Πριν από μερικά χρόνια (το 2007), είχε δημοσιευτεί ένα κείμενο του Χρήστου Γεωργίου, καθηγητή του Πανεπιστημίου Πατρών για το -πάντα επίκαιρο- ζήτημα της λεγόμενης "διαφθοράς".Το αναδημοσιεύουμε, ως το πρώτο μέρος (αύριο θα αναρτήσουμε το δεύτερο) ενός μίνι αφιερώματος στο θέμα αυτό:
Η οικονομία της διαφθοράς (Βρόμικο χρήμα, σκάνδαλα και καπιταλισμός)
Δεν περνά ημέρα που να μη γίνεται αναφορά στα ΜΜΕ για παράνομες οικονομικές δραστηριότητες επιχειρηματιών και διευθυντικών στελεχών, με εμπλεκόμενους κυβερνητικούς αξιωματούχους. Στην χώρα μας το ένα οικονομικό σκάνδαλο διαδέχεται το άλλο, ανεξαρτήτως διακυβέρνησης Ν.Δ. ή ΠΑ.ΣΟ.Κ. Πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι το σκάνδαλο της εταιρείας Ακρόπολις Χρηματιστηριακή . Η εν λόγω εταιρεία, σε συνεργασία με κυβερνητικούς διοικητικούς αξιωματούχους ασφαλιστικών ταμείων, πουλούσε κι αγόραζε ομόλογα των αποθεματικών τους σε συμφέρουσες τιμές (για να ρίχνει «στάχτη στα μάτια»), ενώ ορισμένα άλλα τα αγόραζε υπερτιμολογημένα, με αποτέλεσμα την κλοπή 200 εκατ. ευρώ από τουλάχιστον 16 ταμεία μόνο για την περίοδο 2005-2006 [1, 2].
Κάθε φορά που ξεσπά κάποιο σκάνδαλο, οι εκάστοτε κυβερνώντες μας διαβεβαιώνουν ότι πρόκειται για μεμονωμένο γεγονός που οφείλεται στην «απληστία» κάποιου επιχειρηματία και στην ηθική χαλαρότητα κάποιων «επίορκων» κρατικών αξιωματούχων -έως και «ανίδεων»(!), κατά τον υπουργό οικονομικών κ. Αλογοσκούφη.
Μας διαβεβαιώνουν δε ότι στο βαθμό που το κράτος δικαίου εκσυγχρονίζεται κι ενδυναμώνεται, η διαφθορά θα τείνει προς εξαφάνιση. Είναι τελικά έτσι τα πράγματα; Μήπως η λέξη «διαφθορά» παραπλανητικά υποδηλώνει ότι μπορεί τελικά να υπάρξει αδιάφθορος καπιταλισμός;
Η ΔΙΑΦΘΟΡΑ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ
Το παρελθόν και το παρόν της διαφθοράς και του οικονομικού εγκλήματος δείχνουν ότι και τα δύο είναι συνυφασμένα με την ανάπτυξη της καπιταλιστικής οικονομίας. Πολλά από τα σύγχρονα οικονομικά σκάνδαλα δεν διεκδικούν καμία πρωτοτυπία. Παραλλαγές τους έχουν συνοδέψει την ανάπτυξη του καπιταλισμού από το ξεκίνημά του.
Για παράδειγμα, τα «καρτέλ» πρωτοπαρουσιάστηκαν στις ΗΠΑ τη δεκαετία του '30 όταν 5 αυτοκινητοβιομηχανίες και πετρελαιοβιομηχανίες συνέπραξαν για να εξαγοράσουν τις συγκοινωνίες των ηλεκτρικών τρόλεϊ και να τα αντικαταστήσουν με πετρελαιοκίνητα λεωφορεία.
