Αστική φαντασίωση το νέο New Deal

Αν η υπόθεση δεν ήταν τόσο σοβαρή, θα σκάγαμε στα γέλια μ’ αυτά που διαβάζουμε και ακούμε τούτες τις μέρες για τα αίτια της κρίσης. Φταίνε κάποια golden boys των μεγάλων χρηματοπιστωτικών οίκων, που «λαιμάργησαν» και τα ‘καναν όλα μαντάρα, λένε οι ακραιφνείς νεοφιλελεύθεροι, που έχουν καταπλακωθεί από τα βιβλία του Φρίντμαν και των άλλων αστέρων της σχολής του Σικάγου. Φταίει η ιδεολογία του νεοφιλελευθερισμού, που κατήργησε κάθε έννοια κρατικής παρέμβασης, με αποτέλεσμα να χαθεί εντελώς ο έλεγχος, λένε οι σοσιαλδημοκράτες, ξεχνώντας από τη μια πως δικές τους διακυβερνήσεις διαχειρίστηκαν τα κράτη για μεγάλο χρονικό διάστημα κατά την τελευταία τριακονταετία και μετατρέποντας, από την άλλη, μια ιδεολογία σε… οικονομικό παράγοντα. Αυτή η απολογητική καθόλου δεν μας εκπλήσσει.
Ο Μαρξ μας έχει προειδοποιήσει σχετικά στο «Κεφάλαιό» του, ότι αυτή η τάση είναι μόνιμη στην αστική πολιτική οικονομία, η οποία εμφανίζει τα συμπτώματα της κρίσης σαν αιτίες της.

Η παρούσα κρίση στον πυρήνα της είναι μια τυπική καπιταλιστική κρίση, η οποία εκδηλώνεται με ιδιαίτερα καταστροφικό τρόπο, λόγω της «παγκοσμιοποίησης», που αποτελεί τη γενίκευση-κορύφωση της διεθνοποίησης, μιας τάσης εγγενούς στην κεφαλαιοκρατική οικονομία. Για να ξεκινήσουμε από το δεύτερο, θα δώσουμε μια εντελώς συνοπτική περιγραφή της βασικής τάσης της παγκοσμιοποίησης: κεφάλαια μετανάστευσαν μαζικά από τις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις και επενδύθηκαν παραγωγικά σε χώρες όπου εξασφάλιζαν το μέγιστο ποσοστό υπεραξίας, λόγω των δυνατοτήτων υπερεκμετάλλευσης της ντόπιας εργατικής δύναμης. Ταυτόχρονα, εντάθηκε ο παρασιτισμός του χρηματιστικού κεφάλαιου στις μητροπόλεις, με το «τζογάρισμα» των υπερκερδών που συσσωρεύονταν από την εκμετάλλευση αυτών των νέων «αποικιών».

Η παραγωγή εμπορευμάτων σε όλο και μεγαλύτερη κλίμακα σκοντάφτει συνεχώς στη στενή καταναλωτική δυνατότητα των εργαζόμενων μαζών, όχι μόνο στις νέες «αποικίες», όπου οι εργαζόμενοι κρατιούνται σ’ ένα τρισάθλιο βιοτικό επίπεδο, αλλά και στις μητροπόλεις, όπου η «αποβιομηχάνιση» μεγάλωσε το στρατό των ανέργων και σε συνδυασμό με την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων οδήγησε σε μείωση, επίσης, της καταναλωτικής ικανότητας των πλατιών εργαζόμενων μαζών. Η κρίση των τροφίμων, που έπληξε κυρίως το λεγόμενο τρίτο κόσμο, και το «κραχ» στον τομέα των στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ είναι τα δυο τυπικότερα δείγματα του πυρήνα της σημερινής κρίσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι για το τελευταίο ελάχιστα μιλούν πια. Και τι να πουν; Οτι κατά μέση όρο τα χρέη των αμερικάνικων νοικοκυριών αντιστοιχούσαν στο 133% του διαθέσιμου εισοδήματός τους; Οτι οι τράπεζες χορηγούσαν στεγαστικά δάνεια σ’ αυτά τα νοικοκυριά, χωρίς να έχουν καμιά εξασφάλιση ότι θα τα αποπληρώσουν; Οτι δεν περιορίζονταν σ’ αυτό, αλλά δημιουργούσαν παράγωγα προϊόντα απ’ αυτά τα δάνεια, τα οποία έκαναν «βόλτα» στην αγορά αλλάζοντας χέρια κάθε φορά σε ψηλότερη τιμή, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί μια τεράστια «φούσκα» που δε διαφέρει σε τίποτα από το κλασικό «αεροπλανάκι» ή τις αλβανικές «πυραμίδες» των μέσων της δεκαετίας του ‘90; Οτι όταν έσκασε αυτή η «φούσκα» άρχισαν οι αλυσιδωτές αντιδράσεις, με αποτέλεσμα ουσιαστικά να «παγώσει» ο διατραπεζικός δανεισμός και ν’ αρχίσουν οι καταρρεύσεις;

