"Η είσαι μαζί ή εναντίον μας": Αυτή η φράση του Μπους έμεινε στην ιστορία (αν και δεν είναι ο πρώτος που την είπε), καθώς ουσιαστικά η φράση αυτή επισφράγισε και επίσημα το πέρασμα σε μια νέα εποχή ιμπεριαλισμού, με την άρχουσα τάξη να καταργεί μονομερώς το "μεταπολεμικό συμβιβασμό" της σοσιαλδημοκρατίας και να ρημάζει πλέον άνευ ορίων τους λαούς.
Πολλά γράφτηκαν γύρω από αυτή τη φράση (αν τη βάλετε σε μια μηχανή αναζήτησης. θα βρείτε αναρίθμητες αναλύσεις και άρθρα που ασχολούνται με αυτή τη φράση).
Ωστόσο, μάλλον λίγοι γνωρίζουν πως, επειδή ακριβώς η φράση αυτή δεν είναι πρωτάκουστη, την είχε χρησιμοποιήσει και ο Όργουελ (συγγραφέας του 1984, της Φάρμας των ζώων, κτλ) σε ένα άρθρο του.
Δε θα κάτσουμε να αναλύσουμε ιδιαίτερα το ποιος ήταν και το τι πρέσβευε ο Όργουελ, πάντως παρά τα σημεία με τα οποία διαφωνούμε με το έργο του, σαφώς και έχει πει και πολλές αλήθειες - και η άποψη του για το θέμα του "ή είσαι μαζί ή εναντίον μας" μας βρίσκει σύμφωνους.
Ας μη ξεχνάμε ότι ο Όργουελ έγραφε το άρθρο του αυτό στην εποχή του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μια εποχή δηλαδή όπου έμπαιναν ξεκάθαρα διαχωριστικές γραμμές, με τους φασίστες από τη μία, και τους υπόλοιπους από την άλλη.
Όσο πιο "ωμά" γίνονται τα πράγματα, τόσο οι "συμβιβαστικές" απόψεις χάνονται. Διότι τα πράγματα γίνονται "ασυμβίβαστα". Δείτε πχ σήμερα, όπου πολύς ντόρος γίνεται όχι μόνο για την επίθεση στους εργάτες, αλλά και την "εξαφάνιση της μεσαίας τάξης" (μάλιστα, οι εκπρόσωποι της άρχουσας τάξης ενδιαφέρονται πάρα πολύ για την "εξαφάνιση" αυτή, διότι αντιλαμβάνονται πως χάνουν ένα στήριγμα τους, έναν πολύτιμο σύμμαχο στην προσπάθεια τους να διαιωνίσουν την κυριαρχία τους. Αντίθετα, με τους εργάτες δεν τα είχαν και ποτέ καλά, για να ενδιαφερθούν ιδιαίτερα για το ρήμαγμα τους - άλλωστε, η δική τους καλοπέραση απαιτεί το ρήμαγμα των εργατών).
Η "εξαφάνιση" της "μεσαίας τάξης" προφανώς αντικατοπτρίζεται και στο ιδεολογικό επίπεδο, καθώς πάμπολλοι μικροαστοί καταστρέφονται ή/και κατρακυλούν στο πρελεταριάτο.
Ως εκ τούτου, οι "μικροαστικές" αντιλήψεις δεν αντέχουν: Η εκμετάλλευση είτε θα γιγαντωθεί, με τον πλούτο και την εξουσία να περνά σε ελάχιστα χέρια, χωρίς να υπάρχουν πολλοί "μεσαίοι", είτε θα καταργηθεί και ο πλούτο και η εξουσία θα περάσει στα χέρια των εργατών.
Μετά λοιπόν την κήρυξη πολέμου που επίσημα ξεστόμισε, στην εποχή μας, ο Μπους, αρχίζουν τα πράγματα να γίνονται πιο "ωμά" - σίγουρα βέβαια οι διαχωριστικές γραμμές δεν είναι τόσο ξεκάθαρες όσο στην εποχή του Όργουελ, τουλάχιστον όχι ακόμα. Άλλωστε, δεν έχουμε φτάσει σε επίπεδο στρατιωτικού πολέμου όπως τότε, και τίποτα δεν είναι πιο ωμό από τον πόλεμο.