Το αποτέλεσμα ήταν να εξαφανιστούν τα τρόλεϊ από το 90% των αμερικάνικων πόλεων τη δεκαετία του '50 [3]. Στο περίφημο κινηματογραφικό έργο Οι Αδιάφθοροι, ο Αλ Kαπόνε εξομολογείται σε μια ομάδα δημοσιογράφων: «Μπορείς να πας μπροστά με τον καλό λόγο κι ένα όπλο παραμάσχαλα παρά μόνο με τον καλό λόγο» [4].
Αυτό το δόγμα δεν ισχύει κυριολεκτικά και μεταφορικά μόνο για τις εγκληματικές συμμορίες αλλά και για τις επιχειρήσεις και τα καπιταλιστικά κράτη.
Κάτι που ένα κράτος θεωρεί εγκληματική πράξη -π.χ. την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ- ένα άλλο, π.χ. οι ΗΠΑ, το θεωρεί πολεμική πράξη ευγενών κινήτρων. Αυτό που τρέφει τη διαφθορά και διαμορφώνει την αντίληψη των κρατών γι' αυτή είναι βασικά «υπόθεση χρημάτων», κατά τον Clarence Seward Darrow, περίφημο αμερικάνο δικηγόρο και εξέχον μέλος της γνωστής Αμερικάνικης Ένωσης Πολιτικών Ελευθεριών (American Civil Liberties Union), και ως εκ τούτου άριστο γνώστη του αμερικάνικου καπιταλισμού.
Σε ομιλία του το 1902 σε κρατούμενους φυλακής του Σικάγο υποστήριξε ότι, «οι ιδιοκτήτες φτιάχνουν νόμους για να προασπίσουν ό,τι κατέχουν. Κτίζουν ένα είδος φράκτη ή μάνδρας γύρω απ' ό,τι κατέχουν, και διαμορφώνουν το νόμο έτσι ώστε οι απέξω να μην μπορούν να μπαίνουν μέσα.
Οι νόμοι στην πραγματικότητα οργανώνονται για την προστασία αυτών που κυβερνούν τον κόσμο. Ουδέποτε οργανώθηκαν ή εφαρμόστηκαν χάριν της δικαιοσύνης» [5].
ΜΟΡΦΕΣ ΒΡΟΜΙΚΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ
Το οικονομικό έγκλημα είναι ένας από τους καθοριστικούς διαμορφωτές του σύγχρονου καπιταλισμού. Η διαφθορά που το συνοδεύει κορυφώνεται σε περιόδους οικονομικής έκρηξης_ τότε, δηλαδή, που όλοι προσπαθούν να πλουτίσουν.
Η κερδοσκοπική σπέκουλα και η φημολογία ανεβάζουν στα ύψη τις μετοχές και τα κέρδη. Οι ισολογισμοί επιχειρήσεων φτιασιδώνονται για να συγκαλύψουν τα οικονομικά προβλήματά τους.
Κι όταν η φούσκα σκάει, αυτά που αποκαλύπτονται είναι συνήθως τα πιο καραμπινάτα σκάνδαλα. Προκειμένου δε να περισωθεί η εικόνα κάποιας στοιχειώδους δικαιοσύνης, μερικές υποθέσεις φτάνουν μέχρι τα δικαστήρια.
Αυτά τα μέτρα, βέβαια, δεν εξαφανίζουν τη διαφθορά· την περιορίζουν προσωρινά, αποκαθίσταται η εμπιστοσύνη στο καπιταλιστικό σύστημα, και ο φαύλος κύκλος επαναλαμβάνεται.
Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Raymond W. Baker (συνεργάτη των γνωστών αμερικάνικων πολιτικών «δεξαμενών σκέψης» Brookings Institution και Center for International Policy), οι εκρηκτικές διαστάσεις που έχουν λάβει οι οικονομικές ανισότητες -με το 70-90% του παγκόσμιου πλούτου να ανήκει στο 20% του πληθυσμού- οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στη διακίνηση βρόμικου χρήματος [6].
