Σε λιγότερο από ένα μήνα, έχουμε το δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Σκωτίας της 18ης Σεπτέμβρη (1). Δεν πρόκειται να σας πω αν πρέπει να ψηφίσετε ή να μην ψηφίσετε. Κάποιοι αναρχικοί δεν θα συμμετέχουν και θα επικεντρωθούν στη δουλειά τους εκεί όπου δραστηριοποιείται ο καθένας, ενώ άλλοι θα ψηφίσουν Ναι, ελπίζοντας σε κάποιες τουλάχιστον μεταρρυθμίσεις. Αν όμως ψηφίσετε Ναι, κάντε το χωρίς αυταπάτες: Μην τσιμπάτε στην ιδεολογία της προεκλογικής εκστρατείας του Ναι, ούτε στην παραλλαγή της – αυτή του αριστερού πατριωτισμού.
Ό,τι κι αν λένε κάποιοι αριστεροί (2), πρόκειται για μια σκωτσέζικη πατριωτική προεκλογική εκστρατεία, όπως ακριβώς αντιπροσωπεύει και η προεκλογική εκστρατεία του Όχι τον βρετανικό πατριωτισμό. Όποιος ενδιαφέρεται για την πάλη των τάξεων, πρέπει να είναι κάθετα αντίθετος και με τα δύο. Ο πατριωτισμός, όποια μορφή κι αν πάρει, κάνει δύο πράγματα: Προσπαθεί να ενώσει σε μια κοινότητα κοινών ενδιαφερόντων τα αφεντικά και την εργατική τάξη, και συνδέει αυτή την κοινότητα με το καπιταλιστικό έθνος-κράτος, ενισχύοντας την ισχύ και το ρόλο του έθνους-κράτους στην εκμετάλλευση. Κι αυτό δεν είναι ποτέ δυνατό να πάρει κάποια αυθεντικά “προοδευτική” μορφή.
Όπως έχει επισημάνει ο Paul Mattick (3), έχουμε ζήσει ήδη έναν αιώνα εθνικών απελευθερωτικών αγώνων, όπου φαινομενικά προοδευτικά και αντιιμπεριαλιστικά κινήματα κατέληξαν να γίνουν μια καταπιεστική νέα άρχουσα τάξη. Και ίσως στις μέρες μας δούμε κι ένα νέο κύμα κινημάτων ανεξαρτησίας στην Ευρώπη, ως απάντηση στη νεοφιλελεύθερη αναδιάρθρωση και την τρέχουσα κρίση του καπιταλισμού. Περιμένουμε λοιπόν να έχουμε κάποια διαφορετική έκβαση; Δεν πρέπει να επικροτούμε τους καινούργιους διαχωρισμούς και ανταγωνισμούς ανάμεσα στους Ευρωπαίους εργάτες. Ούτε πρέπει να επικροτούμε την προοπτική ξεκάθαρα αστικών κινημάτων ανεξαρτησίας, όπως αυτό της Καταλωνίας, όπου μια πιο πλούσια περιοχή επιζητεί να σταματήσει την “επιδότηση” της υπόλοιπης Ισπανίας.
“Σε αντίθεση με τις προσδοκίες που υπήρχαν παλιότερα, ο πατριωτισμός δεν μπορεί ποτέ να προωθήσει σοσιαλιστικούς στόχους, ούτε και υπήρξε μια επιτυχημένη στρατηγική για την επίσπευση της εξαφάνισης του καπιταλισμού. Αντιθέτως, ο πατριωτισμός κατέστρεψε τον σοσιαλισμό χρησιμοποιώντας τον για πατριωτικές επιδιώξεις”.
“Εκτός κι αν ο σοσιαλισμός είναι κάτι εντελώς απατηλό, είτε θα αναδυθεί και πάλι από τις στάχτες του σαν διεθνές κίνημα, είτε δεν αναδυθεί καθόλου. Σε κάθε περίπτωση, και με βάση τις εμπειρίες του παρελθόντος, αυτοί που ενδιαφέρονται για την αναγέννηση του σοσιαλισμού πρέπει να τονίζουν πάνω απ' όλα τον διεθνισμό του”.
