, αδυνατίζουν κάθε προσπάθεια η γνώση να εξελιχθεί, να εκσυγχρονισθεί σύμφωνα με τις ανάγκες της εκάστοτε εποχής, καθώς επιβάλλεται να παραμένει ανενεργή σε μια στάσιμη θέση, σε κάποιες αφηρημένες μεταφυσικές σταθερές. Ο Ραφαηλίδης, έχοντας αφομοιώσει σε τεράστιο βαθμό τη διαλεκτική μέθοδο και φιλοσοφία του 20ού αιώνα, κάνοντάς την εσωτερικό του κτήμα, είχε αποκτήσει τη ρητορική ικανότητα και δεινότητα να αγκιτάρει επαναστατικές ιδέες σε ένα ευρύτερο φάσμα πολιτισμικών πεδίων, δίχως τον φόβο να μπλέκει και να περιπλέκει, να ειδικεύει και να γενικεύει, να πολυδιασπά και να συγκροτεί. Από την ανάλυση της ιστορίας στην οικονομική θεωρία και από την ψυχολογική παρατήρηση στην κινηματογραφική κριτική, για τον Ραφαηλίδη δεν φαίνεται να υπάρχει καμιά οντολογική απόσταση.
Επιβεβαίωνε πρακτικά πως ο κάθε ανθρώπινος ατομικός στοχασμός, ως μέρος της συλλογικής πορείας της ανθρωπότητας, ως συλλογικό δάνειο της παγκόσμιας γνώσης, μπορεί να φτάσει σε όλο πιο σύνθετα συμπεράσματα, να ανοίγει δρόμους σκέψης και να τις περικλείει σε βαθμό που μέχρι κάποιο διάστημα θεωρούνται αδιανόητα. Ο μαρξισμός ως θεωρητικό εργαλείο ποτέ δεν αυτοαναγορεύτηκε σε δόγμα και σε σταθερά. Η αλήθεια δεν αποτελεί μια αφηρημένη έννοια και ένα δεδομένο αλλά ικανοποιείται μέσα από την ίδια τη διαδικασία εύρεσης και επανεύρεσής της. Κάπως έτσι, νομίζω, προχωράει ο κόσμος. Δεν διεκπεραιώνεται. Προχωράει. Ουσιώδης διαφορά.
Η δική μου γενιά δεν έζησε τον Ραφαηλίδη αλλά νομίζει ότι τον γνώρισε. Δεν διάβασε τον Ραφαηλίδη αλλά νομίζει ότι γράφει σαν αυτόν. Δεν κατάλαβε τον Ραφαηλίδη αλλά νομίζει πως θα πετύχει μια παρόμοια υστεροφημία. Ο Ραφαηλίδης δεν προσέφερε λέξεις και λόγια. Δεν διεκπεραίωσε «κριτικές» και «ερμηνείες». Δεν έγινε θρύλος, όσο μπορεί θρύλος κάποιος να γίνει, λόγω του ότι έγραφε με συγκεκριμένο απλώς τρόπο – αν και είναι, αλήθεια, πολύ εμπνευστικό. Ο Ραφαηλίδης βρέθηκε την πιο κατάλληλη στιγμή ως μέρος μιας γενιάς που ήθελε να πετάξει εκτός της ρέουσας κοινωνικής ζωής –και αν δεν τα κατάφερε εντελώς η ειλικρινής της προσπάθειά της δεν μπορεί παρά να είναι θαυμαστή και άξια σεβασμού– όλα τα συντηρητικά βάρη του παρελθόντος, δίχως ναι μεν αλλά. Ο Ραφαηλίδης για μένα λοιπόν μεταφράζεται σαν μια στάση ζωής. Στάση που εκφράζεται και υποστηρίζεται με συγκεκριμένο γραπτό έργο. Μια στάση ζωής που τον έβαλε να ερωτευτεί και να υπάρξει μέσα σε ένα σύμπλεγμα τόσο βαθιά αντιδραστικό και επικερδές, όπως ο κυρίαρχος κινηματογράφος, ορίζοντας ωστόσο μέσω αυτού μια εναλλακτική αντίληψη για την πραγματικότητα. «Το να μην κουνάς τη βάρκα δεν σε σώζει από το ναυάγιο», άλλωστε, σύμφωνα με τον Λώρενς Φερλινγκέτι.
Ο Ραφαηλίδης συνεχίζει να χαμογελάει πίσω από τα σκουρόχρωμα γυαλιά του. Ανάβει την πίπα του και λέει: «Μη με διαβάζετε όταν έχετε δίκιο»1.
Τον πουλημένο και σαπισμένο κοινοβουλευτισμό της αστικής κοινωνίας η Κομμούνα τον αντικαταστάνει με θεσμούς, όπου η ελευθερία της γνώμης και της συζήτησης δεν εκφυλίζεται σε απάτη, γιατί οι βουλευτές είναι υποχρεωμένοι να εργάζονται οι ίδιοι, οι ίδιοι να εφαρμόζουν τους νόμους τους, οι ίδιοι να ελέγχουν τα αποτελέσματα της εφαρμογής τους, οι ίδιοι να φέρνουν άμεσα την ευθύνη απέναντι στους εκλογείς τους.
Ο μαρξισμός μου έχει βαθιές ρίζες και έχει εξαγνισθεί. Πιστεύω στην ένοπλη πάλη σαν μοναδική λύση για τους λαούς που αγωνίζονται για την απελευθέρωσή τους και είμαι συνεπής με τις πεποιθήσεις μου. Πολλοί θα με πουν τυχοδιώκτη και είμαι, μόνο που είμαι άλλου είδους τυχοδιώκτης, ένας από εκείνους που προβάλλουν τα στήθη τους για να αποδείξουν τις αλήθειες τους. 
Οι κομουνιστές δεν καταδέχονται να κρύψουν τις απόψεις τους και τις βλέψεις τους. Δηλώνουν, λοιπόν, ανοιχτά ότι ο σκοπός τους μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη βίαιη ανατροπή της σημερινής καθεστηκυίας τάξης. Ας τρέμουν την επανάσταση οι άρχουσες τάξεις. Οι προλετάριοι δεν έχουν τίποτα να χάσουν παρά μόνο τις αλυσίδες τους. Έχουν, όμως, να κερδίσουν έναν ολόκληρο κόσμο.
