12 Φλεβάρη 1945: Η Συμφωνία της Βάρκιζας (2)

Στο δεύτερο (αλλά όχι τελευταίο) μέρος του ιστορικού μας αφιερώματος, ολοκληρώνουμε την παρουσίαση του σχετικού με την Συμφωνία της Βάρκιζας αποσπάσματος από το ΔΟΚΙΜΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΟΥ ΚΚΕ Α’ ΤΟΜΟΣ 1918-1949 σελ. 494 (εκδ. ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ, Αθήνα 2011 - οι υπογραμμίσεις δικές μας).
Υπενθυμίζουμε ότι στο πρώτο μέρος του αφιερώματός μας (12 Φλεβάρη 1945: Η Συμφωνία της Βάρκιζας (1)), υπάρχει βίντεο με συγκλονιστικές εικόνες από τους αντάρτες που δακρυσμένοι παραδίνουν τα τιμημένα όπλα, «τα όπλα του ΕΛΑΣ…»

Η Συμφωνία της Βάρκιζας δεν προέβλεπε τη χορήγηση γενικής αμνηστίας. Αμνήστευε μόνο «τα πολιτικά αδικήματα τα τελεσθέντα από τις 3 Δεκεμβρίου 1944 μέχρι της υπογραφής της συμφωνίας». Ο Μήτσος Παρτσαλίδης, γενικός γραμματέας του ΕΑΜ και μέλος της αντιπροσωπείας στις συζητήσεις στη Βάρκιζα, σε μια συνέντευξη που έδωσε σε δημοσιογράφο είπε ότι «στην αρχή ολόκληρη η αντιπροσωπεία επέμεινε στην πλήρη, χωρίς καμιά εξαίρεση αμνηστία. Αυτό δεν το δέχτηκαν οι κυβερνητικοί και τα πράγματα έφτασαν ουσιαστικά σε διακοπή των διαπραγματεύσεων για δυο μέρες… Ο Τσιριμώκος ήταν αυτός που περισσότερο ήθελε να υποχωρήσουμε. Και να ζητήσουμε εγγυήσεις για να περιοριστεί όσο το δυνατόν ο κίνδυνος να επεκταθούν οι διώξεις… Και συμφωνήσαμε ότι θα έπρεπε να κάνουμε την υποχώρηση για να μην τραιναριστεί άλλο η υπόθεση… Το τραινάρισμα αυτό μπορεί να οδηγούσε στη ματαίωση της συμφωνίας και να επαναλαμβάνονταν οι επιχειρήσεις έπειτα από την ανακωχή που είχαμε κάνει με τον Σκόμπυ…»(Παναγιώτης Βενάρδος, Η Συμφωνία της Βάρκιζας, εκδόσεις «Το Ποντίκι», σελ. 98.)

Εξαιρούνταν από τη συμφωνία «τα συναφή κοινά αδικήματα κατά της ζωής και της περιουσίας, τα οποία δεν ήταν απαραιτήτως αναγκαία διά την επιτυχίαν του πολιτικού σκοπού». Ο όρος αυτός έδωσε τη δυνατότητα στην αντίδραση, με την αστυνομική τρομοκρατία και το μηχανισμό των δικαστηρίων, να εξαπολύσει ένα φοβερό διωγμό κατά των αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης, χαλκεύοντας σε βάρος τους κατηγορίες για διάπραξη κοινών αδικημάτων κατά την περίοδο της κατοχής. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι συνομιλίες στη Βάρκιζα άρχισαν μαζί με τα έκτακτα στρατοδικεία και τις πρώτες θανατικές καταδίκες. Πέντε αγωνιστές, οι Δ. Αυγέρης, Μ. Μονέδας, Α. Μπερδής, Π. Μόνος και Ε. Μενεγάτος, καταδικάστηκαν στην εσχάτη των ποινών και οι δύο πρώτοι εκτελέστηκαν. Η συμφωνία επίσης δεν προέβλεπε συμμετοχή του ΕΑΜ στην κυβέρνηση, ούτε την αποχώρηση των βρετανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα μετά τη λήξη του πολέμου.
Η Συμφωνία της Βάρκιζας δεν ανταποκρινόταν στο συσχετισμό των πολιτικών και στρατιωτικών δυνάμεων. Αν και το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ είχε υποστεί μερική ήττα στην Αθήνα, διατηρούσε σχεδόν ανέπαφες τις κύριες δυνάμεις του και διέθετε την αμέριστη υποστήριξη της μεγάλης πλειοψηφίας του ελληνικού λαού. Συνεπώς, μπορούσε να συνεχίσει τον αγώνα για τη νίκη ή την υπογραφή συμφωνίας που θα εξασφάλιζε ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη του κινήματος.

