Χοσέ Μουχίκα: Φυλακή, προεδρία, προοδευτικές μεταρρυθμίσεις και λιτή ζωή – Η πορεία του «φτωχότερου προέδρου στον κόσμο»

 «Ήταν μία πολύ επιτυχημένη προεδρία. Εκείνα τα χρόνια, ο Πέπε (σ.σ ο Χοσέ Μουχίκα) έγινε… σούπερ σταρ στη μικρή χώρας της Ουρουγουάης. Την έβαλε στον χάρτη για πολλούς ανθρώπους», δήλωσε ο Πάμπλο Μπρούμ, ιθύνων νους για τη συγγραφή βιβλίου σχετικά με τον πρώην πρόεδρο της χώρας, ο οποίος έφυγε χθες από τη ζωή.

 Ο Μουχίκα, πρόεδρος της Ουρουγουάης από το 2010 έως το 2015, ήταν ένας από τους πολιτικούς  που ήρθαν στην εξουσία τα χρόνια της «αριστερής παλίρροιας», όπως τη χαρακτήρισαν, ακολουθώντας την Αργεντινή, τη Βραζιλία, τη Χιλή και αλλού στη Λατινική Αμερική στις αρχές του αιώνα.

 Του πιστώνεται η οικονομική έκρηξη, η αύξηση των ξένων επενδύσεων και η μείωση της φτώχειας στο μικρό νοτιοαμερικανικό έθνος με περισσότερους από 3 εκατομμύρια κατοίκους, αποφεύγοντας παράλληλα τα σκάνδαλα διαφθοράς. Οι προοδευτικές πολιτικές του περιλάμβαναν τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων, της μαριχουάνας και των γάμων μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου, καθώς και την επανεγκατάσταση προσφύγων πολέμου από το Αφγανιστάν.

 Ήταν μόλις 8 ετών όταν πέθανε ο πατέρας του. Μεγάλωσε μέσα στο ανθοπωλείο της μητέρας του και πολύ γρήγορα «ένιωσε εξοργισμένος από το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών και γοητευμένος από την επανάσταση στην Κούβα αναζήτησε την πολιτική αλλαγή μέσω του αντάρτικου», έλεγαν οι παλαιοί σύντροφοί του.

«Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο Μουχίκα ήταν ανάμεσα σε πολλούς νέους που θεωρούσαν τον ένοπλο αγώνα από επιθυμητό έως αναπόφευκτο», δήλωσε ο Μπρουμ.

 Ο Μουχίκα εντάχθηκε στο Εθνικό Απελευθερωτικό Κίνημα, μια επαναστατική ομάδα ευρέως γνωστή ως Tupamaros. Τα μέλη της πραγματοποίησαν βομβιστικές επιθέσεις, ληστείες τραπεζών και απαγωγές και το 1969 κατέλαβαν για λίγο την πόλη Πάντο της Ουρουγουάης. Δεν κατάφεραν ποτέ να καταλάβουν την εξουσία και το 1970 ο Μουχίκα συνελήφθη μετά από ανταλλαγή πυροβολισμών με την αστυνομία κατά την οποία τραυματίστηκε σοβαρά.

Αφού ανάρρωσε, ο Μουχίκα συμμετείχε σε μια τολμηρή απόδραση από τη φυλακή. Οι συγκρατούμενοι του Tupamaros κατασκεύασαν μια σήραγγα μήκους 130 μέτρων σε ένα σπίτι απέναντι από τη φυλακή, η οποία επέτρεψε στον Μουχίκα και σε 105 άλλους αντάρτες να αποδράσουν.

 

Αλλά οι περισσότεροι συνελήφθησαν γρήγορα. Ο πρώην πρόεδρος της Ουρουγουάης ξυλοκοπήθηκε και βασανίστηκε, και πέρασε τόσο πολύ χρόνο στην απομόνωση που έγινε φίλος με μυρμήγκια, βατράχια και αρουραίους.

Ο Μουχίκα «πέρασε αυτά τα χρόνια στη φυλακή προσπαθώντας να μορφωθεί, προσπαθώντας να κατανοήσει το πολιτικό σύστημα, τον κόσμο, αλλά και να καταλάβει ποιος ήταν», λέει ο Μαουρίτσιο Ραμπουφέτι, ένας Ουρουγουανός δημοσιογράφος που έγραψε τη βιογραφία του.

Αποφυλακίστηκε το 1985. Μέχρι τότε, η δικτατορία της Ουρουγουάης είχε τελειώσει και εκλέχθηκε δημοκρατική κυβέρνηση.

Με αυτόν τον τρόπο, λέει ο Ραμπουφέτι, «βοήθησε να διασφαλιστεί ότι η Ουρουγουάη θα γινόταν μια σταθερή χώρα με ισχυρούς θεσμούς. Κατάλαβε ότι οι Ουρουγουανοί δεν ήθελαν μάχη αλλά, μάλλον, ειρήνη και σταθερότητα».

Σε αυτή τη μετάβαση βοήθησε η αίσθηση του χιούμορ του Μουχίκα, ο λαϊκός τρόπος και ο λιτός τρόπος ζωής του, που τον έκαναν αγαπημένο των ΜΜΕ. Κοντός, με γκρίζα μαλλιά και συχνά ατημέλητος, έδινε συνεντεύξεις πίνοντας μάτε, στο μικρό αγροτόσπιτό του έξω από την πρωτεύουσα, το Μοντεβιδέο, όπου ο ίδιος και η σύζυγός του καλλιεργούσαν λουλούδια.

«Είναι ένα πολύ απλό σπίτι φτιαγμένο από τούβλα ή τσιμεντόλιθους», είπε ο Ραμπουφέτι. «Η στέγη είναι φτιαγμένη από λαμαρίνα. Υπάρχει μια μικρή κουζίνα, μια κρεβατοκάμαρα και ένα μπάνιο, και μπορείς να τα δεις όλα από την μπροστινή πόρτα».