Καμία κρίση δεν είναι ίδια με τις προηγούμενες, σε ό,τι αφορά την έκταση και την ένταση των φαινομένων της. Η σημερινή κρίση, όμως, δεν είναι μια από τις «συνηθισμένες» κρίσεις που πλήττουν ένα ή περισσότερους καπιταλιστικούς κλάδους (κρίση υπερπαραγωγής) και που αντιμετωπίζονται μέσα από μια σειρά ανακατατάξεις και «προσαρμογές» (μείωση της παραγωγής, καταστροφή σταθερού κεφάλαιου, ανεργία, μεταφορά κεφαλαίων σε άλλους κλάδους που με τη σειρά τους θα οδηγηθούν σε υπερπαραγωγή και κρίση). Είναι μια κρίση καθολική, που αγκαλιάζει τη σφαίρα της παραγωγής και τη σφαίρα της κυκλοφορίας και ως προς τούτο μόνο με την κρίση του 1929 μπορεί να συγκριθεί κι ας λένε ό,τι θέλουν οι απολογητές του καπιταλισμού. Η κρίση δεν πρόκειται να περιοριστεί στη σφαίρα του χρηματικού κεφάλαιου. Εχει ήδη περάσει στη σφαίρα της παραγωγής, σ’ αυτό που οι αστοί οικονομολόγοι αποκαλούν «πραγματική οικονομία». Η χρηματοπιστωτική σφαίρα και η «πραγματική οικονομία» είναι δεμένες σαν το νύχι με το κρέας. Αυτός είναι ο χαρακτήρας του μονοπωλιακού καπιταλισμού και του χρηματιστικού κεφάλαιου (για περισσότερες πληροφορίες πάνω σ’ αυτό ανατρέξτε στο κλασικό έργο του Λένιν «Ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», που χρήσιμο είναι να ξανακοιταχτεί και από όσους το έχουν μελετήσει).

Η παγκόσμια ζήτηση έχει ήδη αρχίσει να μειώνεται (οι βιομηχανίες παραγωγής αυτοκινήτων, αυτού του συμβόλου «ευημερίας» και των εργαζόμενων πλέον, είναι οι πρώτες που άρχισαν να ανακοινώνουν τη ραγδαία μείωση της παραγωγής τους και το κλείσιμο ολόκληρων εργοστασίων). Το χρήμα γίνεται πιο ακριβό και αυτό θα επιδράσει άμεσα στην παραγωγή. Τα κράτη ρίχνουν ένα όλο και μεγαλύτερο μέρος των εσόδων τους στη χρηματοδότηση των καταρρεόντων χρηματοπιστωτικών οίκων. Σχηματίζεται έτσι μια αλυσίδα στο πλαίσιο της οποίας ο ένας τομέας τροφοδοτεί αρνητικά τον άλλο: η κυκλοφορία την παραγωγή και τανάπαλιν, με αποτέλεσμα να «καθήσει» ολόκληρη η οικονομική δραστηριότητα.
Μεγάλη συζήτηση έχει ήδη ανάψει σχετικά με τις μεθόδους διαχείρισης της κρίσης. Η σοσιαλδημοκρατία βρήκε την ευκαιρία να αναβαπτιστεί φλυαρώντας, εκεί που βρίσκεται στην αντιπολίτευση, περί ενός νέου New Deal, που θα τονώσει την «πραγματική οικονομία» και θα βάλει τέλος στην «ασυδοσία των αγορών». Εκεί πάντως που είναι στην κυβέρνηση (στην Ισπανία για παράδειγμα ή στη Βρετανία) δεν διαφοροποιείται σε τίποτα από τις υπόλοιπες κυβερνήσεις.