Η συμφωνία αποτέλεσε απαράδεκτο συμβιβασμό και ουσιαστική συνθηκολόγηση με τους Άγγλους ιμπεριαλιστές και την ντόπια αντίδραση. Ο στρατηγός Στέφανος Σαράφης γράφει ότι «τις παραμονές της Συμφωνίας της Βάρκιζας άρχισε μια εντατική δουλειά ανασυγκρότησης των μονάδων και τακτοποίησής τους με νέα διάταξη, ώστε στις αρχές του Φλεβάρη ο ΕΛΑΣ ήταν έτοιμος ν’ αντιμετωπίσει οποιαδήποτε νέα επίθεση».(Στέφανος Σαράφης, Ο ΕΛΑΣ, σελ. 609.)
Στις 16 του Φλεβάρη 1945, ο Στέφανος Σαράφης και ο Άρης Βελουχιώτης υπέγραψαν την ημερήσια διαταγή του Γενικού Στρατηγείου για την αποστράτευση του ΕΛΑΣ.( Στο ίδιο, σελ. 612-613. Το πλήρες κείμενο της ημερήσιας διαταγής για την αποστράτευση του ΕΛΑΣ.)
Όπως γράφει ο Σαράφης, ο Άρης αρνήθηκε να υπογράψει αυτή τη διαταγή και τελικά την υπέγραψε, όταν ο Σαράφης του είπε πως, αν δεν την υπογράψει αυτός, τότε δε θα την υπογράψει και ο ίδιος. ( Ενα χρόνο μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, ο ίδιος ο I. Σοφιανόπουλος, υπουργός Εξωτερικών της κυβέρνησης Πλαστήρα και πρόεδρος στις διαπραγματεύσεις της Βάρκιζας, δήλωνε: «Αν ήξερα ότι τα τιμημένα όπλα του ΕΛΑΣ, με τα οποία ο λαός μας αντιστάθηκε στον κατακτητή, θα τα έδινε το κράτος στους Χίτες, δεν θα είχα υπογράψει ποτέ τη «Συμφωνία της Βάρκιζας».» (Βλέπε Π. Βενάρδος, Η Συμφωνία της Βάρκιζας, σελ. 17).)
Η ένοπλη αγγλική επέμβαση στάθηκε η πηγή της μεταπολεμικής κακοδαιμονίας της Ελλάδας. Ανέκοψε βίαια τη δημοκρατική εξέλιξη της χώρας και επέβαλε το καθεστώς της εθνικής υποτέλειας.
Η ηρωική αντίσταση του λαού της Αθήνας και του Πειραιά το Δεκέμβρη του 1944 στην ένοπλη επέμβαση των Άγγλων ιμπεριαλιστών αποτέλεσε συνέχεια και επιστέγασμα του μεγάλου αντιφασιστικού απελευθερωτικού αγώνα του ελληνικού λαού για την εθνική ανεξαρτησία και τη δημοκρατική ανάπλαση της Ελλάδας.
* * *
Η πατριωτική στάση και δράση του ΚΚΕ την περίοδο της ιταλικής και στη συνέχεια της γερμανικής επίθεσης ενάντια στη χώρα μας (1940-1941) στάθηκε ένας από τους αποφασιστικούς παράγοντες που έδωσαν στην ηρωική αντίσταση του ελληνικού λαού πανεθνικό χαρακτήρα.
Στα μαύρα χρόνια της ιταλογερμανικής κατοχής (1941-1944) το ΚΚΕ και το ΕΑΜ πέτυχαν τη συσπείρωση της τεράστιας πλειοψηφίας του λαού μας και διεξήγαγαν ένα σκληρό και ηρωικό αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας μας. Χάρη στη σκληρή, την ηρωική πάλη του ελληνικού λαού, στη διάρκεια ακόμα του αγώνα απελευθερώθηκε από το ζυγό του κατακτητή ένα σημαντικό μέρος της ελληνικής γης.

