Παγκόσμιος νομισματικός-εμπορικός πόλεμος

Υπό άλλες συνθήκες, αυτό θα ήταν σίγουρα ένα πολύ μεγάλο θέμα, άλλο αν σήμερα η Ελλάδα είναι ένα "καζάνι που βράζει", βάζοντας σε δεύτερη μοίρα όλα τα υπόλοιπα ζητήματα, ειδικά τα διεθνή...:

Το παραπάνω σκίτσο αποτελεί μια καταπληκτική περιγραφή του δόγματος της "αμοιβαίας καταστροφής", όπου δύο αντιμαχόμενες πλευρές καταστρέφουν η μία την άλλη λόγω ακριβώς του μεταξύ τους ανταγωνισμού. Το δόγμα της "αμοιβαίας καταστροφής" έγινε πολύ γνωστό κατά τη διάρκεια του "Ψυχρού Πολέμου" ανάμεσα στις ΗΠΑ και την πρώην ΕΣΣΔ, καθώς η κάθε μία από αυτές τις δύο υπερδυνάμεις είχε τη δυνατότητα να καταστρέψει την άλλη.

Στην πραγματικότητα όμως, το δόγμα αυτό της "αμοιβαία καταστροφής" μπορεί να εφαρμοστεί σε πολλούς τομείς - και ένας από αυτός είναι και η επιστροφή στον προστατευτισμό, που, όπως έχουμε ξαναπεί, θα κερδίζει έδαφος όσο η κρίση διογκώνεται.

Άλλωστε, την ίδια ακριβώς συμπεριφορά είχαν εμφανίσει τα κράτη και κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Κραχ του 1929: Λόγω του ότι τα κράτη βρίσκονται εκ φύσεως σε ανταγωνισμό μεταξύ τους, το ένα αρχίζει να πλήττει τις εξαγωγές του άλλου, επιβάλλοντας δασμούς στις εισαγωγές που κάνει από το άλλο.

Η φύση του προστατευτισμού δηλαδή ΔΕΝ είναι "δημιουργική". Αντίθετα, είναι μια "αμοιβαία καταστροφή", με το κράτος Α να χτυπά τις εξαγωγές του κράτους Β, κάτι που οδηγεί το κράτος Β να χτυπήσει και αυτό τις εξαγωγές του κράτους Α, κτλ (αλυσιδωτή αντίδραση).

Ο λόγος που ωθεί τα κράτη να εφαρμόσουν προστατευτισμό είναι διότι θέλουν το καθένα να βοηθήσει την εγχώρια παραγωγή του. Όμως, αυτό που ουσιαστικά κάνουν δεν είναι να βοηθούν την εγχώρια παραγωγή, αλλά να πλήττουν το ένα την παραγωγή του άλλου. Τελικό αποτέλεσμα είναι η κατάρρευση του παγκόσμιου εμπορίου, όπως είχε άλλωστε συμβεί και στην αντίστοιχη κρίση του 1929. Πολλοί ιστορικοί μάλιστα θεωρούν την κατάρρευση αυτή, που προφανώς όξυνε την κρίση, ως μία βασική αιτία για το ξέσπασμα τελικά του Β' Παγκοσμίου Πολέμου:

- Από ιδεολογικής άποψης, ο προστατευτισμός είχε οδηγήσει σε άνοδο τον εθνικισμό (πχ ο Αμερικάνος αγόραζε Αμερικανικά προϊόντα, ο Άγγλος αγγλικά, ο Γερμανός γερμανικά, κοκ, με αποτέλεσμα να γκρεμίζονται οι "γέφυρες επικοινωνίας" ανάμεσα στα κράτη και τους λαούς τους. Τη θέση αυτών των "γεφυρών" πήρε ο "απομονωτισμός", δηλαδή το δόγμα του "ο καθένας μόνος του", ή, για να το πούμε και πιο απλά, επικράτησε "ο νόμος της ζούγκλας", με το ένα κράτος ολοένα και πιο λυσσασμένα να στρέφεται εναντίον του άλλου, "και όποιος αντέξει").

