Τα πλοία άραξαν στην όχθη της καρδιάς μας: Κάθε σελίδα και μια ανακάλυψη

Ο Γιώργος Δουατζής γράφει για το βιβλίο του Δημήτρη Δαμασκηνού «Τα πλοία άραξαν στην όχθη της καρδιάς μας. Ένα δοκίμιο-μελέτη για τη ζωή και το έργο του Μενέλαου Λουντέμη»

Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Ραδάμανθυς

Επιμελητής έκδοσης & σελιδοποίηση:  
Χρήστος Τσαντής

«Ο Δημήτρης Δαμασκηνός πλησιάζει με τρυφεράδα το έργο και τον συγγραφέα που μελετά. Αναδεικνύει στιγμές, καταστάσεις, τόπους, πρόσωπα, που επέδρασαν στη ζωή και το έργο του Λουντέμη. Η συγγραφή του προσιδιάζει περισσότερο σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα με προσήλωση στις πηγές του, το οποίο απευθύνεται σε όλους, παρά σε ένα δοκίμιο που αφορά μόνον τους ειδικούς της λογοτεχνίας μας. Κάθε σελίδα, και μια ανακάλυψη. Κάθε παράγραφος, και μια πρόκληση σε σκέψη. Κάθε αναφορά, και αναπόληση για τους παλαιότερους. Κάθε πρόταση, και μια διεύρυνση του γνωστικού μας πεδίου».

Γιώργος Δουατζής: Ο Δημήτρης Δαμασκηνός κατέφερε έναν πραγματικό άθλο

   Μία μοναδική, σε ποιότητα και όγκο, εργασία του φιλόλογου Δημήτρη Δαμασκηνού κυκλοφόρησε προσφάτως (Εκδόσεις Ραδάμανθυς), για το έργο και τη ζωή του σπουδαίου ανθρώπου των Γραμμάτων μας Μενέλαου Λουντέμη (1912-1977) που «από τη γέννησή του κι ως το τέλος της ζωής του, υπήρξε ένα τραγωδιακό πρόσωπο εν εξελίξει» (Νικηφόρος Βρεττάκος).

    Ο Δημήτρης Δαμασκηνός κατάφερε έναν πραγματικό άθλο, δίνοντας όχι μόνον στοιχεία για τη ζωή και το έργο του Μ. Λουντέμη, αλλά και για το περιβάλλον του οποίου προϊόν υπήρξε ο Λουντέμης, ένα περιβάλλον που σημαδεύεται από κρίσιμες περιόδους της ιστορίας μας.

    Χαρακτηριστικό της κοπιώδους αυτής εργασίας,  είναι ότι το έργο αυτό βασίζεται σε πολυάριθμες καταγραφές για τον Λουντέμη. Είχα την υπομονή να μετρήσω 326 πηγές (!) βιβλιογραφίας, αρθρογραφίας, δημοσιευμάτων, από τις οποίες εμπλούτισε το υλικό του ο Δημήτρης Δαμασκηνός. Σημαντική είναι εδώ, η άκρως αποτελεσματική διαχείριση αυτού του υλικού με έναν ειρμό αξιοθαύμαστο, με τρόπο που ο αναγνώστης να μπορεί να περιηγηθεί στον χρόνο και τα γεγονότα, με οδηγό τη ζωή και τις γραφές του Λουντέμη. Γεγονότα, τα οποία εν παραλλήλω διαγράφουν και ιστορικούς σταθμούς της προ- και μεταπολεμικής Ελλάδας.

