Του Κώστα Βαξεβάνη
«Η τέχνη δεν πρέπει να αντανακλά σαν τον καθρέφτη, μα σαν φακός να μεγενθύνει» έλεγε ο Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι, αποφεύγοντας τους προσδιορισμούς και δίνοντας κυρίως την αίσθηση που πρέπει να αφήνει η τέχνη. Δυστυχώς ούτε ο Μαγιακόφσκι, ούτε και η τέχνη γλύτωσαν τις ερμηνείες. Έτσι, τέχνη σήμερα μπορεί να είναι «τα πάντα όλα». Όχι γιατί «η τέχνη δεν έχει όρια», γιατί «ο καλλιτέχνης πρέπει να εκφράζεται ελεύθερα», αλλά γιατί πάντα θα υπάρχουν ημιμαθείς έτοιμοι να εκστασιαστούν μπροστά σε ό,τι υπάρχει πιθανότητα να τους κάνει να νοιώσουν σπουδαίοι. Κουτσουλιές σε καμβάδες, τρύπες σε τοίχους, βιβλία μέσα σε φούρνους, ονομάστηκαν τέχνη, όταν οι δημοσιοσχεσίτες «καλλιτέχνες» κατάφεραν να πείσουν τους κριτικούς και στη συνέχεια τις μάζες, πως η σχετικότητα της τέχνης μπορεί να χωρέσει έως και την άτεχνη αυθαιρεσία τους.
Σήμερα η τέχνη δεν καταδυναστεύεται από εκκεντρικούς τύπους με πουά φουλάρια, αλλά ακολουθεί έναν άλλο επικίνδυνο δρόμο. Της πρόκλησης για την πρόκληση. Που δήθεν κρύβει ένα βαθύ νόημα. Ποιό αλήθεια βαθύ νόημα και ποιά τέχνη κρύβει ένας γδαρμένος άνθρωπος, ένας άλλος που μαστιγώνεται και ένα σκυλί που πεθαίνει σε μια γκαλερί; Ένα και μόνο. Υπάρχουν άνθρωποι ανώμαλοι, με ψυχοδιαταραγμένες συμπεριφορές που αγωνιούν να πάρουν την άδεια από την κοινωνία να κάνουν το πρόβλημά τους αποδεκτό σαν κοινωνική και όχι προσωπική συμπεριφορά.
Παρακολουθώ εδώ και χρόνια τη νέα τάση στο θέατρο, να εμφανίζονται γυμνοί οι ηθοποιοί. Οι λίγες γνώσεις μου περί θεάτρου δεν μου επιτρέπουν αναλύσεις. Φαντάζομαι πως είναι κάτι σαν τη γυμνή αλήθεια. Αλλά τόσες γυμνές αλήθειες δεν έχουν ξαναπαίξει σε θέατρο. Και πάντα θα έχω την απορία, γιατί το πουλί ενός ηθοποιού που κουνιέται απειλητικό στο ύψος του βλέμματος ενός θεατή είναι τόσο σχετικό με την τέχνη που έχουν γίνει όλα τα θέατρα της Αθήνας πουλοθέατρα; Η πρόκληση λοιπόν, όχι μόνο ως πιθανή τέχνη, αλλά ως προϊόν που εμπεριέχει και τη διαφημιστική καμπάνια του. Αυτό κι αν είναι τέχνη!
Στην πρόσφατη Art Αθήνα, το ετήσιο φεστιβάλ σύγχρονης τέχνης, ένας γυμνός άντρας, αυτομαστιγώνεται μπροστά στο πλήθος. Λίγο αργότερα ο καλλιτέχνης θα βάλει και αυτός ένα χεράκι στο καλλιτεχνικό του δημιούργημα. Έναν άνθρωπο δηλαδή πλημμυρισμένο αίματα. Η διαδραστική τέχνη απαιτεί από το πλήθος να βάλει μια πινελιά στο έργο. Μερικά χτυπήματα με το μαστίγιο. Το θέαμα είναι θλιβερό αλλά δεν είναι αυτή η ουσία. Αν το βίντεο αυτό έπαιζε σε μια τηλεόραση, θα υπήρχε το κοινό συμπέρασμα, πως κάποιοι σαδομαζοχιστές κάνουν αυτό ακριβώς που τους αρέσει. Τώρα όμως ονομάζεται τέχνη. Που θέλει να δείξει τον ανθρώπινο πόνο. Ευτυχώς ο καλλιτέχνης δεν θέλησε να δείξει τον ανθρώπινο βίαιο θάνατο. Το έργο θα είχε εγκεφαλικά υγρά, αίματα και έναν πυροβολισμό προς ικανοποίηση του φιλότεχνου κοινού.