Αξίζει όμως να δούμε την άποψη του Όργουελ για τον "πασιφισμό" και για το " ή είσαι μαζί μας ή εναντίον μας", ιδωμένα από τη σκοπιά κάποιου που τάχθηκε με το στρατόπεδο των "αντιφασιστών" τότε, πολεμώντας και στο φιλοκομμουνιστικό POUM εναντίον του φασίστα Φράνκο στον ισπανικό εμφύλιο (ολόκληρο το πρωτότυπο άρθρο του Όργουελ στα αγγλικά εδώ). Το άρθρο είναι απάντηση σε επιστολές διάφορων αστών "διανοούμενων" της εποχής:
---
Ο πασιφισμός και ο πόλεμος
...
Ο Πασιφισμός είναι αντικειμενικά υπέρ του φασισμού [σ.σ. στα ιστορικά πλαίσια της πάλης φασιστών-αντιφασιστών. Γενικά, θα λέγαμε ότι ο πασιφισμός σε μια κοινωνία όπου υπάρχει εκμετάλλευση , είναι υπέρ του εκάστοτε εκμεταλλευτή]. Αυτό είναι στοιχειώδης κοινή λογική. Αν παρεμποδίζουν την πολεμική προσπάθεια της μιας πλευράς τότε βοηθούν αυτόματα την πολεμική προσπάθεια της άλλης. Άλλωστε, δεν υπάρχει στην πραγματικότητα τρόπος για να παραμείνει κανείς έξω από ένα τέτοιο πόλεμο, όπως ο σημερινός. Στην πράξη, «αυτός που δεν είναι μαζί μου είναι εναντίον μου». Η ιδέα ότι μπορείς με κάποιο τρόπο να παραμείνεις αμέτοχος και "ανώτερος" από τον αγώνα, την ίδια ώρα που ζεις με τρόφιμα τα οποία οι Βρετανοί ναύτες διακινδυνεύουν τη ζωή τους για να σας τα φέρουν, είναι μια αστική ψευδαίσθηση που δημιουργείται από το χρήμα και την ασφάλεια. Οι παρατηρήσεις του κυρίου Savage ότι, «σύμφωνα με αυτό το είδος της συλλογιστικής, ένας Γερμανός ή Ιάπωνας πασιφιστής θα ήταν "αντικειμενικά υπέρ της Αγγλίας"». Και βέβαια θα ήταν! [σ.σ. όπως ο ίδιος ο Όργουελ βέβαια παραδέχτηκε αργότερα, ένας πασιφιστής δεν είναι απαραίτητο να υποστηρίζει συνειδητά πχ τη Βρετανία στο συγκεκριμένο παράδειγμα. Απλά, η "ουδέτερη" ενέργεια του συμφέρει περισσότερο πχ τη Βρετανία, είτε το καταλαβαίνει είτε όχι. Η ουδετερότητα είναι μια ψευδαίσθηση όταν ο πόλεμος γύρω σου "φορτίζει" ταξικά την κάθε σου ενέργεια] Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι πασιφιστικές δραστηριότητες δεν επιτρέπονται στις εν λόγω χώρες (και στις δύο από αυτές η ποινή είναι, εν δυνάμει, ο αποκεφαλισμός), ενώ παράλληλα τόσο οι Γερμανοί και οι Ιάπωνες κάνουν ό, τι μπορούν για να ενθαρρύνουν την εξάπλωση του πασιφισμού στα βρετανικά και αμερικανικά εδάφη. Οι Γερμανοί μάλιστα έχουν στήσει και σταθμό με τίτλο «ελευθερία», ο οποίος μεταδίδει πασιφιστική προπαγάνδα ίδια με εκείνη εκείνη της PPU [σ.σ. PPU = Peace Pledge Union, βρετανική οργάνωση υπέρ του πασιφισμού]. Θα προπαγάνδιζαν τον πασιφισμό και στη Ρωσία αν μπορούσαν, αλλά στην περίπτωση αυτή έχουν το ακροατήριο είναι πιο σκληρό. Στο μέτρο που λειτουργεί, η προπαγάνδα πασιφισμού μπορεί να είναι αποτελεσματική μόνο ενάντια στις χώρες όπου ένα ορισμένο ποσό της ελευθερίας του λόγου εξακολουθεί να επιτρέπεται. Με άλλα λόγια, είναι χρήσιμο στον "ολοκληρωτισμό".