    Διαβάζοντας το εκτενές αυτό δοκίμιο, ο αναγνώστης διατρέχει ολόκληρο το έργο του Λουντέμη, με αποσπάσματα των βιβλίων του, με λεπτομερείς βιογραφικές και αυτοβιογραφικές αναφορές, με κριτικές των έργων του, αρνητικές και θετικές. Το εξέχον στοιχείο αυτής της πολύμοχθης εργασίας είναι ότι ο συγγραφέας μεταφέρει στον αναγνώστη καταλυτικά στοιχεία για την πορεία της πολιτικής ιστορίας μας και φωτίζει αρκετές άγνωστες πτυχές γεγονότων, τα οποία και διαμόρφωσαν την κοινωνία μας με προεκτάσεις ως το σήμερα. Ευνόητο, ότι οι καταγραφές του άπτονται της πορείας της Αριστεράς, μιας και ο Λουντέμης εκεί βρήκε ιδεολογικό καταφύγιο. Ένα καταφύγιο που το πλήρωσε – όπως πλήθος άλλων ανθρώπων του πνεύματος – με διώξεις, κατατρεγμούς, φυλακίσεις, εξορίες.

    Ο Δημήτρης Δαμασκηνός μας προσφέρει άφθονο υλικό, και κυρίως τεκμηριωμένο, μακράν στεγνών, τεχνοκρατικής υφής, φιλολογικών αναλύσεων. Πλησιάζει με τρυφεράδα το έργο και τον συγγραφέα που μελετά. Αναδεικνύει στιγμές, καταστάσεις, τόπους, πρόσωπα, που επέδρασαν στη ζωή και το έργο του Λουντέμη. Η συγγραφή του προσιδιάζει περισσότερο σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα με προσήλωση στις πηγές του, το οποίο απευθύνεται σε όλους, παρά σε ένα δοκίμιο που αφορά μόνον τους ειδικούς της λογοτεχνίας μας. Κάθε σελίδα, και μια ανακάλυψη. Κάθε παράγραφος, και μια πρόκληση σε σκέψη. Κάθε αναφορά, και αναπόληση για τους παλαιότερους. Κάθε πρόταση, και μια διεύρυνση του γνωστικού μας πεδίου.

    Πρόκειται για ένα βιβλίο που απευθύνεται σε κάθε αναγνώστη, ο οποίος μπορεί να διατρέξει ολόκληρο το έργο του Λουντέμη μέσα από τα εκτενή αποσπάσματα του όλου έργου του. Ο αναγνώστης θα ζήσει μέσα από την επιμελημένη και εύληπτη γραφή του Δ. Δαμασκηνού, την ταραγμένη ιστορική περίοδο από το 1930 έως το 1977 (χρονιά θανάτου του Λουντέμη), περίοδο που περιλαμβάνει τη Μεταξική δικτατορία, τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, τον εμφύλιο σπαραγμό, την Ελληνική τραγωδία. Στοιχεία, συστατικά του περιβάλλοντος που βίωσε σκληρά ο Λουντέμης και σημάδεψαν την ψυχή και το έργο του.

Θεωρώ ότι αυτό το πόνημα δεν μπορεί να λείπει από τη βιβλιοθήκη όσων ενδιαφέρονται για τη λογοτεχνία, για το έργο του Λουντέμη ειδικότερα, για την πρόσφατη πολιτικοκοινωνική ιστορία μας, για τα όσα σημαντικά άφησαν τα ισχυρά τους ίχνη στην πολιτική και λογοτεχνική μας πορεία, ίχνη που επηρέασαν δραματικά και όσα ζει έως σήμερα ο τόπος μας. 

*Ο Γιώργος Δουατζής είναι ποιητής, συγγραφέας και δημοσιογράφος

Αναδημοσίευση από Χρήστος Τσαντής - Εκδόσεις Ραδάμανθυς

Ο Μενέλαος Λουντέμης όπως δεν τον ξέρουμε, του Χρήστου Τσαντή

Το αποκαλυπτικό βιβλίο του Δημήτρη Δαμασκηνού -Σαράντα χρόνια μετά από το θάνατο του μεγάλου δημιουργού