Για πολλούς μέσους Ουρουγουανούς, οι οποίοι είχαν βαρεθεί τους πομπώδεις πολιτικούς και την κυβερνητική διαφθορά, ο Μουχίκα έμοιαζε περισσότερο με έναν από αυτούς. Εξελέγη στο κοινοβούλιο το 1994, διορίστηκε υπουργός κτηνοτροφίας, γεωργίας και αλιείας το 2005 και, τέσσερα χρόνια αργότερα, κέρδισε την προεδρία.

Ωστόσο, ακόμη και τη στιγμή του μεγαλύτερου θριάμβου του, τη νύχτα των εκλογών του 2009, ο 74χρονος τότε εκλεγμένος πρόεδρος αρνήθηκε να πανηγυρίσει. Αντ’ αυτού, ζήτησε συγγνώμη από τον ηττημένο υποψήφιο επειδή χρησιμοποίησε κάποια σκληρή ρητορική κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας και δεσμεύτηκε: «Αύριο, θα περπατήσουμε μαζί».

Το υψηλό αξίωμα δεν άλλαξε πολύ τον Μουχίκα. Απέφυγε την επίσημη κατοικία του στο Μοντεβιδέο για την ερειπωμένη φάρμα του με τα λουλούδια. Αντί για την προεδρική αυτοκινητοπομπή, συχνά πήγαινε στη δουλειά με το Volkswagen Beetle του 1987. Ντυνόταν άνετα και δώριζε σχεδόν όλο τον μισθό του σε φιλανθρωπικές οργανώσεις.

Η λιτότητά του δεν ήταν τέχνασμα. Ο Μουχίκα πίστευε ότι οι πολιτικοί πρέπει να ζουν όπως οι μέσοι άνθρωποι και συχνά δήλωνε ότι οι ευκατάστατοι στον κόσμο πρέπει να τα βγάζουν πέρα με λιγότερα. Στη Σύνοδο Κορυφής για τη Γη στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 2012, είπε ευθέως στους αντιπροσώπους: «Ο υπερκαταναλωτισμός είναι αυτό που καταστρέφει τον πλανήτη».

Στα χρόνια της δύσης του, καθώς ο κόσμος πολωνόταν περισσότερο, ο Μουχίκα κοίταξε πίσω στο δικό του εξτρεμιστικό παρελθόν με απογοήτευση και υποστήριξε τη μετριοπάθεια.

«Στον δικό μου κήπο, δεν φυτεύω πλέον τους σπόρους του μίσους», είπε σε ομιλία του το 2020, ανακοινώνοντας την απόσυρσή του από την ενεργό πολιτική. «Η ζωή μου έδωσε ένα σκληρό μάθημα … ότι το μίσος απλώς μας κάνει όλους πιο ηλίθιους».

Documento Με πληροφορίες από Guardian, NPR.

Η ζωή και ο θάνατος του Πιερ Πάολο Παζολίνι

 

Πηγή: Εμυ Ντούρου - Documento

Προδημοσίευση από το νέο βιβλίο του Γιάννη Η. Παππά το οποίο έρχεται να προστεθεί στην πολύ σημαντική έρευνα που έχει κάνει έως τώρα ο Ελληνας συγγραφέας και μελετητής του Παζολίνι.

Ποιητής, πεζογράφος, σεναριογράφος, σκηνοθέτης, ηθοποιός, θεατρικός συγγραφέας, γλωσσολόγος, μεταφραστής, δοκιμιογράφος, ζωγράφος, αμφισβητίας. Ο Παζολίνι υπήρξε η ενσάρκωση του ουμανιστικού προτύπου. Στις 2 Νοεμβρίου συμπληρώνονται 50 χρόνια από την άγρια δολοφονία του. Ο Γιάννης Η. Παππάς, συγγραφέας και μελετητής του έργου του Ιταλού διανοούμενου (τον μελετά από το 1982), συγκέντρωσε και μετέφρασε μερικά σημαντικά κείμενα που αφορούν την προσωπικότητά του, τα οποία δημοσιεύονται για πρώτη φορά στα ελληνικά στην έκδοση «Πιερ Πάολο Παζολίνι – Ρέκβιεμ: 1922-1975, 50 χρόνια από τον θάνατό του» (εκδ. 24γράμματα). Το βιβλίο επικεντρώνεται στον θάνατο του Παζολίνι, σε όσα συνέβησαν μετά και στον αντίκτυπο που είχε στο περιβάλλον του. Φωτίζει επίσης τη σχέση του με τις γυναίκες της ζωής του, τη μητέρα του και τη Λάουρα Μπέτι, τη Μαρία Κάλλας, την ομοφυλοφιλία του αλλά και την επιρροή που δέχτηκε από τον Ιταλό μαρξιστή Αντόνιο Γκράμσι, τον Καρλ Μαρξ, τη θρησκεία και την έννοια του ιερού καθώς και τη σύνδεση του κινηματογράφου του με την αρχαία Ελλάδα και τους μύθους της. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται μεγάλα αποσπάσματα από τις ημερολογιακές σημειώσεις του από την παιδική και την εφηβική του ηλικία («Τα κόκκινα τετράδια»), αλλά και δύο πολύ σημαντικές συνεντεύξεις του. Το Documento εξασφάλισε προδημοσίευση.

 Από τα «Κόκκινα τετράδια»

Οι παιδικές αναμνήσεις του Παζολίνι εστιάζονται γύρω από μικρά γεγονότα και λέξεις-κλειδιά. Από την Μπολόνια θυμάται λεπτομέρειες για το σπίτι και τα παιδικά του παιχνίδια.

 ΜΠΟΛΟΝΙΑ: Βρίσκομαι σε μια κουζίνα. Βγαίνω από αυτήν και μπαίνω σε ένα δωμάτιο, πλησιάζοντας δύο τεράστιες, χνουδωτές λευκές μεταξωτές κουρτίνες. Το παράθυρο βλέπει σε ένα υγρό, σκοτεινό δρομάκι. Επιστρέφω στην κουζίνα, ανταλλάσσω μερικές κουβέντες με τη μητέρα μου.