Το βρόμικο χρήμα είναι το κεφάλαιο που κερδίζεται, μεταβιβάζεται ή χρησιμοποιείται παράνομα και είναι τριών ειδών: προϊόν διαφθοράς, εμπορικών παρανομιών και οργανωμένου εγκλήματος· το πρώτο προέρχεται από παράνομες συναλλαγές μέσω δωροδοκίας ή/και κλοπής, με εμπλεκόμενους αξιωματούχους ξένων ή εγχώριων κυβερνήσεων· το δεύτερο σχετίζεται σχεδόν πάντα με τη φοροδιαφυγή· το τρίτο προέρχεται από την ναρκωτικών, όπλων και γενικότερα από το οργανωμένο έγκλημα.
ΞΕΠΛΥΜΑ ΧΡΗΜΑΤΟΣ
Από τη δεκαετία του '60 ο καπιταλισμός έχει δημιουργήσει και διευρύνει ένα παγκόσμιο σύστημα διευκόλυνσης της διακίνησης του βρόμικου χρήματος για δύο βασικούς λόγους.
Πρώτον, κατά την περίοδο κατάργησης της αποικιοκρατίας (μεταξύ των τελών της δεκαετίας του '50 και του '60), όταν 48 χώρες απέκτησαν την ανεξαρτησία τους από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις πολλοί εγχώριοι πολιτικοί ηγέτες και επιχειρηματίες χρειάστηκε να βγάλουν κεφάλαια εκτός αυτών των χωρών, κάτι που τους βοήθησαν να κάνουν οι δυτικές τράπεζες.
Δεύτερον, όταν οι επιχειρήσεις άρχισαν να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους παγκοσμίως, οι περισσότερες υιοθέτησαν ειδικές μεθόδους διακίνησης των κερδών τους όποτε παρίστατο ανάγκη να το κάνουν.
Το παγκόσμιο σύστημα βρόμικου χρήματος αποτελείται από αλληλένδετα μέρη. Σε χώρες με νόμους που διασφαλίζουν το απόρρητο στις οικονομικές συναλλαγές, στις καταθέσεις και στο «πόθεν έσχες», δίνεται η δυνατότητα δημιουργίας κρυφών τραπεζών κι επιχειρήσεων (π.χ. υπεράκτιων ή offshore, τεχνοβλαστών ή spinoff κ.α.) με άγνωστους ιδιοκτήτες και διευθυντές.
Έχει υπολογιστεί ότι παγκοσμίως υπάρχουν 1-3 εκ. κρυφές επιχειρήσεις που λειτουργούν με αυτό τον τρόπο [6]. Πολλές από αυτές διαθέτουν ποικίλες νομικές εξόδους διαφυγής. Για παράδειγμα, αν κάποιος ελεγκτικός μηχανισμός «κτυπήσει την πόρτα» του πραγματικού διευθυντή ή του ιδιοκτήτη μιας εταιρείας, αυτοί μπορούν νομικά να εκτρέψουν τον ελεγκτή σε άλλους νόμους διασφάλισης του απόρρητου, με αποτέλεσμα ο επιχειρηματίας να βρίσκεται πάντα ένα βήμα μπροστά από τους ανακριτές ή τους ελεγκτές.
Το παγκόσμιο σύστημα ξεπλύματος βρόμικου χρήματος, που αξιοποιούν και οι τρεις μορφές του, αναπτύχθηκε στη Δύση για να διευκολύνει την κίνηση του κεφαλαίου από τη μία χώρα στην άλλη και τη φοροδιαφυγή.
Μεταξύ των δεκαετιών του '60 και του '70, οι έμποροι ναρκωτικών χρησιμοποίησαν τα ίδια κανάλια πραγματοποίησης των παράνομων συναλλαγών τους έξω από τα σύνορα των χωρών τους κι εντός του «νόμιμου» οικονομικού συστήματος.