Πριν από οτιδήποτε άλλο, θα πρέπει να απομυθοποιήσουμε το ίδιο το New Deal το οποίο υπήρξε μια αμερικάνικη «πατέντα» και όχι μια παγκόσμια μέθοδο διαχείρισης της μεγάλης κρίσης του 1929. Οι νοσταλγοί του New Deal «ξεχνούν» πως αυτό κατέστη δυνατό να εφαρμοστεί μόνο στις ΗΠΑ, που όχι μόνο δεν είχαν υποστεί τις τεράστιες καταστροφές του Α’ παγκόσμιου ιμπεριαλιστικού πολέμου, αλλά βγήκαν και ενδυναμωμένες απ’ αυτόν. Αντίθετα, στην Ευρώπη η μεγάλη κρίση οδήγησε στην άνοδο του ναζισμού και του φασισμού στην εξουσία και στη συνέχεια στο Β’ παγκόσμιο πόλεμο, που δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ξεκίνησε ως ένας τυπικός ιμπεριαλιστικός πόλεμος για το ξαναμοίρασμα των αγορών και των σφαιρών επιρροής.

Με το New Deal το αμερικάνικο κράτος παρενέβη για να στηρίξει την παραγωγή και την κατανάλωση (ζήτηση). Σήμερα, όμως, όλα τα μέτρα που έχουν παρθεί και όλες οι πυρετώδεις διαβουλεύσεις που γίνονται μεταξύ των ιμπεριαλιστικών κρατών και των διάφορων οικονομικών οργανισμών τους αφορούν τη στήριξη του χρηματοπιστωτικού τομέα. Δηλαδή, διοχετεύουν κρατικό χρήμα για να στηρίξουν τον παρασιτισμό των «ραντιέρηδων», ο οποίος απετέλεσε ένα από τα αίτια της κρίσης και συγκεκριμένα εκείνο το αίτιο που την κατέστησε παγκόσμια και εντελώς ανεξέλεγκτη! Δεν εθνικοποιούν τις τράπεζες για να διευκολύνουν την παραγωγή, αλλά κρατικοποιούν τα χρέη τους, που στο μεγαλύτερο βαθμό έχουν μετατραπεί σε προσωπικά κέρδη για τους ιδιοκτήτες και διαχειριστές τους.