Μέσα από εκείνο το δρομάκι, άλλες φορές περνάνε γαυγίζοντας (;) σκυλιά. Παρόμοια με αυτό το δρομάκι είναι μια αυλή που στάζει από την υγρασία. Οδηγώ το τρίκυκλό μου μέσα από αυτή την αυλή (προσποιούμενος ότι είμαι σε τρένο) και φωνάζω «Μιλάνο, Ρώμη, Τρεβίζο»… Θυμάμαι το τεράστιο κρεβάτι της γιαγιάς, χωμένο σε μια ξύλινη εσοχή. Θυμάμαι το τραπέζι πάνω στο οποίο τρώγαμε το μεσημεριανό γεύμα, γιατί δεν ξέρω τι δραματική στάση κράτησαν ο πατέρας μου και η μητέρα μου.

ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑΚΙ: Είχα πολλά παιχνίδια, επειδή ήμουν απίστευτα ιδιότροπος (έτσι μου λένε), τόσο πολύ που έφτασα να απαιτώ ένα παιχνίδι την ημέρα από τον πατέρα μου. Το μόνο παιχνίδι που άντεξε ήταν ένα μικρό κόκκινο αυτοκινητάκι με πεντάλ, με το οποίο έτρεχα στους κοντινούς κήπους. Με ζήλευαν τα άλλα παιδιά, ακόμη και τα μεγαλύτερα, που με έσπρωχναν. Μια μέρα εμφανίστηκε ένα άλλο παιδί με ένα μπλε αυτοκινητάκι, παρόμοιο με το δικό μου. Μας ανάγκασαν να αγωνιστούμε· ήρθα τελευταίος, γιατί τον άλλον τον έσπρωχναν τα αδέρφια του (ή οι φίλοι του). Στενοχωρήθηκα βαθιά. Αλλά αυτό που μου άρεσε περισσότερο στους κήπους ήταν τα παιχνίδια των μεγαλύτερων αγοριών, δεν ξέρω αν ήταν ακόμα παιδιά ή έφηβοι, των οποίων οι χειρονομίες, όπως είπα, με ενοχλούσαν και με αναστάτωναν, ιδίως το λύγισμα των ποδιών τους, που φαινόταν από πίσω, όταν σταματούσαν ξαφνικά να τρέχουν ή έσκυβαν…

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΩΝ ΕΝΤΕΛΒΑΪΣ: Δύο αγόρια ερχόντουσαν ποιος ξέρει από ποιο χωριό για να πουλήσουν, ματσάκια από Εντελβάις (ή κυκλάμινα;) στους περαστικούς στην πλατεία του σταθμού. Για πολλές ημέρες τους παρακολουθούσα από απόσταση, λέγοντας στη μητέρα μου αυτό το γεγονός το οποίο το θεωρούσα πολύ σημαντικό. Σιγά σιγά απέκτησα την αίσθηση της κοινωνικής μου υπεροχής απέναντί τους και άρχισα στην αρχή ντροπαλά, να τους κοροϊδεύω. Τους έφτιαξα και στιχάκι: Εντελβάις, Εντελβάις, μιμούμενος τη ρινική προφορά τους. Αφού με ανέχτηκαν για λίγο, άρχισαν να με απειλούν και να με κυνηγούν. Εγιναν εχθροί μου. Εγώ όμως τους θαύμαζα, νιώθοντας ότι ήταν αποκομμένοι από εμένα και τον κόσμο μου, από εκείνα τα μικρά ματσάκια με τα λευκά λουλούδια (ή, αν ήταν κυκλάμινα, από το άρωμά τους) που αυτοί μάζευαν πάνω στα βουνά.

 Η μητέρα του την τραγική ώρα

Ρεπορτάζ του Φαμπρίτσιο ντε Σάντις για την «Corriere della Sera» (3 Νοεμβρίου 1975).

Ρώμη, 2 Νοεμβρίου – Μια σκοτεινή σκιά πίσω από ένα τζάμι, ένα ξέφρενο χτύπημα των χεριών, μια απάνθρωπη κραυγή: αυτός θα παραμείνει για κάποιους από εμάς ο θάνατος του Πιέρ Πάολο Παζολίνι. Μερικές εικόνες τραγωδίας ενάντια στο φως, στην ησυχία ενός κυριακάτικου πρωινού στην περιοχή EUR της Ρώμης. Το μεσημέρι, όταν φτάνουμε στη Via Eufrate, η μητέρα του δεν ξέρει ακόμα τίποτα. Στην πύλη με τον αριθμό εννέα, ένας αδύνατος, αυστηρός θυρωρός μάς εμποδίζει να μπούμε. «Η κυρία Σουζάνα αγνοεί τα πάντα. Η δεσποινίς Γκρατσιέλα με διέταξε να μην αφήσω ούτε τους φίλους της να ανέβουν επάνω». «Αλλά κάποιος πρέπει να την ενημερώσει. «Υπάρχουν οι γείτονες, η οικογένεια που μένει στο διπλανό διαμέρισμα. Και υπάρχει και η Λάουρα Μπέτι, η οποία σύχναζε στο σπίτι του Πιέρ Πάολο κανονικά. Προσπαθούν να την προετοιμάσουν».