Αξιοποιώντας την ευκολία διακίνησης βρόμικου χρήματος, και άλλοι εγκληματίες ακολούθησαν τα ίδια κανάλια στις μετέπειτα δεκαετίες (του '80 και του '90) μέχρι σήμερα.
Άπλά, το οργανωμένο έγκλημα διακινεί τα κέρδη του με τους ίδιους μηχανισμούς που έχει αναπτύξει ο καπιταλισμός για την διακίνηση του διεφθαρμένου και του εμπορικού βρόμικου χρήματος.
Επομένως, δεν είναι οι μεγαλέμποροι ναρκωτικών, τα αφεντικά των συνδικάτων του εγκλήματος και οι τρομοκράτες εκείνοι που ανακαλύπτουν νέους τρόπους διακίνησης των παράνομων κερδών και εκτέλεσης των συναλλαγών τους, όπως αφήνουν οι κυβερνήσεις των δυτικών χωρών να πιστεύει η κοινή γνώμη.
Βέβαια, αυτός ο μύθος του παντοδύναμου «οργανωμένου εγκλήματος» αξιοποιείται από τις πολιτικές ελίτ του καπιταλισμού διότι «συμβάλλει στη δημιουργία εχθρικών ειδώλων...και συντελεί αποφασιστικά στη συνοχή των μελών του κοινωνικού συνόλου», ενώ παράλληλα «δημιουργεί πίεση στην κοινή γνώμη να υποστηρίζει τις επιλογές του πολιτικού συστήματος χωρίς όρους» [7]
Η ευκολία με την οποία το βρόμικο χρήμα διακινείται παγκοσμίως οφείλεται στη σύνθετη δομή των χωρών «φορολογικών παραδείσων», των νόμων περί απορρήτου, των τραπεζών χωρίς φυσική υπόσταση (τράπεζες κελύφη ή shell banks), των εικονικών επιχειρήσεων (dummy corporations, που δεν τους ακουμπούν νόμοι περί δανεισμού και ακίνητης περιουσίας), των ανώνυμων επενδύσεων, της χρηματιστηριακής χειραγώγησης μετοχών, της ψευδούς τιμολόγησης εμπορικών συναλλαγών και πληθώρας άλλων μεθόδων [8].
ΠΑΡΑΝΟΜΟ ΚΡΑΤΟΣ
Όλες οι δυτικές χώρες αφήνουν «παραθυράκια» στους νόμους τους ώστε να διευκολύνονται οι υπόγειες διαδρομές του κεφαλαίου μέσω του παγκόσμιου συστήματος βρόμικου χρήματος και στη συνέχεια να καταλήγει στις δυτικές τράπεζες και τα διάφορα άλλα οικονομικά ιδρύματα [6]. Εξάλλου, οι πιο γνωστοί νόμιμοι μηχανισμοί ξεπλύματος του μαύρου χρήματος είναι τα χρηματιστήρια και τα καζίνο.
Στις περισσότερες χώρες η ψευδής τιμολόγηση μιας διεθνούς εμπορικής πράξης είναι ποινικό αδίκημα. Εντούτοις, ένα μεγάλο ποσοστό τέτοιων συναλλαγών τιμολογείται ψευδώς διότι οι νόμοι περί ξεπλύματος βρόμικου χρήματος σπανίως εφαρμόζονται.
Στις Η.Π.Α., έχουν χαρακτηριστεί νομοθετικά περίπου 200 είδη παρανομιών (Ειδικές Παράνομες Δραστηριότητες ή Specified Unlawful Activities) που στοιχειοθετούν το αδίκημα του ξεπλύματος βρόμικου χρήματος.
Όμως, μόνο 15 από αυτές διώκονται για παρανομίες που διαπράχθηκαν εκτός ΗΠΑ, και αφορούν κυρίως σε βρόμικο χρήμα από ναρκωτικά, τρομοκρατία, δωροδοκία από αξιωματούχους ξένων κυβερνήσεων, τραπεζικές απάτες και παραβίαση συμφωνιών.