Δεν ενδιαφέρομαι για τον πασιφισμό ως «ηθικό φαινόμενο». Αν ο κ. Savage και διάφοροι άλλοι φαντασιώνονται ότι κάποιος μπορεί με κάποιο τρόπο να «ξεπεράσει» τον γερμανικό στρατού "χωρίς να σηκωθούν από τον καναπέ τους", αφήστε τους να φαντάζονται, αλλά αφήστε τους να αναρωτιούνται μερικές φορές αν αυτό δεν είναι μια ψευδαίσθηση που οφείλεται στην ασφάλεια, στα πάρα πολλά χρήματα και σε άγνοια του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο κόσμος. Ως πρώην δημόσιος υπάλληλος στην Ινδία που είμαι, πάντα γελάω για παράδειγμα όταν μου αναφέρουν το Γκάντι ως παράδειγμα της επιτυχίας της "μη-βίας". Ακόμα και πριν από είκοσι χρόνια αγγλο-ινδικοί κυβερνητικοί κύκλοι παραδέχονταν κυνικά ότι ο Γκάντι ήταν πολύ χρήσιμος για τη βρετανική κυβέρνηση. Το ίδιο θα είναι και στους Ιάπωνες, αν φτάσουμε εκεί [σ.σ. αν δηλαδή οι Άγγλοι γίνουν πασιφιστές αντί να πολεμήσουν τους φασίστες]. Οι δεσποτικές κυβερνήσεις μπορούν να αντέξουν την «ηθική βία». Αυτό που φοβούνται είναι η "σωματική βία". Παρότι όμως δεν ενδιαφέρομαι και πολύ για τη «θεωρία» του πασιφισμού, ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΜΑΙ για τις ψυχολογικές διεργασίες με τις οποίες οι ειρηνιστές που ξεκινούν με μια υποτιθέμενη φρίκη απέναντι στη βία φτάνουν να αναπτύσσουν τη σαφή τάση να γοητεύονται από την επιτυχία και τη δύναμη του ναζισμού. Ακόμη και ειρηνιστές που δεν έχουν υποκύψεισε οποιαδήποτε τέτοια γοητεία, έχουν αρχίσει να ισχυρίζονται ότι μια ναζιστική νίκη είναι επιθυμητή [σ.σ. προκειμένου "να σταματήσει ο πόλεμος"]. Στην επιστολή που μου στείλατε, ο κ. Comfort θεωρεί ότι ένας καλλιτέχνης σε κατεχόμενο έδαφος έπρεπε «να διαμαρτυθεί κατά των δεινών με όποιον τρόπο θεωρούσε καλύτερο» , αλλά θεωρεί ότι αυτό γίνεται καλύτερα με την «προσωρινή αποδοχή του status quo». Λίγες εβδομάδες πριν, ήλπιζε για μια ναζιστική νίκη, διότι αυτό θα οδηγούσε σε μια άνθιση των τεχνών:
"Σύμφωνα λοιπόν με τη γνώμη μου, δεν υπάρχει καμία θεραπεία εκτός από την πλήρη στρατιωτική ήττα η οποία να έχει οποιαδήποτε πιθανότητα αποκατάστασης της κοινής σταθερότητα της λογοτεχνίας και του "απλού ανθρώπου". Μπορεί να φανταστεί κανείς πως, όσο μεγαλύτερη είναι η αντιπαλότητα τόσο μεγαλύτερη είναι και η ξαφνική συνειδητοποίηση της σε ρεύμα επινοητικής εργασίας, και τόσο μεγαλύτερη είναι η ξαφνική κάθαρση της ποίησης, από τη μεμονωμένη ερμηνεία του πολέμου ως συμφορά στην συνειδητοποίηση της τραγωδίας του ανθρώπου. Όταν θα έχουμε πρόσβαση και πάλι στη λογοτεχνία των χρόνων του πολέμου στη Γαλλία, την Πολωνία και την Τσεχοσλοβακία, είμαι βέβαιος ότι πρέπει να επιβληθεί πρόστιμο. (Από μια επιστολή στην Horizon.)"