Ο Παζολίνι ζούσε με τη μητέρα του και την ξαδέλφη του Γκρατσιέλα σε αυτό το σπίτι στη συνοικία EUR. Η Via Eufrate είναι ένας μικρός δρόμος σε απόσταση αναπνοής από την εκκλησία των Αγίων Πέτρου και Παύλου, η οποία δεσπόζει στο λόφο. Συνορεύει με έναν γκρεμό, έτσι ώστε τα κτίρια που πλαισιώνουν τη μία πλευρά του να έχουν μια πανοραμική θέα της πόλης. Το σπίτι του Παζολίνι είναι το πιο απλό στην περιοχή, δεν λάμπει από ορείχαλκο και πολύτιμα ξύλα, δεν έχει μπαλκόνια γεμάτα σπάνια λουλούδια. Το διαμέρισμα όπου έζησε ο Πιέρ Πάολο και όπου τώρα έχουν απομείνει μόνο οι δύο γυναίκες βρίσκεται στον πρώτο όροφο. Από το δρόμο, φαίνεται η άδεια βεράντα και τα τζάμια των δύο παραθύρων πίσω από τα οποία κινούνται σκιές. Είναι μερικά δωμάτια, μας λένε, όχι μεγάλα, γεμάτα με βιβλία. Εδώ ο Πιέρ Πάολο επέστρεφε σχεδόν κάθε βράδυ, γύρω στις δύο η ώρα, σαν ένα αγόρι που ζούσε σεμνά με την οικογένειά του. Μερικές φορές, μπορούσε να τύχαινε να περάσει τη νύχτα έξω, και να κοιμηθεί σε κάποιον φίλο του. Ετσι, η κυρία Σουζάνα, που δεν τον είχε δει να επιστρέφει στο σπίτι από προχθές, δεν ανησύχησε.

Είχε συνηθίσει να είναι μόνη της. Η ανιψιά της, η Γκρατσιέλα, διδάσκει στο πανεπιστήμιο. Συχνά η μητέρα του Πιέρ Πάολο έμενε για λίγες ώρες στο διαμέρισμα του θυρωρού: ήθελε να σκοτώσει την ώρα, η οποία δεν περνούσε με τίποτα. «Ηταν ευτυχισμένη», είπε ο άντρας στην πύλη, «με τις επιτυχίες του Πιέρ Πάολο. Ηταν περήφανη γι’ αυτές. Αλλά δεν μπορούσε ακόμα να ησυχάσει για τον θάνατο του άλλου της γιου, που σκοτώθηκε από τους αντάρτες στο Φριούλι, όταν ο πόλεμος έφτανε στο τέλος του. Ηταν ένα παιδί. Δεν πολέμησε∙ ήταν θύμα μιας εκκαθαριστικής επιχείρησης».

Η γυναίκα είχε ρίξει πάνω στον Πιέρ Πάολο το σύνολο της μητρικής της αγάπης. Ο συγγραφέας, όπως είναι γνωστό, ζούσε μια άτακτη ζωή, αλλά με τη μητέρα του είχε μια σχέση βασανιστικής τρυφερότητας. Το μέτρο του βάρους που είχε η μητέρα του στη ζωή του φάνηκε όταν θέλησε να της εμπιστευτεί τον ρόλο της Παναγίας στο «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο». Ηταν η απόδειξη μιας ορθολογικής μυθοποίησης και μιας ολοκληρωτικής αγάπης.

Στο δρόμο επικρατεί ακόμα σιωπή∙ κανένας θόρυβος δεν βγαίνει από το σπίτι. Πέντε ή έξι αγόρια και ένα κορίτσι με μπλε τζιν και δερμάτινα μπουφάν έχουν έρθει με ένα αυτοκίνητο. Ζητούν να μπουν, αλλά ο θυρωρός τους διώχνει με αποφασιστικότητα. Ενας φωτογράφος βγάζει μερικές φωτογραφίες καδράροντας τα παράθυρα στο φακό, όπου το παιχνίδι των κινέζικων σκιών είναι πολύ γρήγορο. Είναι σε αυτό το σημείο –είναι λίγο μετά τη μία η ώρα– που μια πολύ δυνατή κραυγή σχίζει τον αέρα, ακολουθούμενη από άλλη μία και άλλη μία: είναι κραυγές που δεν έχουν τίποτα το ανθρώπινο, οι κραυγές ενός πληγωμένου, βασανισμένου ζώου. Σβήνουν και ξαναρχίζουν αμέσως σε ένα πιο έντονο διαπασών. Μπορούμε να αισθανθούμε τη σκηνή. Η μητέρα του Πιέρ Πάολο Παζολίνι έμαθε και εκδήλωνε, παρά τη φριουλιάνικη καταγωγή της, τον σπαραγμό της με τον τρόπο των γυναικών του Νότου, των ταπεινών γυναικών του Νότου.

Στο μυαλό μας έρχεται η σκηνή του «Ευαγγελίου» με τη Σουζάνα-Παναγία να κρατιέται από ευσπλαχνικά χέρια μπροστά στον εσταυρωμένο Χριστό. Θα περάσουν λίγες ώρες μέχρι να φτάσουν στη Via Eufrate φίλοι, γνωστοί, θαυμαστές του Πιέρ Πάολο, με μια ατελείωτη σειρά. Καταφθάνουν τα «Παιδιά της ζωής» –Νινέτο Ντάβολι, Φράνκο και Σέρτζιο Τσίτι– τους οποίους ο Παζολίνι μετέτρεψε σε αξέχαστους χαρακτήρες της ανθρώπινης τραγωδίας. Πλησιάζουν την κυρία Σουζάνα: βρίσκουν μια βουβή γυναίκα, χωρίς βλέμμα, πετρωμένη. Ο οικογενειακός γιατρός, που είναι παρών, ανησυχεί.