Δεν υπόκεινται στους αμερικάνικους νόμους παρανομίες εκτός των ΗΠΑ που σχετίζονται με απάτες, μετοχές, κλεπταποδοχή αγαθών, διακίνηση προϊόντων μαρκών «μαϊμού», λαθρεμπόριο, δουλεμπόριο, εμπόριο λευκής σαρκός κ.α.
Η Ε.E. δεν χρησιμοποιεί τέτοιες λίστες παράνομων δραστηριοτήτων αλλά ενθαρρύνει νόμους για την αντιμετώπιση «σοβαρών» εγκλημάτων, με κάθε χώρα-μέλος να αποφασίζει τι σημαίνει «σοβαρό» έγκλημα.
Εντούτοις, έχει υπολογισθεί ότι από το σύνολο του βρόμικου χρήματος που οι νόμοι των δυτικών χωρών προσπαθούν να ελέγξουν, το 99,9% καταλήγει στις τράπεζες και τα υπόλοιπα οικονομικά ιδρύματά τους [6].
ΔΙΑΚΙΝΗΣΗ...
Το βρόμικο χρήμα που διακινείται παγκοσμίως κάθε χρόνο υπολογίζεται στα 1-1,5 τρις δολάρια και κατανέμεται ως εξής: προϊόν διαφθοράς είναι τα 30-50 δις, εμπορικών παρανομιών τα 700-1.000 δις και εγκλήματος τα 331-549 δις δολάρια. Το μισό από αυτό (500 δις δολ.) προέρχεται από αναπτυσσόμενες και μεταβατικές οικονομίες χωρών.
Έχουν τις πιο αδύνατες νομικές δομές, τις ισχυρότερες εγκληματικές συμμορίες, και τις πιο αρπακτικές πολιτικές και οικονομικές ελίτ, με αποτέλεσμα την κλοπή ακόμα και της όποιας ξένης οικονομικής βοήθειας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η κάθε μορφής οικονομική βοήθεια από τη Δύση προς τις αναπτυσσόμενες χώρες ήταν περίπου 50 δις δολ. το χρόνο (κατά τη δεκαετία του '90), ενώ η εξαγωγή μαύρου χρήματος από αυτές ήταν 500 δις δολ. το χρόνο. Δηλαδή, για κάθε 1 δολάριο «βοήθειας» που έδινε η Δύση έπαιρνε κάτω από το τραπέζι 10 δολάρια παράνομου χρήματος [6].
Το Δίκτυο Φορολογικής Δικαιοσύνης (Tax Justice Network, με έδρα το Λονδίνο) υπολογίζει ότι το βρόμικο χρήμα που φθάνει στη Δύση από φορολογικούς παραδείσους ανέρχεται στα 11 τρις δολάρια.
Είναι εξαιρετικά μεγάλο ποσό αν λάβουμε υπόψιν ότι το συνολικό ακαθάριστο εθνικό εισόδημα όλων των χωρών είναι περίπου 45 τρις δολ. (για το 2005) [9].
ΠΕΡΙ ΝΟΜΙΜΟΤΗΤΑΣ
Οι ουσιαστικές διαφορές μεταξύ νόμιμων και παράνομων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων είναι δυσδιάκριτες και ρευστές.
Κι αυτό γιατί το «οργανωμένο» οικονομικό έγκλημα διεξάγεται από κανονικούς επιχειρηματίες, αν εξαιρέσουμε τα παράνομα μέσα που μετέρχονται (βία, εκβιασμοί, δωροδοκία) για να αναπτύξουν τις επιχειρήσεις τους.