Το χρήμα που θα διατίθεται γι’ αυτό το σκοπό κι αυτό που διατεθεί –καθώς οι κυβερνήσεις συνεχίζουν την ίδια τακτική– δημιουργεί ασφυκτικές συνθήκες στους κρατικούς προϋπολογισμούς. Αφαιρείται από κοινωνικές δράσεις, αφαιρείται από την παραγωγική δραστηριοποίηση των κρατών στον τομέα των υποδομών. Αυτή η τάση θα επιδράσει με τη σειρά της στην «πραγματική οικονομία» επιτείνοντας τα κρισιακά φαινόμενα.
Τα σχέδια του Πόλσον και του Μπερνάκι, του Σαρκοζί και του Τρισέ, του Μπράουν και του Μπερλουσκόνι δεν έχουν καμιά σχέση με το New Deal του Ρούσβελτ και του Κέινς. Οχι γιατί οι σημερινοί είναι υποδεέστεροι των παλαιών ή «κακοί» ενώ εκείνοι ήταν «καλοί», αλλά γιατί σήμερα είναι διαφορετικές οι δομές του καπιταλισμού και η παγκόσμια διάρθρωση του «διεθνοποιημένου» κεφάλαιου. Σημειώστε το γεγονός ότι οι διάδοχοι του Ρού-σβελτ, οι Δημοκρατικοί και το νέο τους αστέρι, ο Μπαράκ Ομπάμα, είναι φανατικότεροι θιασώτες του σχεδίου Πόλσον από τους Ρεπουμπλικανούς, που ήταν αυτοί που προς στιγμήν το μπλοκάρισαν στο αμερικάνικο Κονγκρέσο. Αυτό είναι κάτι που έντεχνα παραμερίζουν οι θιασώτες του νεο-κεϊνσιανισμού και οι προπαγανδιστές της σοσιαλδημοκρατίας.

Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, ο Μπράουν έχει κρατικοποιήσει όλες τις βρετανικές τράπεζες και ο Μπους έχει καταθέσει την ίδια πρόταση στη σύνοδο των υπουργών Οικονομικών των χωρών-μελών του ΔΝΤ, που γίνεται στις ΗΠΑ. Δεν γνωρίζουμε αν θα καταλήξουν σε μια συμφωνία και ποιο θα είναι το περιεχόμενό της, δεδομένου ότι η Γερμανία αντιδρά και ο διιμπεριαλιστικός ανταγωνισμός μαίνεται, παρά τα πλατιά χαμόγελα και τη δήθεν διάθεση συνεργασίας που δηλώνουν οι πολιτικές ηγεσίες των ιμπεριαλιστικών κρατών. Προτίθενται να κρατικοποιήσουν τις ζημιές που καταγράφουν τα αρπακτικά της πιο παρασιτικής μερίδας του χρηματιστικού κεφάλαιου, που συμπεριφέρθηκαν με τον ίδιο τρόπο που συμπεριφέρονται τα λαμόγια της πιάτσας, με τη διαφορά ότι οι δικές τους λαμογιές ήταν πλανητικού επίπεδου.

Οποια κι αν είναι τα μέτρα στα οποία θα καταλήξουν, ένα είναι το βέβαιο. Στραγγίζοντας τα κρατικά ταμεία (άρα τους φορολογούμενους) για να καλύψουν τις ζημιές των μεγαλολαμόγιων, θα βυθίσουν τις οικονομίες σ’ αυτό που ονομάζουν «ύφεση». Δηλαδή, σε μια μεγάλη πτώση της ζήτησης –άρα και της παραγωγής– τόσο στον τομέα της παραγωγής μέσων παραγωγής όσο και στον τομέα της παραγωγής μέσων κατανάλωσης, η οποία αλυσιδωτά θα αγκαλιάσει όλο τον κόσμο και θα πλήξει καίρια τις πιο δυναμικές καπιταλιστικές οικονομίες (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία), όπως η προηγούμενη κρίση έπληξε ανεπανόρθωτα τις πολυθρύλητες «ασιατικές τίγρεις» (τις ξέχασαν κι αυτές, όπως ξεχνούν κάθε διαψευόμενο μύθο της αστικής προπαγάνδας).

Φυσικά, αυτή η βαθιά κρίση, που θα επιφέρει νέα δεινά στις εργαζόμενες μάζες του πλανήτη, θα παράξει και πολιτικά αποτελέσματα: ενίσχυση των δικτατορικών τάσεων στα αστικά συστήματα εξουσίας και νέους πολέμους, μέσω των οποίων θα επιχειρηθεί η αποκόμιση υπερκερδών από τον κλάδο της πολεμικής βιομηχανίας και το ξαναμοίρασμα των σφαιρών επιρροής σε διάφορες γωνιές του πλανήτη.

Πέτρος Γιώτης - Εφημερίδα "ΚΟΝΤΡΑ"