Γράφει ο Χρήστος Τσαντής*

    Το βιβλίο του φιλόλογου-ιστορικού Δημήτρη Δαμασκηνού, με τίτλο: «Τα πλοία άραξαν στην όχθη της καρδιάς μας. Ένα δοκίμιο-μελέτη για τη ζωή και το έργο του Μενέλαου Λουντέμη», διαβάζεται σαν μυθιστόρημα. Φωτίζει άγνωστες πτυχές που σημάδεψαν τη ζωή και το έργο του μεγάλου συγγραφέα. Τον τοποθετεί μέσα στο ιστορικό πλαίσιο όπου και δημιούργησε. Περιέχει ντοκουμέντα που φιλοτεχνούν το πορτρέτο ενός ανθρώπου καθημερινού, ο οποίος αντιμετώπισε δύσκολες προσωπικές, οικονομικές, οικογενειακές και πολιτικοκοινωνικές καταστάσεις. Καταστάσεις που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του, ενώ ταυτόχρονα άφησαν ανεξίτηλα σημάδια στο ίδιο του το έργο.

Στο βιβλίο του Δημήτρη Δαμασκηνού καταγράφονται επίσης μαρτυρίες για τον Μενέλαο Λουντέμη, από τους εξής: Νίκος Καζαντζάκης, Μάνος Κατράκης, Γιάννης Ρίτσος, Βασίλης Βασιλικός, Γιάννης Κορδάτος, Άγγελος Σικελιανός, Κώστας Βάρναλης, Ναζίμ Χικμέτ, Μιλτιάδης Μαλακάσης, Φαίδρα Ζαμπαθά-Παγουλάτου, Διδώ Σωτηρίου, Έλλη Αλεξίου, Νίκος Παππάς, Γιάννης Μαγκλής, Δημήτρης Χατζής, Στρατής Τσίρκας, Νικηφόρος Βρεττάκος, Φώτης Σιούμπουρας, Ασημάκης Πανσέληνος, Μίκης Θεοδωράκης, Ανδρέας Κέδρος, Δημήτρης Ψαθάς, Γιώργης Τρικαλινός, Τάκης Φίτσος, Λεωνίδας Κύρκος, Λάμπρος Ζιώγας, Αλέξης Ζήρας, Δανάη Στρατηγοπούλου, Πέτρος Χάρης, Απόστολος Σαχίνης, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, Βαγγέλης Χατζηβασιλείου, Γιάννης Χατζίνης, Πέτρος Μυλωνογιάννης, Βάσος Βαρίκας, Δημήτρης Ραυτόπουλος, Α. Ν. Γκοτοβός, Αγγέλα Καστρινάκη, Ηρακλής Κακαβάνης, και άλλους.  

    Είναι αποτέλεσμα χρόνια ιστορικής-ερευνητικής εργασίας. Διαβάζοντάς το έχεις την αίσθηση ότι συνομιλείς με τον ίδιον τον Μενέλαο Λουντέμη, καθώς πέρα από την μυθιστορηματική περιγραφή της πολυτάραχης ζωής του, καταγράφονται σπάνιες μαρτυρίες αλλά και εξαιρετικά διαλεγμένα αποσπάσματα από το έργο του.

    Ο αναγνώστης, διαβάζοντας, νιώθει την αγωνία του Μενέλαου στην μάχη για την επιβίωση, την ευγνωμοσύνη του για τους ανθρώπους που στάθηκαν πολύτιμοι συμπαραστάτες του, όπως ο Γιάννης Σκαρίμπας ή ο Μιλτιάδης Μαλακάσης. Μπορεί κανείς να τον δει να στέκεται στην ουρά για τα συσσίτια των Καλλιτεχνών στα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής, αλλά και να συναντηθεί με τις απαρχές της Ποίησής του.