Εξάλλου, ανάλογα παράνομα μέσα χρησιμοποιούν συχνά και οι νόμιμοι επιχειρηματίες. Όλες γενικά οι οικονομικές δραστηριότητες διαβαθμίζονται μεταξύ νομιμότητας και παρανομίας. To παράνομο γίνεται νόμιμο με τη δημιουργία νέων νομοθετικών ρυθμίσεων ή με τη χρήση παράνομων πρακτικών.
«Η δυναμική της αγοράς είναι εκείνη που κάνει τα όρια της νομιμότητας ρευστά, δημιουργώντας το βασικό πλαίσιο δράσης του παράνομου επιχειρηματία» [7]. Με άλλα λόγια, η σημερινή παράνομη επιχειρηματική δραστηριότητα επιβάλλεται από το κεφάλαιο ως νόμιμη μελλοντική δραστηριότητα.
Αυτό το συμπέρασμα έχει διατυπωθεί με τον πιο κυνικό και εύγλωττο τρόπο από τον Andrew Young, πρώην πρεσβευτή των ΗΠΑ στα Ηνωμένα Έθνη: «Τίποτε δεν είναι παράνομο αν 100 επιχειρηματίες αποφασίσουν να το κάνουν» [3].
ΕΝ ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΙ
Το οργανωμένο οικονομικό έγκλημα και η διαφθορά είναι οι σταυροβελονιές με τις οποίες πλέκεται ο καμβάς της καπιταλιστικής οικονομίας. Για δε τους «βασιλικότερους του βασιλέως» εγχώριους θιασώτες του καπιταλισμού, είναι και κάτι παραπάνω.
Είναι δείγμα υγείας(!), κατά δήλωση του «αδιάφθορου» βουλευτή της Ν.Δ. και πρώην εργατοπατέρα Γιάννη Μανώλη, με αφορμή σκάνδαλα επί διακυβέρνησης Ν.Δ. Σε συνέντευξή του υποστήριξε ότι, «μεμονωμένα φαινόμενα διαφθοράς θα υπάρχουν πάντα...Τώρα, το γεγονός ότι 5-10 στελέχη που έχουν σχέση με τη Νέα Δημοκρατία παρουσίασαν τέτοιες συμπεριφορές, εγώ το θεωρώ υγεία» [10].
Μετά από όλα αυτά, μόνο ως προκλητικός εμπαιγμός των πολιτών ηχούν οι διαχρονικές κορόνες των πολιτικών ελίτ περί πάταξης της διαφθοράς.
Εξάλλου, οι παρανομίες δεν δημιουργούν ιδιαίτερες ηθικές αναστολές στις οικονομικο-πολιτικές ελίτ. Πολύ περισσότερο μάλιστα, όταν έχουν εξαγοράσει ποικιλοτρόπως την «άφεση αμαρτιών» από τις εξουσιολάγνες θρησκευτικές ελίτ -για πρώτη θέση στον παράδεισο!
Παραπομπές
1. Ελευθεροτυπία, 27-03-2007.
2. ΗΜΕΡΗΣΙΑ, 19-03-2007.
3. Nace, T., Gangs of America, Berrett-Koehler Publishers, 2003.
4. http://en.wikiquote.org/wiki/Al_Capone.
5. www.bopsecrets.org/CF/darrow.htm.
6. Baker, W.R., Capitalism's Achilles Heel: Dirty Money and How to Renew the Free-Market System, John Wiley & Sons, 2005.
7. Λαμπροπούλου, Έφη, Εσωτερική ασφάλεια και κοινωνία του ελέγχου, Κριτική, 2001, σελ. 44-6.
8. Baker, W.R., Nordin, J. Dirty Money: What the Underworld Understands that Economists Do Not. Economists Voice, January, 2007, The Berkeley Electronic Press: www.bepress.com/ev
9. http://siteresources.worldbank.org/DATASTATISTICS/Resources/GNI.pdf
10. Νέμεσις, τευχ. 73, Φεβρουάριος 2007.
Δημοσίευση σχολίου