- Από οικονομικής άποψης, ο προστατευτισμός έφερε όπως είπαμε ακόμα μεγαλύτερη κατάρρευση του παγκόσμιου εμπορίου. Ο κάθε εργάτης τάχθηκε ουσιαστικά με την εγχώρια άρχουσα τάξη του κράτους στο οποίο βρισκόταν, χτυπώντας τους εργάτες του άλλου κράτους. Αντί δηλαδή οι εργάτες να χτυπήσουν τους εκμεταλλευτές τους, τους άφησαν ο ένας να χτυπήσει τον άλλο, με αποτέλεσμα τα λουκέτα να γίνουν ακόμα περισσότερα, και οι εργάτες να υποφέρουν πιο πολύ. Βέβαια, σε ορισμένους τομείς της οικονομίας η επιστροφή στον προστατευτισμό δημιούργησε ή κράτησε θέσεις εργασίας σε ένα κράτος, αλλά παράλληλα του στέρησε άλλες θέσεις εργασίας, σε άλλους κλάδους, λόγω των "πυρών" που δεχόταν το κράτος αυτό από τα υπόλοιπα κράτη μέσω των δασμών. Άσε που οι δασμοί ακρίβυναν τις τιμές των προϊόντων, με τελικό αποτέλεσμα να πέσει κι άλλο η κατανάλωση τους, και έτσι να γιγαντωθεί ακόμα περισσότερο η ύφεση.

Έχουμε δει αρκετές φορές στο παρελθόν το ζήτημα της επιστροφής στον προστατευτισμό - το πιο πρόσφατο άρθρο μας εδώ. Απ' ότι φαίνεται, τόσο στην Ελλάδα, όσο και διεθνώς, υπάρχει ξανά η τάση αυτή, καθώς η αριστερά δεν είναι έτοιμη να χαράξει μια στρατηγική για επανάσταση εναντίον του καπιταλισμού με αφετηρία μια χώρα, αλλά και τελικό στόχο την επέκταση της σε παγκόσμια κλίμακα (έστω και η τάση αυτή υπάρχει, με την έννοια πχ ότι μόλις σε δύο μέρες έχει προγραμματιστεί μια "παγκόσμια ημέρα κινητοποίησης" - τέτοιου είδους εκδηλώσεις δεν είναι παρά βρεφικές απαντήσεις στην ανάγκη για μια απάντηση σε διεθνές επίπεδο απέναντι σε ένα διεθνές πρόβλημα. (σημείωση: Τη λέξη "βρεφικές" δεν την λέω με κακή πρόθεση)).

Αξίζει να δούμε το παρακάτω άρθρο με τις νεότερες εξελίξεις ανάμεσα σε Κίνα και ΗΠΑ, τους δύο βασικούς διεκδικητές δηλαδή της παγκόσμιας ηγεμονίας:

Όλα όσα πρέπει να ξέρετε για το νομισματικό πόλεμο ΗΠΑ – Κίνας που κλιμακώθηκε χτες

Χτες το βράδυ, η Γερουσία των ΗΠΑ ψήφισε ένα νομοσχέδιο το οποίο θα επιβάλλει δασμούς σε χώρες που χειραγωγούν τα νομίσματα τους (υποτίθεται πως οι ΗΠΑ δεν το κάνουν) με πρώτη στη λίστα να βρίσκεται η Κίνα – Αν και ο Πρόεδρος των ΗΠΑ δεν πρόκειται ποτέ να υπογράψει αυτό το νομοσχέδιο η απάντηση της Κίνας ήταν άμεση.

Υποτίμησε σε μία νύχτα το νόμισμα της κατά 116 pips, στα 6,3598 δολάρια πηγαίνοντας στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση από αυτήν που η αμερικανική Γερουσία ζήτησε στη συνεδρίαση της.

Παρόλα αυτά η συγκεκριμένη κίνηση φαίνεται περισσότερο ως προειδοποιητικό μήνυμα προς τις ΗΠΑ και όχι ως κήρυξη ενός νομισματικού πολέμου πλήρους κλίμακας σε αυτήν τη φάση.