Τα σύνορα που ορίζουν τη ζωή μας

Εμυ Ντούρου - Documento

 

Ο Μάξιμ Σάμσον είναι Βρετανός γεωγράφος και ερευνητής, διδάσκει στο πανεπιστήμιο DePaum στο Σικάγο και ειδικεύεται στις γεωγραφίες της θρησκείας, της παγκοσμιοποίησης, της πολυπολιτισμικότητας και της αστικοποίησης. Στο πρώτο του βιβλίο «Αόρατες γραμμές – Τα αθέατα σύνορα που διαμορφώνουν τον κόσμο μας» που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά (εκδ. Μεταίχμιο, μτφρ. Γιώργος Μαραγκός) καταπιάνεται με τις αόρατες γραμμές που διαμορφώνουν καθημερινά τα συναισθήματα, τη συμπεριφορά και τη ζωή μας. Οι διαχωριστικές γραμμές που τον απασχολούν είναι χωρικές –δηλαδή είναι δυνατόν να χαρτογραφηθούν– ενώ επισημαίνει την ανάγκη του ανθρώπινου όντος να χαράξει νοερά σύνορα, εντάσσοντας τον εαυτό του σε διάφορα πλαίσια, ώστε να νιώθει ότι αποκτά έλεγχο του περιβάλλοντός του. 

«Ως όριο ανάμεσα στα δύο ημισφαίρια της Γης, ο Ισημερινός –ίσως η πιο διάσημη αόρατη γραμμή στον κόσμο- μας δίνει άφθονες πληροφορίες για τις εποχές, το σχήμα, την περιφέρεια και την τροχιά του πλανήτη και την κίνηση των ρευμάτων και των ανέμων στους ωκεανούς» σημειώνει ο Βρετανός γεωγράφος. Μέσα από παραδείγματα που περιγράφουν αθέατα σύνορα ο Σάμσον επιχειρεί να αποκωδικοποιήσει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον πλανήτη. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται το Αρκτικό Όριο Εξάπλωσης των Δέντρων (στα πολύ βόρεια γεωγραφικά πλάτη η εμφάνιση δέντρων είναι ανησυχητικό φαινόμενο σε ό,τι αφορά την κλιματική αλλαγή), η Ζώνη της Ελονοσίας (της ασθένειας που έχει σκοτώσει τους περισσότερους ανθρώπους παγκοσμίως), η Ζώνη Αποκλεισμού του Τσερνόμπιλ (δημιουργήθηκε σαν κύκλος 30 χιλιομέτρων γύρω από τον Αντιδραστήρα 4, λίγες μέρες μετά την πυρηνική καταστροφή του 1986 και έκτοτε τα όριά της αλλάζουν ανάλογα με τις μετρήσεις), η Διεθνής Γραμμή Ημερομηνίας (το πλασματικό όριο ανάμεσα σε δύο ημερολογιακές μέρες που πηγαίνει από τα βόρεια στα νότια μέσω του Ειρηνικού Ωκεανού).

Εύστοχο παράδειγμα σε ό,τι αφορά τον τρόπο που οι αόρατες γραμμές επιτρέπουν τη διεκδίκηση περιοχών είναι εκείνο που αφορά τις ζώνες ποδοσφαίρου στο Μπουένος Άιρες. Στην πρωτεύουσα της Αργεντινής οι ποδοσφαιρικές ομάδες είναι τόσο στενά συνδεδεμένες με συγκεκριμένες γειτονιές, ώστε αν φοράει κανείς φανέλα άλλης ομάδας μπορεί να προκαλέσει επεισόδια. Εξίσου ωραία παρατήρηση αποτελεί το παράδειγμα που αφορά τον Βόσπορο και τον τρόπο που χωρίζει το ασιατικό από το ευρωπαϊκό κομμάτι, αλλά και εκείνο σχετικά με τη γεωγραφία των συμμοριών του Λος Αντζελες, μιας πόλης περιβόητης για τον υπόκοσμό της, η οποία τη μέρα λειτουργεί κανονικά αλλά τη νύχτα χωρίζεται σε σφαίρες επιρροής. 

Διαφωτιστικό είναι επίσης το κεφάλαιο που αφορά τη Ζώνη της Βίβλου και τον τρόπο που το θρησκευτικό αίσθημα διαμορφώνει την αντίληψη περί ζωής στον αμερικανικό Νότο αλλά και το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, κάτι που συχνά στην Ευρώπη αφήνουμε εκτός κάδρου όταν προσπαθούμε να κατανοήσουμε τον τρόπο που ψηφίζουν οι Αμερικανοί. 

Για επίλογο ο Σάμσον κρατά το παράδειγμα που αφορά τις αόρατες γραμμές ανάμεσα στην Ουκρανία, τη Ρωσία και την Ευρώπη και ειδικά τον τρόπο που διαμορφώνεται η μεταξύ τους ισορροπία μετά τον πόλεμο που εξέπληξε όσους πίστευαν πως δεν θα υπάρξει ξανά σύρραξη επί ευρωπαϊκού εδάφους. 
παϊκού εδάφους.

Στο Ομάν της Τζόχα Αλχάρθι

 

Εμυ Ντούρου - Documento

Πρώτη φορά ακούσαμε το όνομα της Τζόχα Αλχάρθι το 2019 όταν με το βιβλίο «Οι κόρες της σελήνης» κέρδισε το Διεθνές Βραβείο Μπούκερ. Ήταν το πρώτο αραβικό μυθιστόρημα στην ιστορία του θεσμού που απέσπασε τη διάκριση. Το βιβλίο που μεταφράστηκε λίγο αργότερα στα ελληνικά από την Ελένη Καπετανάκη και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Gutenberg είναι γραμμένο στο Εδιμβούργο την εποχή που η συγγραφέας και ακαδημαϊκός ολοκλήρωνε το διδακτορικό της στην κλασική αραβική λογοτεχνία και αφορά τη ζωή στον αραβικό κόσμο μέσα από την ιστορία μιας οικογένειας από το Ομάν. Μέσα από το μυθιστόρημα αυτό η Αλχάρθι εξετάζει το πρόσφατο παρελθόν της χώρας της η οποία μέσα σε μερικές δεκαετίες μετατράπηκε από κέντρο δουλεμπορίου σε πετρελαιοπαραγωγό χώρα, με ό,τι αυτό σημαίνει για την αλλαγή των ηθών.

Πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησε στα ελληνικά, επίσης μεταφρασμένο από την Ελένη Καπετανάκη, το μυθιστόρημα «Νεραντζιά» (εκδ. Gutenberg). Πρόκειται για μια οικογενειακή σάγκα που παρακολουθούμε μέσα από τα μάτια της Ζουχούρ, μιας Ομανής φοιτήτριας που ζει στην Αγγλία αλλά νιώθει παγιδευμένη ανάμεσα σε δύο κόσμους. Κεντρικό πρόσωπο της ιστορίας είναι η γιαγιά της, Μπιντ Αάμιρ. Στην πραγματικότητα δεν είναι γιαγιά εξ αίματος, αλλά γιαγιά της καρδιάς. Πρόκειται για τη γυναίκα που ζούσε και εργαζόταν στο σπίτι της οικογένειας και ανέλαβε το μεγάλωμα του Μανσούρ (πατέρα της Ζουχούρ), όταν η φυσική του μητέρα έπαθε επιλόχειο κατάθλιψη, από την οποία ποτέ επί της ουσίας δεν συνήλθε.

Με επίκεντρο την Μπιντ Αάμιρ και τη δύσκολη ζωή της –όταν ήταν ακόμη παιδί, ο πατέρας της έδιωξε εκείνη και τον αδερφό της από το σπίτι– η Αλχάρθι ανοίγει το πλάνο στην ομανική κοινωνία. Όπως και στις «Κόρες της σελήνης» έτσι κι εδώ η συγγραφέας τοποθετεί ψηφίδα-ψηφίδα τις ιστορίες που συνθέτουν το μεγάλο μωσαϊκό. Το παρόν της Χουζούρ στην Αγγλία και το παρελθόν στο Ομάν άλλοτε συγκρούονται και άλλοτε λειτουργούν συμπληρωματικά. Στην ουσία ο αναγνώστης γνωρίζει τη Χουζούρ κατά τη διάρκεια της διαδικασίας αυτογνωσίας που συντελείται εντός της. Ωστόσο, παρά την πορεία της προς την ενηλικίωση, υπάρχουν αρκετά μέτωπα ανοιχτά. Η Χουζούρ έχει ανάγκη να υπάρξει και γι’ αυτό πασχίζει να δημιουργήσει τον δικό της τόπο ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση. Μέσα από την αφήγηση περιστατικών από τη ζωή των γυναικών του κύκλου της, φτάνει στην αυτοσυνειδητοποίηση. Και αυτό που γίνεται σταδιακά αντιληπτό είναι πως τελικά κανείς μαθαίνει να ζει με το παρελθόν του, καθώς δεν μπορεί ποτέ να αποκοπεί πραγματικά από αυτό.

Η κατά Δημοσθένη ευθύνη του πολιτικού

Δύο χρόνια συμπληρώθηκαν από τη νύχτα που οι δύο αμαξοστοιχίες συγκρούστηκαν μετωπικά στα Τέμπη με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 57 άνθρωποι. Σήμερα στους δρόμους όλης της Ελλάδας αλλά και χωρών του εξωτερικού η λαοθάλασσα –και όχι ο όχλος, όπως κάποιοι επιμένουν να ισχυρίζονται– ζητά δικαίωση για τα θύματα. Για να επέλθει ωστόσο δικαίωση, θα πρέπει οι δημόσιες πράξεις να συντάσσονται με τους νόμους, τη θεμελιώδη μορφή οργάνωσης κάθε κοινωνίας.

Τον 4ο π.Χ. αιώνα ο πολιτικός και ρήτορας Δημοσθένης εκφώνησε τον λόγο «Κατ’ Αριστογείτονος». Από αυτόν προέρχεται το ακόλουθο απόσπασμα (μτφρ. Α. Τυφλόπουλος) στο οποίο εξηγείται για ποιο λόγο ένας πολιτικός έχει μεγαλύτερη κοινωνική ευθύνη από έναν απλό πολίτη.

Ακολουθεί το απόσπασμα:

Εσείς πρέπει να απομακρύνετε και να εμποδίζετε όλους όσους παραβιάζουν τους νόμους, και πολύ περισσότερο όσους έχουν αναλάβει κάποιο αξίωμα και όσους ασχολούνται με την πολιτική· γιατί αυτοί είναι φυσικό να αφενός βλάπτουν τα δημόσια πράγματα, αν είναι αχρείοι, και αφετέρου να προσφέρουν πάλι τα μεγαλύτερα οφέλη, αν είναι τίμιοι και πρόθυμοι να μένουν προσηλωμένοι στους νόμους. Επειδή, αν μία μόνο φορά επιτρέψετε σε όσους επιχειρούν να κάνουν κάτι προς όφελος των δημοσίων πραγμάτων την παραβίαση των νόμων και την παραμέληση των συντεταγμένων κανόνων δικαίου, αναγκαστικά όλοι όσοι συμμετέχουν στην κατάσταση της πόλης θα ωφεληθούν από αυτά.

Όπως ακριβώς τα λάθη στα πλοία που συμβαίνουν κατά το ταξίδι, όταν γίνουν από κάποιον ναύτη, η ζημιά που προκύπτει είναι μικρή, ενώ όταν κάνει λάθος ο καπετάνιος, προκαλεί μια συμφορά που πλήττει όλους όσους ταξιδεύουν μαζί του, έτσι και τα λάθη των απλών πολιτών δεν προκαλούν ζημιές στους πολλούς αλλά στους ίδιους, ενώ τα αντίστοιχα όσων έχουν εξουσία και ασχολούνται με την πολιτική έχουν συνέπειες σε όλους.