Πριν από ένα χρόνο, ένας άλλος «καλλιτέχνης» άφησε δεμένο ένα σκυλί σε μια γκαλερί να αργοπεθαίνει χωρίς φαί. Τέχνη. Και υπάρχουν άνθρωποι που το αποδέχονται. Που το αναλύουν . Που το χειροκροτούν. Τι γίνεται αλήθεια; Μερικές φορές πιστεύω πως ένας κόσμος βγαλμένος απ τα ηλεκτρονικά παιχνίδια βίας, την κοκαίνη, τον ανερωτικό πανηδονισμό, τις ψυχολογικές πιέσεις φανταστικών προβλημάτων, σε πλήρη απόγνωση, βουτάει τα χέρια μέσα στη μπογιά και όπως ακριβώς οι δήθεν καλλιτέχνες του 60, πιτσιλάει τον καμβά. Μόνο που δεν είναι μπογιά αλλά αίμα. Βία. Και σίγουρα δεν είναι τέχνη.
Στη γνωστή έκθεση Bodies που περιοδεύει σε όλο τον κόσμο, γδαρμένοι άνθρωποι, αποξηραμένες ανθρώπινες ίνες, εκτίθενται μπροστά στα μάτια του κοινού. Στο όνομα της γνώσης και της τέχνης. Για να μάθουμε το ανθρώπινο σώμα. Πρέπει αλήθεια να το γδάρουμε; Ποσώς με ενδιαφέρει το από πού και πώς προέκυψαν τα πτώματα. Αν έπρεπε να θαφτούν ή αποτεφρωθούν. Με συγκλονίζει πως άνθρωποι με ένα νυστέρι έγδαραν ανθρώπους για να δείξουν το αποτέλεσμα σε άλλους ανθρώπους. Όχι σε ειδικό επιστημονικό κοινό. Σε κοινό. Δεν ξέρω πόσο αυτό βοηθά τη γνώση ή την τέχνη. Ξέρω πως αυτός που αποφάσισε να το κάνει είναι ανώμαλος. Πως κερδίζει χρήματα ασελγώντας όχι σε πτώματα, αλλά στην περιοχή εκείνη της ανθρώπινης ζωής που αιώνες τώρα εισπράττει σεβασμό. Δεν είναι ηθικό θέμα. Είναι οριοθέτηση που βοηθά στον εξανθρωπισμό του ανθρώπου. Και σίγουρα η γνώση μπορούσε και αλλιώς. Αυτός που το έκανε είμαι σίγουρος πως όχι.
Πριν από μερικά χρόνια είχα πάρει συνεντεύξεις από τους διασωθέντες από το αεροπορικό δυστύχημα στις Άνδεις το 1973. Οι πραγματικοί πρωταγωνιστές της ταινίας ALIVE. Επέζησαν 70 ημέρες στους 50 βαθμούς κελσίου, τρώγοντας τα πτώματα των νεκρών φίλων τους. Η συζήτηση μαζί τους με έκανε να καταλάβω πως ο άνθρωπος λειτουργεί ως άνθρωπος , με τον τρόπο που συνήθως αποκαλούμε πολιτισμό, αν δεν απειλείται η ίδια η υπόστασή του. Τότε γίνεται καθαρά ένα ζώο.