Ξεπερνώ την οφειλόμενη στα λεφτά άγνοια, που οδηγεί κάποιον να πιστέψει ότι η λογοτεχνική ζωή συνεχίζεται, παραδείγματος χάρη, την Πολωνία, και σημειώνω απλώς ότι αυτού του είδους οι δηλώσεις δικαιολογούν την άποψη μου ότι οι Άγγλοι ειρηνιστές μας τείνουν ενεργά υπέρ του φασισμού. Εγώ όμως δεν είναι ιδιαίτερα αντίρρηση για αυτό. Αυτό που δεν ανέχομαι είναι η πνευματική δειλία των ανθρώπων εκείνων που είναι αντικειμενικά και σε κάποιο βαθμό συναισθηματικά υπέρ του φασισμού, αλλά δεν θέλουν να το πουν και να οχυρώνονται πίσω από το «είμαι τόσο αντι-φασίστας όσο όλοι, αλλά...». Το αποτέλεσμα αυτού είναι ότι η λεγόμενη "πασιφιστική" προπαγάνδα είναι εξίσου ανέντιμη και πνευματικά αηδιαστική όσο η πολεμική προπαγάνδα. Όπως και η πολεμική προπαγάνδα, επικεντρώνεται σε μια «περίπτωση», αποκρύπτοντας την άποψη του αντιπάλου της και αποφεύγοντας ενοχλητικές ερωτήσεις. Η γραμμή που ακολουθούν συνήθως είναι «Εκείνοι που μάχονται κατά του φασισμού γίνονται και οι ίδιοι φασίστες». Προκειμένου να αποφύγει τις προφανείς αντιρρήσεις που μπορεί να έχει κανείς σε αυτό, χρησιμοποιούν την ακόλουθη προπαγάνδα-τρικ:
- Η φασιστικοποίηση που συμβαίνει στη Βρετανία, ως αποτέλεσμα του πολέμου είναι "υπερβολές".
- Η πραγματική ιστορία του φασισμού, ιδιαίτερα η ιστορία του πριν από τον πόλεμο, αγνοείται ή χαρακτηρίζεται ως «προπαγάνδα». Η συζήτηση για το πως θα ήταν ο κόσμος αν οι δυνάμεις του Άξονας κυριαρχήσει απωσιωπείται/δεν γίνεται.
- Εκείνοι που θέλουν να αγωνιστούν ενάντια στον φασισμό κατηγορούνται ως ολόψυχοι υπερασπιστές της καπιταλιστικής «δημοκρατίας». Το γεγονός ότι οι πλούσιοι παντού τείνουν να είναι υπερ του φασισμού και η εργατική τάξη είναι σχεδόν πάντα αντιφασιστική αποσιωπείται.
- Σιωπηρά προσποιούμαστε ότι ο πόλεμος είναι μόνο μεταξύ Βρετανίας και Γερμανίας. Δε γίνεται καμία μνεία της Ρωσίας και της Κίνας, και η τύχη τους, εάν ο φασισμός κερδίσει, αποσιωπείται. (Δε θα βρείτε ούτε μία λέξη σχετικά με τη Ρωσία ή την Κίνα στα τρία γράμματα που μου στείλατε).
Το παρελθόν και το παρόν μου: Ο κ. Woodcock προσπαθεί να με δυσφημήσει λέγοντας ότι (α) εγώ κάποτε υπηρέτησα στην Ινδική Αποικιοκρατική Αστυνομία, (β) έχω γράψει άρθρο για το Adelphi και είχα σχέσεις με τους τροτσκιστές στην Ισπανία, και (γ) ότι κάνω «βρετανική προπαγάνδα για να κοροιδέψω τις λαικές μαζες στην Ινδία» μέσω του BBC. Όσον αφορά το (α), είναι αλήθεια ότι έχω υπηρετήσει πέντε χρόνια στην ινδική Αστυνομία. Είναι επίσης αλήθεια ότι παράτησα τη δουλειά, εν μέρει επειδή δεν μου ταιριάζει, αλλά κυρίως γιατί δεν ήθελα πλέον να είναι υπηρέτης του ιμπεριαλισμού. Είμαι κατά του ιμπεριαλισμού, επειδή ξέρω κάτι γι 'αυτό "εκ των έσω".
...
(Β) Φυσικά και έχω γράψει για το Adelphi. Γιατί όχι; Έγραψα μόλις ένα άρθρο για μια εφημερίδα χορτφάγων. Μήπως αυτό με κάνει χορτοφάγο; Όντως είχα σχέσεις με τους Τροτσκιστές στην Ισπανία. Ήταν τυχαίο το γεγονός ότι υπηρέτησα στην πολιτοφυλακή του POUM και όχι σε μια άλλη, και εγώ σε μεγάλο βαθμό διαφώνησα με την «γραμμή» του POUM και το είπα στους ηγέτες τους τόσο ελεύθερα, αλλά όταν στη συνέχεια κατηγορήθηκε για ενέργειες "υπέρ των φασιστών" προσπάθησα να το υπερασπιστώ όσο περισσότερο μπορούσα. Έρχεται αυτό σε αντίθεση με σημερινή στάση μου κατά του Χίτλερ; Είναι "καινούργιο φρούτο" για μένα ότι τάχα οι τροτσκιστές είτε είναι ειρηνιστές ή φιλο-φασίστες.