Για αυτό και ο Σόλωνας επέβαλε αργοπορημένες ποινές στους απλούς πολίτες ενώ σε όσους έχουν εξουσία και στους πολιτικούς αρχηγούς άμεσες, θεωρώντας ότι οι πρώτοι επιτρέπεται να βρουν το δίκιο τους και με το πέρασμα του χρόνου, ενώ για τους δεύτερους δεν είναι δυνατόν να υπάρξει αναβολή· γιατί η τιμωρία δεν θα επιβληθεί, αν καταλυθεί το πολίτευμα. Και κανείς δεν είναι ούτε τόσο αδιάντροπος ούτε τόσο αλαζόνας απέναντί σας ώστε να προσπαθήσει να αντικρούσει αυτούς τους κανόνες δικαίου, εκτός από αυτόν εδώ τον Αριστογείτονα και τη φαυλότητά του.

Αντίθετα, θα ανακαλύψουμε ότι όλοι όσοι έχουν κάποιο αξίωμα και όσοι ασχολούνται με την πολιτική, εφόσον μια φορά έχετε καταδικάσει κάτι εσείς, μένουν προσηλωμένοι σε αυτό. Αφενός, όταν μερικοί από όσους έχουν κάποιο αξίωμα δεν εκλεγούν, αμέσως σταματούν να έχουν εξουσία και χάνουν τα στεφάνια τους· αφετέρου, όσοι από τους θεσμοθέτες δεν είναι δυνατόν να εξελιχθούν σε μέλη του Αρείου πάγου, χωρίς να ασκήσουν βία συγκατατίθενται στις δικές σας αποφάσεις. Όπως είναι εύλογο· γιατί, όπως όταν εξουσιάζουν, θεωρούν ότι πρέπει οι απλοί πολίτες να τους υπακούουν, έτσι, όταν αυτοί ξαναγίνουν απλοί πολίτες, θα συμμορφωθούν, όπως είναι δίκαιο, με τους νόμους που εξουσιάζουν την πόλη.

Επίσης, λοιπόν, όλοι όσοι ασχολούνται με την πολιτική, αν θέλετε να εξετάσουμε το θέμα αρχίζοντας από τα παλιά χρόνια, δίνουν την εντύπωση να υποχωρούν με παρόμοιο τρόπο στους δικούς σας κανόνες δικαίου. Λένε ότι οι πρόγονοι απομάκρυναν τον Αριστείδη στην Αίγινα όπου διέμενε, μέχρι ο λαός να τον ανακαλέσει, ενώ ο Μιλτιάδης και ο Περικλής που καταδικάστηκαν σε πρόστιμο, ο ένας τριάντα, ο άλλος πενήντα ταλάντων, πήραν τον λόγο ενώπιον του λαού αφού πλήρωσαν όλο το ποσό της οφειλής τους.

Θα ήταν μια απόλυτα τρομακτική κατάσταση, αυτοί που πρόσφεραν πολλές και μεγάλες ευεργεσίες να μην αποκτήσουν αυτή την προσφορά, ώστε να ενεργούν για λογαριασμό σας αντίθετα προς τους ισχύοντες νόμους, ενώ αυτόν που δεν έχει κάνει κανένα καλό, αλλά αντίθετα άπειρα λάθη, με τόση ευκολία να φανεί ότι παίρνει από εσάς τη δύναμη να παραβιάζει τους νόμους αντίθετα προς το ωφέλιμο και το δίκαιο.

Γιατί άραγε πρέπει να αναφέρομαι στα περασμένα; Σκεφτείτε, αντίθετα, τους συγχρόνους σας, αν κάποιος υπήρξε ποτέ τόσο αδιάντροπος· δεν θα βρείτε, βέβαια, κανέναν, αν θέλετε να ψάξετε με προσοχή. Πέρα από αυτά, όταν κάποιος καταγγέλλει κάποιο ψήφισμα ή νόμο ενώπιον των θεσμοθετών, αφενός ο νόμος ή το ψήφισμα χάνει την ισχύ του, αφετέρου, αυτός που εισηγείται ή καταγγέλλει δεν φέρεται αδιάντροπα ασκώντας βία, αλλά συμμορφώνεται προς ό,τι αποφασίσετε με την ψήφο σας, ακόμη και αν διακρίνεται μεταξύ σας για την ικανότητά του στον λόγο ή την πράξη.

Δεν είναι ωστόσο παράδοξο, όσα εσείς συνεδριάζοντας σε ολομέλεια αποφασίσατε με την ψήφο σας, σύμφωνα με τους νόμους να μην έχουν ισχύ, ενώ η θέληση του Αριστογείτονα να παραβιάζει τους νόμους να θεωρείται ότι πρέπει να αποκτήσει μεγαλύτερη ισχύ από τους ίδιους τους νόμους;

΄Εμυ Ντούρου - Documento

Ο Σερβετάλης, η Παπαθωμά και η κορυφή του παγόβουνου

Ο Άρης Σερβετάλης τις τελευταίες μέρες ήρθε ξανά στο προσκήνιο για τις δηλώσεις του περί αμβλώσεων. Σύμφωνα με όσα είπε, θεωρεί την έκτρωση δολοφονία και ότι είναι προτιμότερο να κυοφορήσει μια γυναίκα και ύστερα «ας το πετάξει ή ας το δώσει σε ορφανοτροφείο». Δεν είναι η πρώτη φορά που τάσσεται κατά των αμβλώσεων, ωστόσο έχει ενδιαφέρον ο τρόπος που κάποιοι αντιλαμβάνονται το ζήτημα της κοινωνικής ευθύνης.