Αξίζει να απανθρωπίζεται ο άνθρωπος στο όνομα της τέχνης; Να ασελγεί στον άνθρωπο χωρίς να απειλείται; Επειδή κάποιοι τύποι χρησιμοποιούν την σχετικότητα του τι είναι τέχνη προμοτάροντας, την αυθαιρεσία τους; Αν η τέχνη χρειάζεται θυσίες, τότε συμφωνώ να θυσιαστούν αυτοί που βαφτίζουν τέχνη την ανωμαλία τους και όλοι εκείνοι που τους χειροκροτούν, ετοιμάζοντας τη δικιά τους, ως κοινωνικό status…
«Η τέχνη δεν πρέπει να αντανακλά σαν τον καθρέφτη, μα σαν φακός να μεγενθύνει» έλεγε ο Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι, αποφεύγοντας τους προσδιορισμούς και δίνοντας κυρίως την αίσθηση που πρέπει να αφήνει η τέχνη. Δυστυχώς ούτε ο Μαγιακόφσκι, ούτε και η τέχνη γλύτωσαν τις ερμηνείες. Έτσι, τέχνη σήμερα μπορεί να είναι «τα πάντα όλα». Όχι γιατί «η τέχνη δεν έχει όρια», γιατί «ο καλλιτέχνης πρέπει να εκφράζεται ελεύθερα», αλλά γιατί πάντα θα υπάρχουν ημιμαθείς έτοιμοι να εκστασιαστούν μπροστά σε ό,τι υπάρχει πιθανότητα να τους κάνει να νοιώσουν σπουδαίοι. Κουτσουλιές σε καμβάδες, τρύπες σε τοίχους, βιβλία μέσα σε φούρνους, ονομάστηκαν τέχνη, όταν οι δημοσιοσχεσίτες «καλλιτέχνες» κατάφεραν να πείσουν τους κριτικούς και στη συνέχεια τις μάζες, πως η σχετικότητα της τέχνης μπορεί να χωρέσει έως και την άτεχνη αυθαιρεσία τους. Σήμερα η τέχνη δεν καταδυναστεύεται από εκκεντρικούς τύπους με πουά φουλάρια, αλλά ακολουθεί έναν άλλο επικίνδυνο δρόμο. Της πρόκλησης για την πρόκληση. Που δήθεν κρύβει ένα βαθύ νόημα. Ποιό αλήθεια βαθύ νόημα και ποιά τέχνη κρύβει ένας γδαρμένος άνθρωπος, ένας άλλος που μαστιγώνεται και ένα σκυλί που πεθαίνει σε μια γκαλερί; Ένα και μόνο. Υπάρχουν άνθρωποι ανώμαλοι, με ψυχοδιαταραγμένες συμπεριφορές που αγωνιούν να πάρουν την άδεια από την κοινωνία να κάνουν το πρόβλημά τους αποδεκτό σαν κοινωνική και όχι προσωπική συμπεριφορά.
Παρακολουθώ εδώ και χρόνια τη νέα τάση στο θέατρο, να εμφανίζονται γυμνοί οι ηθοποιοί. Οι λίγες γνώσεις μου περί θεάτρου δεν μου επιτρέπουν αναλύσεις. Φαντάζομαι πως είναι κάτι σαν τη γυμνή αλήθεια. Αλλά τόσες γυμνές αλήθειες δεν έχουν ξαναπαίξει σε θέατρο. Και πάντα θα έχω την απορία, γιατί το πουλί ενός ηθοποιού που κουνιέται απειλητικό στο ύψος του βλέμματος ενός θεατή είναι τόσο σχετικό με την τέχνη που έχουν γίνει όλα τα θέατρα της Αθήνας πουλοθέατρα; Η πρόκληση λοιπόν, όχι μόνο ως πιθανή τέχνη, αλλά ως προϊόν που εμπεριέχει και τη διαφημιστική καμπάνια του. Αυτό κι αν είναι τέχνη!
Στην πρόσφατη Art Αθήνα, το ετήσιο φεστιβάλ σύγχρονης τέχνης, ένας γυμνός άντρας, αυτομαστιγώνεται μπροστά στο πλήθος. Λίγο αργότερα ο καλλιτέχνης θα βάλει και αυτός ένα χεράκι στο καλλιτεχνικό του δημιούργημα. Έναν άνθρωπο δηλαδή πλημμυρισμένο αίματα. Η διαδραστική τέχνη απαιτεί από το πλήθος να βάλει μια πινελιά στο έργο. Μερικά χτυπήματα με το μαστίγιο. Το θέαμα είναι θλιβερό αλλά δεν είναι αυτή η ουσία. Αν το βίντεο αυτό έπαιζε σε μια τηλεόραση, θα υπήρχε το κοινό συμπέρασμα, πως κάποιοι σαδομαζοχιστές κάνουν αυτό ακριβώς που τους αρέσει. Τώρα όμως ονομάζεται τέχνη. Που θέλει να δείξει τον ανθρώπινο πόνο. Ευτυχώς ο καλλιτέχνης δεν θέλησε να δείξει τον ανθρώπινο βίαιο θάνατο. Το έργο θα είχε εγκεφαλικά υγρά, αίματα και έναν πυροβολισμό προς ικανοποίηση του φιλότεχνου κοινού.