Paul Mattick
Μήπως όμως τα μικρότερα κράτη είναι καλύτερα και πιο δημοκρατικά;
Λοιπόν, αν κοιτάξουμε με κριτικό βλέμμα τα υπάρχοντα μικρότερα ευρωπαϊκά κράτη, βλέπουμε ότι:
- σίγουρα δεν είναι διάκεινται πιο ευνοϊκά στην οργάνωση των εργατών,
- είναι εξίσου πιεστικά (αφού αυτός είναι ο ρόλος του κρατικού μηχανισμού), και μπορούν να είναι και εξίσου αυταρχικά (ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο ρόλος που παίζει η Καθολική Εκκλησία, με τη στήριξη του Ιρλανδικού κράτους),
- είναι αξιοσημείωτα ανοικτά στο νεοφιλελευθερισμό και τη λιτότητα (η οποία έχει καταστρεπτικά αποτελέσματα για τα μικρότερα κράτη – π.χ., στη Φιλανδία και την Ολλανδία, και -πόσο μάλλον- στη νότια Ευρώπη),
- στη βόρεια Ευρώπη υπάρχει μια όλο και πιο έντονη αντιμεταναστευτική τάση, που συνδέεται με την ανωτερότητα των λευκών,
- κάποια από αυτά τα κράτη είναι πρόθυμα να στείλουν στρατεύματα στο εξωτερικό (η Δανία στο Αφγανιστάν), ή έχουν βοηθήσει άλλα κράτη να στείλουν (η Ιρλανδία και πάλι, που πρόσφερε το αεροδρόμιο Shannon στις αεροπορικές δυνάμεις των ΗΠΑ),
- και δέχονται πάντοτε εντολές από τις μεγαλύτερες, υπερεθνικές δομές και από το ίδιο το κεφάλαιο.
“Αν το ραβδί που τους χτυπούν ονομάζεται 'Ραβδί του Λαού', αυτό δεν κάνει τους ανθρώπους πολύ πιο ευτυχισμένους”. (Μ. Μπακούνιν)
Ο ισχυρισμός τόσο της προεκλογικής εκστρατείας του Ναι, όσο και των αριστερών -ότι η Σκωτία μπορεί κι αυτή να γίνει μια “φυσιολογική δημοκρατία”- είναι μια εντυπωσιακή προσπάθεια να αγνοήσει κανείς την ολοφάνερη χρεοκοπία της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και την τρέχουσα κριτική που της ασκείται από τα κοινωνικά κινήματα σε όλο τον κόσμο.
Ακόμη κι αν, προς το παρόν, η Σκωτσέζικη κυβέρνηση είναι λιγότερο πιθανό να εφαρμόσει αδυσώπητα μέτρα -όπως ο φόρος του υπνοδωματίου (4)-, ή να υιοθετήσει αντιμεταναστευτική πολιτική, αυτό δεν πρόκειται να διαρκέσει. Πανίσχυρες πολιτικοοικονομικές δυνάμεις θα επηρεάσουν την πολιτική της κυβέρνησης που θα σχηματιστεί μετά το δημοψήφισμα – θα κάνει, λοιπόν, και περικοπές και θα χρησιμοποιήσει τα σύνορά της για τα δικά της οικονομικά συμφέροντα.
Στα μικρά κράτη είναι πιο εύκολο να διαμορφωθεί συναίνεση, ή να αγνοήσουν την κοινή γνώμη όταν χρειάζεται (όπως έγινε, για παράδειγμα, με το πασίγνωστο σύνταγμα που σχεδιάστηκε στην Ισλανδία με συμμετοχή των πολιτών, και το οποίο θάφτηκε αθόρυβα από την κυβέρνηση) (5). Το αληθινό “έλλειμμα της δημοκρατίας” θα συνεχιστεί και μετά την ανεξαρτησία.