Εκεί οι ελεύθεροι πληθυσμοί με την καθοδήγηση των οργανώσεων του ΕΑΜ και του ΚΚΕ έχτισαν τους δικούς τους λαοκρατικούς θεσμούς της Αυτοδιοίκησης, της Λαϊκής Παιδείας και της Λαϊκής Δικαιοσύνης. Αρχισαν να γίνονται αφέντες και νοικοκυραίοι στον τόπο τους. Και όταν οι ελεύθερες περιοχές διευρύνθηκαν και αγκάλιασαν το μεγαλύτερο μέρος της χώρας, συγκροτήθηκε η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης και συγκλήθηκε το Εθνικό Συμβούλιο που αποτέλεσαν νέα αφετηρία για τη διεύρυνση της Εθνικής Ενότητας. Ταυτόχρονα, το ΚΚΕ και το ΕΑΜ είχαν ν’ αντιμετωπίσουν την επίμονη υπονομευτική δραστηριότητα των Αγγλων ιμπεριαλιστών που επιδίωκαν να επαναφέρουν την παλιά κατάσταση πραγμάτων στην Ελλάδα και το καθεστώς της υποτέλειας και της εξάρτησης.
Η ηγεσία του ΚΚΕ, ενώ αποδείχτηκε ικανή να καθοδηγήσει με επιτυχία την πάλη για την επιβίωση του λαού και την απελευθέρωση της χώρας από τους κατακτητές, δεν μπόρεσε να οδηγήσει τις δυνάμεις της Αντίστασης στη ματαίωση των επιδιώξεων του αγγλικού ιμπεριαλισμού και της ντόπιας αντίδρασης, γιατί δεν εκτίμησε σωστά τις προθέσεις τους.

Ο αγώνας του ΚΚΕ και του ΕΑΜ για ανεξάρτητη και λαοκρατική Ελλάδα δεν ευοδώθηκε. Η λαθεμένη στρατηγική του κινήματος σχετικά με το πρόβλημα της εξουσίας μετά το διώξιμο του κατακτητή, η έλλειψη σωστού προσανατολισμού και ανάλογης προετοιμασίας για την αντιμετώπιση μιας ενδεχόμενης επέμβασης του αγγλοαμερικάνικου ιμπεριαλισμού προδίκασαν την αποτυχία. (Σχετικά με την αντίληψη της ηγεσίας του ΚΚΕ για το πρόβλημα της εξουσίας είναι πολύ χαρακτηριστικά αυτά που είπε ο γραμματέας της Κ Ε του Κόμματος σε συνέντευξη που έδωσε στις 2 του Μάρτη 1945 στο Ριζοσπάστη: «Ενώ μπορούσαμε» είπε ο Σιάντος, «ευκολώτατα να πάρουμε την εξουσία κατά την ώρα της αποχώρησης των γερμανών, δεν το κάναμε. Αντίθετα κρατήσαμε υποδειγματική τάξη και ασφάλεια, τότε που δεν υπήρχαν ούτε κυβερνητικά, ούτε αγγλικά στρατεύματα στην Ελλάδα.»).
Βασικές αιτίες των λαθών ήταν: α) Η αδυναμία της ηγεσίας του ΚΚΕ να δει έγκαιρα και να συνδυάσει, σύμφωνα με τη μαρξιστική αντίληψη, το καθήκον της εθνικής απελευθέρωσης με την ταυτόχρονη αντιμετώπιση του προβλήματος της εξουσίας, β) Η απουσία συλλογικής λειτουργίας της ηγεσίας, ιδιαίτερα στις πιο αποφασιστικές στιγμές του αγώνα, καθώς και η έλλειψη συλλογικής επεξεργασίας των βασικών ζητημάτων στρατηγικής και τακτικής του ένοπλου και μαζικού πολιτικού αγώνα. Και γ) Η υπερτίμηση από την ηγεσία των δυνάμεων του αγγλικού ιμπεριαλισμού και η έλλειψη ξεκάθαρης αντίληψης για τις εγκληματικές προθέσεις του εναντίον του ΕΑΜικού κινήματος.