(Γ) Μήπως ο κ. Woodcock γνωρίζει τι είδους πράγματα βάζω στις εκπομπές μου στην Ινδία; Δεν νομίζω - αν και θα ήμουν πολύ ευτυχής να του πω. Αποσιωπά το ποιοι άλλοι άνθρωποι κάνουν αυτές τις μεταδόσεις στην Ινδία. Μία για παράδειγμα είναι του Herbert Read, τον οποίο εγκρίνει. Άλλοι είναι ο T.S. Eliot, ο Forster EM, ο Reginald Reynolds, ο Spender Spender, ο JBS Haldane, ο Τοm Wintringham. Οι περισσότεροι από τους συνεργάτες μας είναι Ινδοί αριστεροί διανοούμενοι, από Φιλελεύθεροι έως τροτσκιστές, μερικοί από τους εντός αντι-βρετανοί. Δεν το κάνουν για να «για να κοροιδέψω τις λαικές μαζες στην Ινδία», αλλά επειδή γνωρίζουν τι θα σήμαινε για τις πιθανότητες της ανεξαρτησίας της Ινδίας μια φασιστική νίκη. Γιατί δεν προσπαθεί να δει τι κάνω πριν με κατηγορήσει;
«Ο κ. Όργουελ επιτίθεται πάλι εναντίον των διανοούμενων» λέει ο κ. Comfort. Ποτέ δεν έχω επιτεθεί εναντίον των «διανοούμενων» ή «της διανόησης» en bloc. Έχω χυσει πολύ μελάνι και έχω κάνει κακό στον εαυτό μου, προσβάλλοντας τις διαδοχικές κλίκες "των γραμμάτων" που έχουν μολύνει αυτή τη χώρα, όχι επειδή ήταν διανοούμενοι, αλλά ακριβώς επειδή ΔΕΝ ήταν αληθινοί διανοούμενοι. Η ζωή μιας κλίκας είναι περίπου πέντε χρόνια και έχω γράψει αρκετά για να δει τρεις από αυτες έρχονται και δύο να εξαφανίζονται - η Καθολική συμμορία, η σταλινική συμμορία, και η παρούσα πασιφιστική ή, όπως καμιά φορά λέγονται, η φασιστικοειδής συμμορία. Η άποψη μου μου ενάντια σε όλες αυτές είναι ότι γράφουν διανοητικά ανέντιμη προπαγάνδα και υποβαθμίζουν τη διανοητική κριτική στο αμοιβαίο κώλο-γλείψιμο. Αλλά ακόμη και μέσα σε αυτές τις διάφορες σχολές, θα κάνουν διάκριση από άτομο σε άτομο. Ποτέ δε θα σκεφτώ να συγκρίνω τον Christopher Dawson με τον Arnold Lunn, ή τον Malraux με τον Palme Dutt, ή τον Max Plowman με το δούκα του Μπέντφορντ. Και ακόμα και το έργο ενός ατόμου μπορεί να υπάρχει σε πολύ διαφορετικά επίπεδα. Για παράδειγμα ακόμα και ο κ. Comfort έγραψε ένα ποίημα που εκτιμώ πολύ ("The Atoll in the Mind"), και μακάρι να έγραφε περισσότερα τέτοια, αντί για άψυχα κομμάτια προπαγάνδας μεταμφιεσμένη ως μυθιστορήματα. Η επιστολή του που ο ίδιος έχει επιλέξει να στείλει είναι ένα διαφορετικό θέμα. Αντί για απάντηση σε αυτά που έχω πει, προσπαθεί να προκαταλάβει ένα ακροατήριο στο οποίο δεν είμαι γνωστός, διαστρεβλώνοντας τη γενική γραμμή μου και γκρινιάζοντας για «καθεστώς» μου στην Αγγλία. (Ο συγγραφέας δεν κρίνεται από το «καθεστώς» του, κρίνεται από το έργο του.) Αυτό είναι στο ίδιο επίπεδο με την προπαγάνδα «ειρήνης» που αποφεύγει κάθε αναφορά στην εισβολή του Χίτλερ κατά της Ρωσίας, και δεν είναι διανοητική τιμιότητα. Επειδή ακριβώς παίρνω στα σοβαρά τη λειτουργία της διανόησης, δε μου αρέσουν τα πισώπλατα μαχαιρώματα, οι συκοφαντίες, οι παπαγαλισμοί, τα προσοδοφόρα γλειψίματα που ευδοκιμούν στον Αγγλικό κόσμο της "διανόησης", και ίσως και στο δικό σας.
Και μερικά σατυρικά σκίτσα-παρωδίες:
Δημοσίευση σχολίου