Και η αριστερά στη Σκωτία;
Στην ουσία, πρόκειται για ένα μείγμα αριστερού πατριωτισμού και νοσταλγικής σοσιαλδημοκρατίας. Επιχειρηματολογεί ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό, αλλά όχι ενάντια στον καπιταλισμό – μια στρατηγική νίκης για να ξανακερδίσει έδρες στη βουλή, που δεν έχει όμως καιμιά σχέση με οποιαδήποτε ουσιαστική κοινωνική αλλαγή. Τόσο το “Common Weal”, όσο και το όραμα της “Radical Independence Campaign” στοχεύουν στην καλύτερη διαχείριση του καπιταλισμού:
Έχοντας σίγουρα κερδίσει μια ηγεμονική θέση μεταξύ των αριστερών, το “Common Weal” (6) είναι μια δεξαμενή σκέψης (think tank) που υποστηρίζει σαφώς τη συνεργασία των τάξεων – κάτι που συνοψίζεται και στο σύνθημά του “Όλοι μας πρώτοι”. Οι προτάσεις του για μια γρήγορα αναπτυσσόμενη οικονομία σημαίνουν αύξηση της εκμετάλλευσης και ανταγωνιστικότητα των εργατών σύμφωνα με τα διεθνή δεδομένα. Το ότι στηρίζει τη δημιουργία “εργατικών συμβουλίων” για να εξομαλυνθούν οι σχέσεις στους εργασιακούς χώρους, είναι μια απαραίτητη κίνηση για την αύξηση της παραγωγικότητας – δηλαδή, για το κέρδος. Όπου έχουν χρησιμοποιηθεί στην Ευρώπη, έχουν υποσκάψει συστηματικά την αγωνιστικότητα των εργατικών ενώσεων και των εργατών (7).
“Ναι: Η ριζοσπαστική εκδοχή της ανεξαρτησίας της Σκωτίας”: Πιο περιεκτική πρόταση είναι αυτή της “Εκστρατείας για τη Ριζοσπαστική Ανεξαρτησία” (8), που είναι ένα ενωτικό μετωπικό κάλεσμα - τόσο που ο σοσιαλισμός, ακόμη και ο γραφειοκρατικός κρατικός “σοσιαλισμός”, δεν υπάρχει καν στο πρόγραμμά τους, αλλά αντιμετωπίζεται σαν ένα ουτοπικό σχέδιο για κάποιο μακρινό μέλλον. Επιχειρεί να δημιουργήσει ένα ευρύ αριστερό (αλλά όχι “αντικαπιταλιστικό”) κόμμα, σύμφωνα με τα πρότυπα του ΣΥΡΙΖΑ ή του “Die Linke” (9), και αναπαράγει το ίδιο “κεϋνσιανό ευχολόγιο”, με βάση την ίδια αδύναμη ανάλυση του κράτους και του κεφαλαίου, στην οποία άσκησε τόσο καλή κριτική ο Michael Heinrich (10). Όπως και το “Common Weal”, πασπαλίζει με ριζοσπαστική ρητορική -συμμετοχική δημοκρατία, αποκέντρωση- τον ρεφορμισμό του. Δεν διαφέρει ουσιαστικά από το “Common Weal”, αλλά κάνει ωστόσο κάποια ήπια κριτική, μεταξύ άλλων, και στη στήριξη του Σκανδιναβικού μοντέλου από το “Common Weal”.
Το Σκανδιναβικό παράδειγμα
Μιλώντας για την πεμπτουσία των μικρών κρατών, το “Common Weal” θέλει να μιμηθεί τα Σκανδιναβικά κράτη όπου, χάρη σε διάφορους λόγους -ένα ισχυρό εργατικό κίνημα, διαθέσιμοι φυσικοί πόροι κλπ.-, κατάφεραν να διατηρήσουν περισσότερες κοινωνικές παροχές απ' ό,τι η Βρετανία. Από μια διεθνή σκοπιά, αυτές οι χώρες είναι αριστοκρατίες για την εργατική τάξη, ζώντας σε βάρος των εργατών του εξωτερικού (11).
Όλα όμως τα Σκανδιναβικά κράτη έχουν βιώσει τη δικιά τους νεοφιλελεύθερη επίθεση, και οι ανισότητες αυξάνουν και εκεί. Ο Asbjørn Wahl έχει δείξει πώς, ακόμη και στη Νορβηγία με τα πετρελαϊκά κοιτάσματα, το κράτος πρόνοιας διαβρώνεται από τα μέσα, και η ιδεολογία της ανταποδοτικότητας (12) κερδίζει συνεχώς έδαφος. Επιμένει μάλιστα ότι η συνεχής αναφορά στις Σκανδιναβικές χώρες στους διεθνείς πίνακες κατάταξης των κρατών είναι ανώφελη:
“Το πρόβλημα είναι ότι αποδυναμώνονται όλες οι ομαδοποιήσεις στους πίνακες κατάταξης. Ή, για να χρησιμοποιήσω μια άλλη εικόνα, εξακολουθούμε να έχουμε μια καμπίνα στο πάνω κατάστρωμα, αλλά πρόκειται για το πάνω κατάστρωμα του Τιτανικού, και βυθίζεται ολόκληρο το πλοίο”. (13)
Το Σκανδιναβικό παράδειγμα, όμως, είναι απίστευτα χρήσιμο. Μπορούμε να μάθουμε πάρα πολλά από τις εσωτερικές ταξικές αντιθέσεις και την ταξική πάλη σ' αυτές τις χώρες (14), που διαψεύδουν τις θέσεις των εδώ σοσιαλδημοκρατών. Στη Σκανδιναβική αριστερά γίνεται μια συζήτηση για το πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των κοινωνικών παροχών. Μαζί με τη δουλειά τουWahl, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι και η δουλειά του Σουηδού ακαδημαϊκού Daniel Ankarloo, ο οποίος ασχολείται κι αυτός με θέματα κοινωνικής πρόνοιας.