  Ο συγγραφέας αποδίδει παραστατικά, και εμπεριστατωμένα, γεγονότα από την προσωπική ζωή του συγγραφέα, όπως το γάμο του με την Έμυ Μαυραγάννη, τη γυναίκα με την οποία μοιράστηκε τη χαρά της γέννηση του παιδιού τους, αλλά και στιγμές που δεν μπορεί να τις διανοηθεί ο νους του ανθρώπου. «Η Μυρτώ χάθηκε«, γράφει ο Λουντέμης από την εξορία του και η ζωή του έμοιαζε να χάθηκε μαζί της. Μα, συγχωρείστε με που δεν θέλω να περιγράψω εδώ αυτές τις σκηνές από το βιβλίο του Δημήτρη Δαμασκηνού, γιατί, αν το κάνω, θα είναι αποσπασμένα από το ιστορικό και συγκινησιακό πλαίσιο του βιβλίου, κι έτσι θα σας στερήσω από τη χαρά να ανακαλύψετε μόνοι σας κάποιες πολύ λεπτές και ιδιαίτερες πινελιές που χρωματίζουν τον πίνακα της ζωής του αγαπημένου μας Μενέλαου Λουντέμη. 

    Ο έρωτας του Μενέλαου για τη ζωή καταγράφεται μέσα στους στίχους των πρώτων του ποιημάτων, στο «σ’ αγαπώ«, αφιερωμένο στην συμμαθήτριά του, την Αγράμπελη. Κι ύστερα, έπειτα από τόσες και τόσες περιπέτειες έρχεται η «Ράντνικα» και άλλα διηγήματα όπως: «Μια νύχτα με πολλά φώτα κάτω από μια πόλη με πολλά αστέρια« και το «Κοιμήσου, Ανέζα μου, γλυκά».

    Ο Δ. Δαμασκηνός μας δίνει με γλαφυρότητα τις στιγμές της συνάντησης του Μενέλαου Λουντέμη με τον Γιάννη Σκαρίμπα στη Χαλκίδα, καθώς και την περίοδο όπου ο μεγάλος συγγραφέας τριγύριζε με τα θεατρικά μπουλούκια, για τις ανάγκες του βιοπορισμού. Ακολουθούν, η πρώτη έκδοση βιβλίου του στο Βόλο, η αγαπημένη του Έδεσσα, οι Σαρακατσάνοι και τόσα πολλά ακόμα… Ο Δημήτρης Δαμασκηνός όμως, μας δίνει την ευκαιρία να διαβάσουμε τη λογοτεχνική κριτική για το έργο του Λουντέμη, όπως αποτυπώθηκε την περίοδο της πρώτης έκδοσης των έργων του.   

    Ο αναγνώστης διαβάζει για τους αγώνες του Μενέλαου Λουντέμη μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ. Την αγωνιστική του στάση και το δημιουργικό του οίστρο στην Ικαρία, στη Μακρόνησο, στον Άη-Στράτη. Διαβάζει για το ρόλο του Λουντέμη σε μία εποποιία. Ανακαλύπτει το διεισδυτικό του βλέμμα, που έγκαιρα διέγνωσε και μίλησε για τα παιχνίδια όλων των μεγάλων δυνάμεων στην Ελλάδα. Μαγνητίζεται από το ανυπότακτο πνεύμα του ενάντια στην αυθαιρεσία της εξουσίας, όποια μορφή κι αν έχει αυτή.

   Ο Δημήτρης Δαμασκηνός παρακολουθεί την πορεία του Λουντέμη στις χώρες του «υπαρκτού σοσιαλισμού», στο Βιετνάμ που φλέγεται από την επέμβαση των ΗΠΑ, και αποκαλύπτει τις επιθέσεις που δέχθηκε από εχθρούς και «φίλους».

    «Δεν μπορώ να σωπάσω», γράφει ο Μενέλαος Λουντέμης σε μία επιστολή του προς τα στελέχη και τα μέλη του ΚΚΕ, τον Φλεβάρη του 1968. «Αφήστε με να αρχίσω από τη φράση του Τολστόι. Ναι, φίλοι μου, δεν μπορώ. Γιατί αν σωπάσω τώρα, δεν θα έχω το δικαίωμα να μιλήσω ποτέ». Ο συγγραφέας που έμεινε για χρόνια στις φυλακές και στην εξορία καταγγέλθηκε από το «Ριζοσπάστη» ως… «Κομμουνιστής Πολυτελείας».