Πριν από ένα χρόνο, ένας άλλος «καλλιτέχνης» άφησε δεμένο ένα σκυλί σε μια γκαλερί να αργοπεθαίνει χωρίς φαί. Τέχνη. Και υπάρχουν άνθρωποι που το αποδέχονται. Που το αναλύουν . Που το χειροκροτούν. Τι γίνεται αλήθεια; Μερικές φορές πιστεύω πως ένας κόσμος βγαλμένος απ τα ηλεκτρονικά παιχνίδια βίας, την κοκαίνη, τον ανερωτικό πανηδονισμό, τις ψυχολογικές πιέσεις φανταστικών προβλημάτων, σε πλήρη απόγνωση, βουτάει τα χέρια μέσα στη μπογιά και όπως ακριβώς οι δήθεν καλλιτέχνες του 60, πιτσιλάει τον καμβά. Μόνο που δεν είναι μπογιά αλλά αίμα. Βία. Και σίγουρα δεν είναι τέχνη.
Στη γνωστή έκθεση Bodies που περιοδεύει σε όλο τον κόσμο, γδαρμένοι άνθρωποι, αποξηραμένες ανθρώπινες ίνες, εκτίθενται μπροστά στα μάτια του κοινού. Στο όνομα της γνώσης και της τέχνης. Για να μάθουμε το ανθρώπινο σώμα. Πρέπει αλήθεια να το γδάρουμε; Ποσώς με ενδιαφέρει το από πού και πώς προέκυψαν τα πτώματα. Αν έπρεπε να θαφτούν ή αποτεφρωθούν. Με συγκλονίζει πως άνθρωποι με ένα νυστέρι έγδαραν ανθρώπους για να δείξουν το αποτέλεσμα σε άλλους ανθρώπους. Όχι σε ειδικό επιστημονικό κοινό. Σε κοινό. Δεν ξέρω πόσο αυτό βοηθά τη γνώση ή την τέχνη. Ξέρω πως αυτός που αποφάσισε να το κάνει είναι ανώμαλος. Πως κερδίζει χρήματα ασελγώντας όχι σε πτώματα, αλλά στην περιοχή εκείνη της ανθρώπινης ζωής που αιώνες τώρα εισπράττει σεβασμό. Δεν είναι ηθικό θέμα. Είναι οριοθέτηση που βοηθά στον εξανθρωπισμό του ανθρώπου. Και σίγουρα η γνώση μπορούσε και αλλιώς. Αυτός που το έκανε είμαι σίγουρος πως όχι.
Πριν από μερικά χρόνια είχα πάρει συνεντεύξεις από τους διασωθέντες από το αεροπορικό δυστύχημα στις Άνδεις το 1973. Οι πραγματικοί πρωταγωνιστές της ταινίας ALIVE. Επέζησαν 70 ημέρες στους 50 βαθμούς κελσίου, τρώγοντας τα πτώματα των νεκρών φίλων τους. Η συζήτηση μαζί τους με έκανε να καταλάβω πως ο άνθρωπος λειτουργεί ως άνθρωπος , με τον τρόπο που συνήθως αποκαλούμε πολιτισμό, αν δεν απειλείται η ίδια η υπόστασή του. Τότε γίνεται καθαρά ένα ζώο. Αξίζει να απανθρωπίζεται ο άνθρωπος στο όνομα της τέχνης; Να ασελγεί στον άνθρωπο χωρίς να απειλείται; Επειδή κάποιοι τύποι χρησιμοποιούν την σχετικότητα του τι είναι τέχνη προμοτάροντας, την αυθαιρεσία τους; Αν η τέχνη χρειάζεται θυσίες, τότε συμφωνώ να θυσιαστούν αυτοί που βαφτίζουν τέχνη την ανωμαλία τους και όλοι εκείνοι που τους χειροκροτούν, ετοιμάζοντας τη δικιά τους, ως κοινωνικό status…
+ σχόλια + 2 σχόλια
Eκτιμω τον Κ. Βαξεβανη, γιατι ειναι πολυ καλος δημοσιογραφος. Συμφωνω σε καποια θεματα που θιγει μαζι του, οπως αυτο με το σκυλι η την εκθεση bodies. Αλλα σε αυτο το αρθρο ομαδοποιει αυτες τις πραξεις που οντως δεν μπορουν να χαρακτηρισθουν τεχνη(συμφωνα με τη συντριπτικη πλειοψηφια κριτικων και καλλιτεχνων), με κατι αλλο, διαφορετικο.