Σκίτσο που είχε κυκλοφορήσει πριν καναδυό χρόνια, όταν οι ΗΠΑ επέβαλλαν δασμούς σε κινεζικά λάστιχα, και η Κίνα επέβαλλε δασμούς σε πουλερικά που εισήγαγε από τις ΗΠΑ

Για όσους δε γνωρίζουν το θέμα, υπενθυμίζουμε τα εξής:

- Η Κίνα έχει εδώ και χρόνια συνδέσει το νόμισμα της με το δολάριο, κρατώντας το τεχνητά χαμηλά: Από τη στιγμή που η ανταγωνιστικότητα και η παραγωγικότητα της Κίνας ανεβαίνουν, "κανονικά" θα έπρεπε να αφήσει το νόμισμα της ελεύθερο να ανατιμηθεί. Αυτό θα αποτελούσε και μια έμμεση αύξηση μισθού για τους εργάτες της Κίνας (διότι θα πληρώνονταν σε ένα νόμισμα που θα είχε ολοένα και μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη). Όμως, η Κίνα δεν το επιτρέπει αυτό, και αντίθετα έχει ορίσει αυθαίρετα μια σταθερή -και πολύ χαμηλή- ισοτιμία ανάμεσα στο γουάν και το δολάριο. Έτσι, όταν πέφτει το δολάριο, πέφτει και το γουάν. Και όταν ανεβαίνει το δολάριο, ανεβαίνει και το γουάν. Ότι λοιπόν και να γίνεται, το νόμισμα της Κίνας παραμένει φτηνό, οι εργάτες παραμένουν φτωχοί->άρα παραμένουν και "ανταγωνιστικοί", και άρα η Κίνα εξακολουθεί να είναι ο #1 προορισμός του κεφαλαίου για επενδύσεις.

Για να μη νομίζετε βέβαια ότι οι ΗΠΑ είναι "αθώες περιστερές", θα πρέπει να πούμε ότι και αυτές "παίζουν βρώμικα" σε αυτόν τον εμπορικό-νομισματικό πόλεμο. Συγκεκριμένα, οι ΗΠΑ τυπώνουν ολοένα και περισσότερα δολάρια, ώστε (α) να γλιτώσουν τις χρεωκοπημένες τράπεζες από τη χρεωκοπία μέσω των πακέτων σωτηρίας και (β) να υποτιμήσουν το δολάριο, μέσω του πληθωρισμού του. Αυτή η υποτίμηση ουσιαστικά αποτελεί μια έμμεση μείωση του μισθού του εργάτη, καθώς πληρώνεται σε ένα νόμισμα με ολοένα και μικρότερη αγοραστική δύναμη. Έτσι, γίνεται πιο φτωχός->άρα και πιο "ανταγωνιστικός".

Όμως, όσο και οι ΗΠΑ υποτιμούν το νόμισμα τους, δεν μπορούν να πιάσουν την Κίνα, διότι όσο πέφτει το δολάριο, τόσο πέφτει και το γουάν (το νόμισμα της Κίνας).

Έτσι, μην έχοντας άλλο τρόπο να χτυπήσουν την Κίνα, οι ΗΠΑ καταφεύγουν στον προστατευτισμό, δηλαδή σε δασμούς, ώστε να χτυπήσουν έτσι τα προϊόντα της Κίνας. Και η Κίνα προφανώς απαντά με τα δικά της "πυρηνικά" όπλα σε αυτόν τον νομισματικό-εμπορικό πόλεμο, δηλαδή είτε με περαιτέρω υποτίμηση του γουάν, είτε με δικούς της δασμούς (όπως έχει κάνει παλιότερα ως απάντηση σε μεμονωμένα κρούσματα προστατευτισμού σε συγκεκριμένους κλάδους).

Θυμίζουμε και μια εξαιρετική ανάλυση του Μπουχάριν, που έζησε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, σε μια εποχή δηλαδή που μοιάζει πολύ με τη δική μας. Γι' αυτό και η ανάλυση αυτή είναι σήμερα "πιο επίκαιρη από ποτέ". Μαζί με την ανάλυση του Μπουχάριν παραθέτουμε και μερικά δικά μας σχόλια από το παλιότερο αυτό άρθρο μας:

Spoiler:

...Για τον Mπουχάριν, όπως και για τον Λένιν, ο ιμπεριαλισμός είναι μια φάση του ίδιου του καπιταλισμού. Aυτό που είχε αλλάξει από την εποχή που ο Mαρξ ανέλυε το καπιταλισμό, επισημαίνει ο Mπουχάριν, είναι η εμφάνιση των γιγάντιων καπιταλιστικών επιχειρήσεων, που ελέγχουν ολόκληρους κλάδους της οικονομίας κάθε χώρας εξαφανίζοντας ή "καταπίνοντας" τους ανταγωνιστές τους. Aπό ένα σημείο και μετά, η "εθνική" αγορά γίνεται πολύ στενή για τις δραστηριότητες αυτών των γιγάντιων επιχειρήσεων.