    Ο αναγνώστης παρακολουθεί την πορεία της ματαίωσης που βίωσε ο μεγάλος αυτός δημιουργός, αλλά και της δικαίωσης του Μενέλαου Λουντέμη, έως και την επιστροφή του στην Ελλάδα, και λίγο αργότερα την παλλαϊκή συμμετοχή στην κηδεία του. Ο Μενέλαος όμως είναι εδώ… 

 Αναδημοσίευση από Χρήστος Τσαντής - Εκδόσεις Ραδάμανθυς

Ο Βαγγέλης Κακατσάκης γράφει για το βιβλίο του Δημήτρη Δαμασκηνού

«Ανθός αγάπης, καρπός γνώσης μα και προϊόν αντικειμενικότητας η δουλειά σου»

Έχουν αράξει και στις όχθες της δικής μου καρδιάς όπως και της δικής σου τα βιβλία του Μενέλαου Λουντέμη. Παραμένω πάντα, όπως κι εσύ, θαυμαστής του έργου του. Ένας επιπρόσθετος λόγος να σε συγχαρώ για το 500 σελίδων, ιδιαίτερα επιμελημένο και με πλούσιο φωτογραφικό υλικό, βιβλίο σου “Τα πλοία άραξαν στην όχθη της καρδιάς μας: Ένα δοκίμιο – μελέτη για τη ζωή και το έργο του Μενέλαου Λουντέμη”, που κυκλοφορήθηκε πρόσφατα από τις εκδόσεις “Ραδάμανθυς” και είχες την καλοσύνη να μου το στείλεις.

    Το βιβλίο του Δ. Δαμασκηνού, αποτέλεσμα χρόνιας ιστορικής και λογοτεχνικής έρευνας, περιγράφει τη ζωή και το έργο του Μενέλαου Λουντέμη: Ο άνθρωπος, ο δημιουργός, ο φιλόσοφος, ο πολιτικός, ο δεσμώτης, ο πρόσφυγας. Η διαδρομή του, ένα ταξίδι πάνω από την άβυσσο, γίνεται ο καμβάς, όπου πάνω αποτυπώθηκαν οι εικόνες μεγαλείου αλλά και τραγωδίας, ενός ολόκληρου λαού. Τα που γράφει ο συγγραφέας Χ. Τσαντής στο οπισθόφυλλο.

    Κι αν μου άρεσε! Απνευστί, μέσα σε μια μέρα, όπως διάβαζα τα βιβλία του αγαπημένου μας συγγραφέα (“Τα πλοία δεν άραξαν”, “Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα”, “Οι κερασιές θ’ ανθίσουν και φέτος”, “Το ρολόι του κόσμου χτυπά μεσάνυχτα”, κ.λπ.) το διάβασα. Κι αν εντυπωσιάστηκα! Ανθός αγάπης, καρπός γνώσης μα και προϊόν αντικειμενικότητας η δουλειά σου! Προσυπογράφω και με τα δυο μου χέρια! Έχουν θέση τα κείμενα του Λουντέμη στα σχολικά βιβλία του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου!

Βαγγέλης Κακατσάκης

  Αναδημοσίευση από Χρήστος Τσαντής - Εκδόσεις Ραδάμανθυς

Δείτε ακόμα: 

• "Κείνο το βράδυ σώπαιναν οι λύκοι γιατί ουρλιάζανε οι άνθρωποι". Το συγκλονιστικό έργο του Μ. Λουντέμη για τα βασανιστήρια στην εξορία της Μακρονήσου..., (Μηχανή του Χρόνου) 

• Ο Μενέλαος Λουντέμης δεν είναι in..., (Media Oasis - mao.gr)

   

  Εποχές και Συγγραφείς - Μενέλαος Λουντέμης