Υποστηρίζει ότι, εκεί, το εργατικό κίνημα “αποδυναμώθηκε από [...] την ταξική συνεργασία” (15) και την πίστη ότι “η κοινωνική πολιτική είναι ο δρόμος προς το σοσιαλισμό” (16) – ότι δηλαδή, με κάποιον τρόπο, το μοντέλο κοινωνικών παροχών ήταν ένα παράδειγμα σοσιαλισμού στην πράξη, που απλώς χρειαζόταν να διευρυνθεί. Αντιθέτως, για να υπερασπιστούμε όσα έχουμε ήδη κερδίσει αλλά και για να παλέψουμε για μια διαφορετική κοινωνία, χρειάζεται να ανακαλύψουμε εκ νέου την ταξική μαχητικότητα, και αυτή η “ριζοσπαστικοποίηση πρέπει [...] να προκύψει από τα κάτω, με τη μορφή της αυτοοργάνωσης του εργατικού κινήματος” (15). Κρίσιμο ρόλο για την ενδυνάμωση της εργατικής τάξης και της ικανότητάς της για αγώνες παίζουν αυτοί καθαυτοί οι αγώνες για κοινωνικές παροχές, και όχι η δέσμευση στο κράτος πρόνοιας (ό.π.).
Ο Ankarloo σωστά υποστηρίζει ότι αυτό το κίνημα πρέπει να οργανωθεί από την ίδια την κοινωνία και μέσα από τα σωματεία. Πρέπει επίσης να εμπνευστούμε από την επαναστατική (αναρχο)συνδικαλιστική ένωση SAC της Σουηδίας, όπως και από την ευρύτερη εξωκοινοβουλευτική Σκανδιναβική αριστερά, η οποία είναι πολύ πιο οργανωμένη από οποιαδήποτε παρόμοια κινήματα στη Σκωτία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Ανανεώνοντας τον αγώνα
Καμία από τις μεταρρυθμίσεις που υπόσχεται η εκστρατεία του Ναι δεν είναι εγγυημένη. Δεν πρέπει να πιστεύουμε ότι ένα ανεξάρτητο Σκωτσέζικο κράτος θα μοιραστεί πολύ από τον πλούτο του, θα διαφυλάξεις τις παροχές δημόσιας υγείας, δεν θα είναι εχθρικό με τους άνεργους ή με τα άτομα με ειδικές ανάγκες, δεν θα κάνει περικοπές, δεν θα απελαύνει ανθρώπους, ή ότι θα αποσύρει τους περιορισμούς που έχουν επιβληθεί στη λειτουργία των συνδικάτων.
Κάποιοι ευελπιστούν ότι η βάση του κινήματος υπέρ της ανεξαρτησίας θα δημιουργήσει ένα αντιθετικό κοινωνικό κίνημα αφότου ανεξαρτοποιηθούμε. Αλλά αυτά είναι απλώς ευσεβείς πόθοι. Για να συμβεί κάτι τέτοιο θα έπρεπε να απορρίψει την ίδια την ιδεολογική βάση του, την ίδια τη φύση του σαν διαταξική συμμαχία οργανωμένη από δυνάμεις που προσπαθούν να κερδίσουν την πολιτική εξουσία. Βλέψεις για κοινωνική αλλαγή, για “δημοκρατικό έλεγχο” και για αναδιανομή του πλούτου σε αυτό το κίνημα πρέπει να ενθαρρύνονται, αλλά προς μια επαναστατική κατεύθυνση.