H οικονομία γίνεται πραγματικά παγκόσμια, λέει ο Mπουχάριν. Aυτή η εικόνα των αρχών του 20ου αιώνα, είναι πολύ γνώριμη και σε μας σήμερα, με επιχειρήσεις όπως η Nike ή η General Motors να έχουν εργοστάσια σε δεκάδες χώρες, με δισεκατομμύρια δολάρια να κυκλοφορούν κάθε μέρα από τράπεζες και χρηματιστήρια σε κάθε γωνιά του κόσμου. Oπως και στην εποχή του Mπουχάριν έτσι και σήμερα, υπάρχουν απόψεις που λένε ότι σε μια τέτοια παγκόσμια οικονομία τα κράτη και οι ανταγωνισμοί τους είναι αναχρονισμός.

Aυτές οι απόψεις ήταν λάθος και τότε και σήμερα. Oι καπιταλιστές χρειάζονται το δικό τους κράτος. Για να υπερασπίζει τα συμφέροντά τους τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. O καπιταλισμός είναι ένα σύστημα που βασίζεται στον τυφλό, άναρχο ανταγωνισμό για τα κέρδη και αυτό το γεγονός στρέφει το ένα κεφάλαιο ενάντια στον άλλο, στην κούρσα τους για να εξασφαλίσουν περισσότερες αγορές, πρόσβαση στις πρώτες ύλες, πωλήσεις και κέρδη.

Γι' αυτό ο Mπουχάριν τονίζει ότι "Δεν εξυπακούεται από όλα αυτά, ωστόσο, ότι η κοινωνική πρόοδος έχει ήδη φθάσει σε ένα στάδιο κατά το οποίο τα "εθνικά" κράτη να μπορούν να συνυπάρξουν αρμονικά. Kαι αυτό γιατί η διαδικασία της διεθνοποίησης της οικονομικής ζωής δεν είναι με κανένα τρόπο ταυτόσημη με τη διαδικασία της διεθνοποίησης των καπιταλιστικών συμφερόντων... η διαδικασία διεθνοποίησης της οικονομικής ζωής μπορεί να οξύνει -και όντως το κάνει- σε υψηλό βαθμό, τη σύγκρουση συμφερόντων ανάμεσα στις διάφορες "εθνικές" ομάδες της αστικής τάξης". Δηλαδή "η πορεία της οικονομικής εξέλιξης δημιουργεί παράλληλα με τη διαδικασία αυτή, μια ανάστροφη τάση προς την εθνικοποίηση των καπιταλιστικών συμφερόντων". Aυτή η διαδικασία φτάνει σε τέτοιο βαθμό, υποστηρίζει ο Mπουχάριν ώστε το κράτος και το κεφάλαιο γίνονται αξεχώριστα, ένα ενιαίο "κρατικο-καπιταλιστικό τραστ".

Η φράση-κλειδί στην οποία θα εστιάσουμε είναι το ότι "η πορεία της οικονομικής εξέλιξης δημιουργεί παράλληλα με τη διαδικασία αυτή, μια ανάστροφη τάση προς την εθνικοποίηση των καπιταλιστικών συμφερόντων".

Αυτό ακριβώς είναι που συμβαίνει σήμερα: Η "παγκοσμιοποίηση" έχει ουσιαστικά "φάει τα ψωμιά της", και ο καπιταλισμός συμπεριφέρεται, όπως ακριβώς το είχε αναλύσει ο Μπουχάριν, ως...γιο-γιο (το γνωστό παιδικό παιχνίδι που απλώνεται και μετά ξαναδιπλώνει πάνω στην κλωστή).

Όταν έπεσε το πρώην "Ανατολικό μπλοκ", ο καπιταλισμός επεκτάθηκε, έγινε πραγματικά παγκόσμιος, καθώς ενσωμάτωσε τόσο το "ανατολικό μπλοκ", όσο -κυρίως- την Κίνα.

Τώρα όμως που τα ολιγοπώλια-μονοπώλια των πολυεθνικών αλωνίζουν, συνθλίβοντας τους μικρομεσαίους κεφαλαιοκράτες, που δε μπορούν να αντέξουν τον ανταγωνισμό, η μεσαία τάξη θα ήθελε να επιστρέψει το παλιό καθεστώς (δασμοί, προστατευτισμός, κτλ).