Η ομαδοποιηση αυτη ειναι αστοχη κατα τη γνωμη μου, κι ετσι η συνολικη κριση των γεγονοτων ειναι ανεπιτυχης.
Το γεγονος οτι ο κος Βαξεβανης στην προσπαθεια του να κατακρινει ενα γεγονος και μια αποψη, οριζει ο ιδιος την τεχνη αποτελει ακομη ενα στοιχειο που δεν ειναι καθολου υπερ του.
Υπηρξαν πολλες αντιδρασεις(οπως αυτη, ή η αλλη του πάπα) που εκφραστηκαν γρηγορα και βιαστικα σε μια προσπαθεια να προκαταβαλουν ισως τη γνωμη του κοσμου, η να προκαλεσουν περεταιρω αντιδρασεις. Απετυχαν στην πλειονοτητα τους. Το βασικοτερο ομως λαθος τους ειναι οτι καταργησαν την εννοια της συναινεσης για παρακολουθηση του θεαματος που ειχε η performance, και ετσι ουσιαστικα αυτοι ειναι που πρεπει να κριθουν περισσοτερο, αυτοι που εισεβαλαν στα σπιτια του κοσμου και βιαια προεβαλαν το γεγονος, συμφωνα με τις επιταγες της τηλεοπτικης και γενικοτερα καταγγελτικης δημοσιογραφικης αδηφαγιας. Αυτης που εστειλε τη Θωδη στο ψιχιατρειο, αυτης που συνεχιζει να λυμενεται την 'ενημερωση'. Αυτης που στοχευει στο κερδος και μονο.
Γι αυτο θελω να ρωτησω: γιατι προβαλλεις τετοιες πραξεις? Γιατι επιμενεις να συντασσεσαι με την καταγγελτικη μανια? Γιατι προβαλλεις την κριση του Βαξεβανη που εγινε με τα δικα του ατομικα μικροαστικα κριτηρια?
Γενικοτερα, γιατι πρεπει να επικρατει η συνεχης και ανουσια καταγγελια??
Ρε σύντροφε για μισό. Το ότι βάλαμε ένα κείμενο του Κώστα Βαξεβάνη σημαίνει ότι συμμεριζόμαστε τον πυρήνα της σκέψης του.
Μπορεί με τον Κώστα να είμαστε πολλά χρόνια σύντροφοι και φίλοι –όσο βρισκόμαστε στο ΚΚΕ- αλλά μετά χώρισαν οι δρόμοι μας.
Αυτός επέλεξε να κάνει καριέρα στα αστικά ΜΜΕ εμείς βρεθήκαμε στα χαρακώματα της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς.
Δςν σημαίνει όμως ότι αν έχει σωστές τοποθετήαεις δεν θα της φιλοξενήσουμε στο μπλογκ μας.
Από κει και πέρα όμως, επειδή είχαμε ξανακάνει μια τέτοια συζήτηση.
Να προσδιορίσουμε την «τέχνη» όπως την εννοούν οι κομμουνιστές.
Φαντάζομαι ότι και εσύ δέχεσαι ότι η «τέχνη» δεν πρέπει να είναι εμπόρευμα, να είναι διακόσμηση.
Από κει και πέρα όμως ο κομμουνιστής –και αγαπημένος μας- Μπρεχτ σε μια επιστολή του τόνιζε προς τους καλλιτέχνες της εποχής του:
«Τι ωφελεί να γράψει κανείς κάτι το θαρραλέο, απ' όπου να βγαίνει πως η κατάσταση που βρισκόμαστε είναι βάρβαρη, αν δε φαίνεται ξεκάθαρα για ποιο λόγο φτάσαμε σ' αυτή την κατάσταση; Πρέπει να πούμε ότι τα βασανιστήρια γίνονται γιατί πρέπει να διατηρηθούν οι σχέσεις ιδιοκτησίας».
Θέλουμε να πούμε δηλαδή ότι το νεφέλωμα γενικά «περί της ελευθερίας της τέχνης» είναι ένα αστικό δημιούργημα και φυσικά αντιδραστικό.
Δημοσίευση σχολίου