Αν το πατριωτικό σχέδιο δεν ναυαγήσει σύντομα στα βράχια των δικών του αντιφάσεων, πρέπει να προσπαθήσουμε να το διαλύσουμε εμείς. Όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα αυτού του δημοψηφίσματος, τα μακροχρόνια οφέλη που εμείς χρειαζόμαστε εξαρτώνται κυρίως από τη δικιά μας ικανότητα ως τάξη δι' εαυτήν να οργανωθούμε και να αγωνιστούμε.
Το κλειδί είναι ένας αυθεντικός και πρακτικός διεθνισμός. Η ελπίδα δεν βρίσκεται στο να προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε νέες εργατικές αριστοκρατίες, ούτε στη διεθνή αλληλεγγύη των αριστερών πατριωτών, αλλά στην ένωση των αγώνων των εργατών από τα κάτω ενάντια στο κράτος, το κεφάλαιο, την πατριαρχία, και την ανωτερότητα των λευκών σε όλο τον κόσμο.
1 (στμ) Το άρθρο δημοσιεύτηκε στις 20/8/2014.
2 Υπάρχει μεγάλο μπέρδεμα, ή θολούρα, όσον αφορά την έννοια του “πατριωτισμού”. Για παράδειγμα, ο υπεύθυνος του Κόμματος των Πρασίνων, Patrick Harvie, ισχυρίζεται πως δεν είναι πατριώτης. Κάποιοι έχουν προσπαθήσει να διαχωρίσουν τον “καλό” πατριωτισμό (αυτόν ενός μικρού ή νέου κράτους, ή τον αστικό πατριωτισμό), από τον “κακό” πατριωτισμό (αυτόν ενός μεγάλου κράτους, ή τον ιμπεριαλιστικό, ή εθνικιστικό πατριωτισμό), ενώ κάποιοι άλλοι έσπευσαν να δηλώσουν τον “διεθνισμό” τους – άλλος ένας όρος που έχει διαστρεβλωθεί πέρα από κάθε αναγνώριση. Πρέπει να κρίνουμε τους ανθρώπους από τις πράξεις τους, και όχι από τη ρητορική τους. Καλλιεργούν λοιπόν μια διαταξική φανταστική κοινότητα και επιχειρούν την κοινωνική αλλαγή μέσα από το κράτος, ή όχι;
3 [http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CE%BF%CE%BB_%CE%9C%CE%AC%CF%84%CE%B9%CE%BA]
4 (στμ) bedroom tax: Καταστροφικός φόρος για τις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες που λαμβάνουν επίδομα στέγασης. Σύμφωνα με τον νόμο που ψηφίστηκε το 2013, μειώνεται το επίδομα στέγασης σε όσους μένουν σε εργατικές ή κοινοτικές κατοικίες και έχουν ένα ή περισσότερα άδεια δωμάτια στο σπίτι τους.
5 [http://scotlandaf.wordpress.com/2013/05/24/nordic-class-struggle/]
6 [http://allofusfirst.org/]
7 [http://libcom.org/library/out-frying-pan-critical-look-works-councils]
8 [http://radicalindependence.org/]
9 [http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%97_%CE%91%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%AC_%28%CE%93%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1%29]
10 [http://mrzine.monthlyreview.org/2010/heinrich020910.html]
11 [http://scotlandaf.wordpress.com/2013/06/01/thoughts-from-a-swedish-communist-on-welfare-capitalism/]
12 (στμ) warefare: Κοινωνική πρόνοια για ανέργους μόνον αν συμμετέχουν στα προγράμματα “κοινωφελούς εργασίας”.
13 Asbjørn Wahl, The rise and fall of the welfare state, 2011, σ. 11.
14 [http://scotlandaf.wordpress.com/2013/05/24/nordic-class-struggle/]
15 Daniel Ankarloo (2009), 'A new phase of neoliberalism: collapse and consequences for Sweden' [http://transform-network.net/journal/issue-042009/news/detail/Journal/a-new-phase-of-neoliberalism-collapse-and-consequences-for-sweden.html]
16 Daniel Ankarloo (2008), 'The dualities of the Swedish welfare model', pp 78-84 [http://transform-network.net/uploads/media/2008-03-en-journal.pdf], σσ. 78-84.
μετάφραση: εα - indymedia
Δημοσίευση σχολίου