Τα λάθη της ηγεσίας του ΚΚΕ εκφράστηκαν κυρίως: Με τη συμφωνία υπαγωγής του ΕΛΑΣ στο Στρατηγείο της Μ. Ανατολής. Με τη συμφωνία του Λιβάνου που συνεπαγόταν απαράδεκτες υποχωρήσεις. Με τη συμφωνία της Καζέρτας που έθετε τις ένοπλες δυνάμεις της Εθνικής Αντίστασης υπό τις διαταγές του Αγγλου στρατηγού Σκόμπι. Με την έλλειψη προετοιμασίας, πολιτικής, ιδεολογικής, οργανωτικής, στρατιωτικής για τη μάχη του Δεκέμβρη. Με τη συμφωνία της Βάρκιζας που αποτελούσε απαράδεκτο συμβιβασμό και ουσιαστική συνθηκολόγηση απέναντι στους Αγγλους και την ντόπια αντίδραση.
Χωρίς τα λάθη αυτά θα διαμορφωνόταν άλλη κατάσταση στη χώρα μας και θα δυσκολευόταν η πραγματοποίηση των σκοτεινών αντιλαϊκών σχεδίων των Άγγλων ιμπεριαλιστών και της ντόπιας αντίδρασης και θα ήταν πολύ μεγάλες οι δυνατότητες νίκης του ΕΑΜικού κινήματος.
Τα λάθη, ωστόσο, δε μειώνουν την εξαιρετική τιμή που ανήκει στο ΚΚΕ για τον πρωτοποριακό ρόλο που διαδραμάτισε στην οργάνωση και την καθοδήγηση της εποποιίας της Εθνικής Αντίστασης. 

Η ΕΑΜική Αντίσταση αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στην ιστορία του ελληνικού λαού. Η σημασία της έγκειται στο γεγονός ότι έσωσε το λαό από την εξόντωση και τον εξανδραποδισμό, απελευθέρωσε τη χώρα από τους κατακτητές, δημιούργησε μια καινούργια μορφή λαϊκής εξουσίας στην Ελλάδα και συνέβαλε στον αγώνα των λαών κατά του φασισμού και του ιμπεριαλισμού.
Κύρια πηγή της αντιστασιακής εποποιίας υπήρξε η ενότητα των λαϊκών δυνάμεων, των προοδευτικών κομμάτων και οργανώσεων. Η συσπείρωση αυτή επιτεύχθηκε χάρη στην ενότητα της εργατικής τάξης, της συμμαχίας της με την αγροτιά, τα μεσαία στρώματα των πόλεων, την πατριωτική διανόηση και τη νεολαία.

Στη μεγαλειώδη αυτή πατριωτική συσπείρωση, πρωτοποριακός και αποφασιστικός στάθηκε ο ρόλος του ΚΚΕ. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, με τις ηρωικές παραδόσεις του, την αφοσίωσή του στα εθνικά και λαϊκά συμφέροντα, την πολύχρονη πείρα του, την αγωνιστικότητά του, τους ισχυρούς δεσμούς του με το λαό, την υπέρτατη θυσία δεκάδων χιλιάδων στελεχών, μελών και οπαδών του, αποτέλεσε τον πόλο συσπείρωσης της τεράστιας πλειονότητας του ελληνικού λαού, στάθηκε ο εμπνευστής, ο οργανωτής και καθοδηγητής της ΕΑΜικής παλλαϊκής Αντίστασης. Το ρόλο αυτό τον αναγνώρισαν όλα τα άλλα κόμματα και οργανώσεις που συνεργάστηκαν μαζί του στο ΕΑΜ και την ΠΕΕΑ.

Σημαντική υπήρξε η συνεισφορά του ελληνικού λαού στο συμμαχικό αγώνα. Αφού απέκρουσε την ιταλική επίθεση και καθήλωσε επί 6 μήνες στα αλβανικά βουνά τους φασίστες επιδρομείς, αντιπάλεψε τριάμισι χρόνια τους κατακτητές, βοήθησε τις συμμαχικές επιχειρήσεις στην Αφρική, ματαίωσε την επιστράτευση που ετοίμαζαν οι χιτλερικοί, δέσμευσε στην Ελλάδα σοβαρές στρατιωτικές δυνάμεις του εχθρού και του προξένησε μεγάλες απώλειες σε νεκρούς, τραυματίες και πολεμικό υλικό.
Η Εθνική Αντίσταση του ελληνικού λαού στα χρόνια 1940-1945 αποτελεί αναμφισβήτητα το μεγαλύτερο ιστορικό επίτευγμα του λαού της Ελλάδας μετά το αθάνατο Εικοσιένα και στέκει περήφανα δίπλα στα πρώτα κινήματα αντίστασης των λαών της Ευρώπης. Δείχνει στον κάθε αγωνιστή, στον κάθε πατριώτη, στον κάθε δημοκράτη το δρόμο της τιμής και του καθήκοντος, το δρόμο που οδηγεί στη δημοκρατία, την εθνική ανεξαρτησία και την κοινωνική πρόοδο.