Η "ζημιά" βέβαια έχει ήδη γίνει: Ο καπιταλισμός δε "θα" γίνει ένα παγκόσμιο σύστημα, ο καπιταλισμός είναι ήδη ένα παγκόσμιο σύστημα: Πρώτες ύλες από εδώ, εργάτες από εκεί, το τάδε πράγμα παράγεται εκεί, το τίνα εδώ, κτλ, κτλ, κτλ. Με μια μικρή ολιγαρχία να ελέγχει επί της ουσίας τα πάντα (έχουμε δει ένα σωρό μελέτες που πιστοποιούν "του λόγου το αληθές" - ας δούμε και μια "φρέσκια", που δείχνει ότι το χάσμα πλούσιων φτωχών εξακολουθεί να μεγαλώνει διαρκώς, και πλέον "το 0,9% των νοικοκυριών κατέχει το 39% του παγκόσμιου πλούτου").

Άρα, αν θέλουμε αυτό το παγκόσμιο σύστημα να λειτουργήσει υπέρ της πλειοψηφίας, των εργατών αυτού του κόσμου δηλαδή που παράγουν όλον αυτό τον πλούτο, θα πρέπει αναγκαστικά να χτυπηθεί η εξουσία αυτής της ολιγαρχίας.

Αλλιώς, η ιστορία δείχνει το που θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε: Στην προηγούμενη μεγάλη κρίση του καπιταλισμού, στο Μεγάλο Κραχ του 1929, οι εργάτες δεν ανέτρεψαν τον καπιταλισμό. Οι καπιταλιστές γύρισαν λοιπόν στο "έθνος-κράτος" βάζοντας δασμούς ο ένας εναντίον του άλλου, αγοράζοντας εθνικά προϊόντα (ο καθένας τα δικά του), ώστε ο καθένας να ενισχύσει όσο το δυνατόν περισσότερο τη δικιά του ντόπια ολιγαρχία βιομηχάνων, τραπεζών, κτλ έναντι των υπολοίπων (πχ οι Αμερικάνοι "αγοράζουν Αμερικάνικα", οι Κινέζοι "αγοράζουν Κινέζικα", Οι Ρώσοι "αγοράζουν Ρώσικα", οι Έλληνες "αγοράζουν Ελληνικά", κτλ, κτλ, κτλ. Δείτε επίσης την άνοδο κινημάτων του στιλ "Αληθινοί Φινλανδοί" - λες και άλλοι Φινλανδοί είναι ψεύτικοι. Αυτά τα κινήματα εθνικισμού έχουν ως ιδεολογικό κέντρο αναφοράς τους ακριβώς αυτή την επιστροφή στο "έθνος-κράτος" την οποία περιέγραφε ο Μπουχάριν έναν αιώνα πριν).

Έτσι όμως ξηλώνουν το σύστημα που οι ίδιοι οι καπιταλιστές δημιούργησαν - και έτσι πετάνε στο καλάθι των αχρήστων πολλούς που οι δουλειές τους εξαρτούνται από το διεθνή αυτό καταμερισμό εργασίας. Α, και επίσης εντείνουν τον ανταγωνισμό ανάμεσα στα κράτη. Μια δεκαετία μετά το ξέσπασμα της κρίσης του 1929, τα κράτη έκαναν...το δεύτερο (ως τώρα) Παγκόσμιο Πόλεμο.

Εδώ το πως εξηγεί το φαινόμενο ο Μπουχάριν:

...O καπιταλιστικός ανταγωνισμός μεταφέρεται σε παγκόσμιο επίπεδο και το όπλο στο οποίο καταφεύγουν οι "εθνικές ομάδες της άρχουσας τάξης" είναι το κράτος και η δύναμή του. Tο κράτος έχει τη δύναμη να φτιάχνει νόμους που τις συμφέρουν, να κανονίζει τη φορολογία, να επιβάλει δασμούς σε ξένες επιχειρήσεις ή να επιδοτεί τους "δικούς του" καπιταλιστές σε βάρος των ανταγωνιστών του, οι καυγάδες για τις επιδοτήσεις ανάμεσα στις HΠA και την E.E. σήμερα είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Πάνω από όλα, το κράτος έχει στη διάθεσή του τα όπλα, την στρατιωτική ισχύ.

"Eαν η κρατική ισχύς γενικά αυξάνεται σε σημασία" γράφει ο Mπουχάριν "η ανάπτυξη της στρατιωτικής της οργάνωσης, δηλαδή του στρατού και του ναυτικού, είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή. H σχέση των κρατικών καπιταλιστικών τραστ κρίνεται κατά πρώτο λόγο από τη σχέση των στρατιωτικών τους δυνάμεων, διότι η στρατιωτική ισχύς μια χώρας είναι το τελευταίο καταφύγιο των ανταγωνιζόμενων "εθνικών" ομάδων των καπιταλιστών". Γράφει εξηγώντας το ρόλο που παίζουν οι πολεμικές βιομηχανίες και τα αφεντικά τους "...όπως είναι αλήθεια ότι δεν είναι οι χαμηλές τιμές που προκαλούν τον ανταγωνισμό αλλά, αντίθετα, ο ανταγωνισμός είναι αυτός που προκαλεί τις χαμηλές τιμές, αποτελεί εξίσου αλήθεια ότι δεν είναι η ύπαρξη των όπλων η πρωταρχική αιτία και η κινητήρια δύναμη στους πολέμους... αλλά αντίθετα το αναπόφευκτο των οικονομικών συγκρούσεων καθορίζει την ύπαρξη των όπλων. Aυτός είναι ο λόγος για τον οποίο στην εποχή μας, που οι οικονομικές συγκρούσεις έχουν φθάσει σε ασυνήθιστο βαθμό έντασης, είμαστε μάρτυρες ενός τρελού οργίου εξοπλισμών". (σ.σ. σας θυμίζουν τίποτα όλα αυτά; )

H ανάλυση που κάνει ο Mπουχάριν στο "Iμπεριαλισμός και Παγκόσμια Oικονομία" έβαζε τον πόλεμο και τους κρατικούς ανταγωνισμούς στο κέντρο της λειτουργίας του σύγχρονου καπιταλισμού της εποχής του. Aυτή η θεωρία επιβεβαιώθηκε -με τραγικό τρόπο- στα χρόνια που ακολούθησαν τον A' Παγκόσμιο Πόλεμο. Oταν ξέσπασε η παγκόσμια οικονομική κρίση στη δεκαετία του '30, η κάθε μεγάλη καπιταλιστική χώρα απάντησε υψώνοντας προστατευτικά τείχη γύρω από την οικονομία της και τη σφαίρα επιρροής της. Aυτό που ακολούθησε ήταν μια κούρσα εξοπλισμών που κατέληξε σε έναν δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο με έπαθλο την παγκόσμια ηγεμονία, ανάμεσα στους "χορτάτους" και τους "πεινασμένους" ιμπεριαλισμούς.

Σίγουρα ο ιμπεριαλισμός των αρχών του 21ου αιώνα δεν είναι ο ίδιος με τον ιμπεριαλισμό των αρχών του 20ου -αν και τον θυμίζει όλο και περισσότερο.

Όπως και τότε, έτσι και σήμερα το καπιταλιστικό σύστημα "φεύγει" από την πλήρη υποστήριξη της "παγκοσμιοποίησης", που την υποστηρίζουν κυρίως τα τμήματα του "μεγάλου" (πολυεθνικού) κεφαλαίου. Αυτοί εξάλλου έχουν μεταφέρει την παραγωγή εκτός Δύσης, δε θέλουν δασμούς γιατί θα χάσουν λεφτά. Το μικρομεσαίο κεφάλαιο όμως, που συνθλίβεται καθημερινά από τις "απειλητικές ορδές" των made in China προιόντων, που είναι φτηνότερα, πολύ θα ήθελε δασμούς. Πώς να παράγεις άλλωστε κάτι, όταν έχεις να ανταγωνιστείς στα ίσα τα κινέζικα προιόντα; Και δεν υπάρχει μια οργανωμένη εργατική τάξη, να πάρει αυτή την εξουσία, δημιουργώντας ένα ντόμινο επανάστασης, ώστε να τελειώνουμε με τα διαρκή γιο-γιο των καπιταλιστών, προκειμένου να μας ρημάζουν κατ' όπως τους συμφέρει.