Το «ας το πετάξει ή ας το δώσει σε ορφανοτροφείο» περιγράφει ακριβώς τον τρόπο που λειτουργεί ένα ολόκληρο σύστημα για το οποίο μια κατάσταση υπάρχει μόνο όταν σε αφορά άμεσα. Οταν δεν βλέπεις κάτι, δεν υπάρχει. Και ακόμη καλύτερα, όταν δεν σε κοιτάζει κανείς, μπορείς να πετάξεις το παιδί και να συνεχίσεις τη ζωή σου σαν να μην τρέχει τίποτε. Για τον Σερβετάλη, μέχρι να γεννηθεί ένα παιδί είναι ένα απροστάτευτο πλάσμα που θα πρέπει να φροντίσουμε. Από τη στιγμή που θα γεννηθεί, ας κόψει τον λαιμό του. Ωστόσο, το πρόβλημα δεν περιορίζεται στα λεγόμενα του Σερβετάλη. Αν ήταν μεμονωμένη περίπτωση, πιθανότατα δεν θα ασχολούμασταν. Μεμονωμένη περίπτωση δεν είναι ούτε η Θεοφανία Παπαθωμά, η οποία ταυτίζει την άμβλωση με τον φόνο. Κάπου στην επιχειρηματολογία της εισβάλλει και η έννοια του κάρμα. Συγκεκριμένα όπως δηλώνει: «Υπάρχει η άποψη ότι τα μωρά έρχονται σε μια μαμά που τη διαλέγουν από το κάρμα της. Οπότε ακόμη και το παιδί ενός βιασμού είναι από το κάρμα του ανθρώπου που το κυοφορεί, εκεί ο καθένας ό,τι τον φωτίσει ο Θεός». Και στην κορφή κανέλα… Κάπου έκει τελειώνουν τα επιχειρήματα. Πολύ νωρίτερα βέβαια μας έχει τελειώσει η λογική.

 Το θέμα λοιπόν είναι ότι ο Σερβετάλης και η Παπαθωμά είναι η κορυφή του παγόβουνου μιας μερίδας της ελληνικής κοινωνίας που εν έτει 2025 πιστεύει πως ήρθε η στιγμή να θίξουμε το κεκτημένο δικαίωμα στις αμβλώσεις. Και δεν το πιστεύει γενικώς και αορίστως. Εχει ήδη στείλει με την ψήφο του στην Ευρωβουλή τον Νίκο Αναδιώτη για να υποστηρίξει την απαγόρευσή τους.

Πηγή: Εμυ Ντούρου -Documento

Το θέμα λοιπόν είναι ότι ο Σερβετάλης και η Παπαθωμά είναι η κορυφή του παγόβουνου μιας μερίδας της ελληνικής κοινωνίας που εν έτει 2025 πιστεύει πως ήρθε η στιγμή να θίξουμε το κεκτημένο δικαίωμα στις αμβλώσεις. Και δεν το πιστεύει γενικώς και αορίστως. Εχει ήδη στείλει με την ψήφο του στην Ευρωβουλή τον Νίκο Αναδιώτη για να υποστηρίξει την απαγόρευσή τους.

Μια σπάνια συνέντευξη του Έλβις Πρίσλεϊ

Το ξανθό φτωχόπαιδο του αμερικανικού Νότου, ο λευκός που τραγουδούσε σαν μαύρος, ο φωτογενής νέος που κουνούσε προκλητικά τους γοφούς του σε μια εποχή που ζαλιζόταν εύκολα, αν ζούσε μέχρι τις μέρες μας θα γινόταν 90 ετών. Ο Έλβις Πρίσλεϊ (γεννήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 1935) θεωρείται θεμελιώδης λίθος του σταρ σίστεμ. Δεν ήταν έτσι πάντα βέβαια. Πολλά χρόνια προτού η καριέρα του του γυρίσει μπούμερανγκ, ξόδευε τα νιάτα του στα στούντιο του Χόλιγουντ, στοχεύοντας την κορυφή. Τότε, συγκεκριμένα το 1960, μεταξύ των γυρισμάτων τον συνάντησε ο Αλέκος Λιδωρίκης, ο σημαντικός Έλληνας δημοσιογράφος, ο οποίος ήδη από τη δεκαετία του 1930 είχε αποκτήσει πρόσβαση στο Χόλιγουντ μέσω του Σπύρου Σκούρα, μετέπειτα πρόεδρο του κινηματογραφικού κολοσσού της 20th Century Fox (1942-1962).

Ο Λιδωρίκης ο οποίος είχε μια μυθιστορηματική ζωή, από το 1945 και για δεκαπέντε χρόνια έζησε στις ΗΠΑ και εργάστηκε στη Fox. Την εποχή εκείνη έκανε μια σειρά συνεντεύξεων με κορυφαία πολιτικά πρόσωπα της εποχής  (Αιζενχάουερ, Στίβενσον, Άτσεσον, Χούβερ κ.λπ) αλλά και με μεγάλους κινηματογραφικούς σταρ όπως η Τζέιν Ράσελ, η Μέριλιν Μονρόε και η Τζόαν Κρόφορντ αλλά και διανοούμενους όπως ο Άρθουρ Μίλερ. Εκείνη την περίοδο, συγκεκριμένα το 1960, γνώρισε και τον 25χρονο Έλβις Πρίσλεϊ (ήδη έπαιζε στο σινεμά από το 1956), όπως περιγράφει στο εξαντλημένο εδώ και χρόνια βιβλίο του «Μίλησα με μορφές του αιώνα μας» (εκδ. Εστία). Ο δημοσιογράφος τον περιγράφει ψηλό και ωραίο. «Όταν δεν… σεληνιαζόταν με ατίθασο χορό και με… σπαρακτικά ηδονοπλάνταχτο τραγούδι, έμοιαζε σαν ένα σοβαρό και μελαγχολικό παιδί που ατενίζει τη ζωή με δέος!» προσθέτει, ενώ διασαφηνίζει πως ο Πρίσλεϊ δεν έδειχνε αυτάρεσκος.

Όταν ο σταρ ρωτάται πού αποδίδει τη θριαμβευτική επιτυχία του ροκ εντ ρολ, απαντά: «Είμαι ένα όργανο απλό, κύριέ μου… Είμαι ένας κάποιος Έλβις, που αύριο μπορεί να μην υπάρχει πια στην επιφάνεια ή να έχει αντικατασταθεί από ένα σωρό άλλους νέους, που θα εξωτερικεύουν –καθένας ίσως με τον δικό του τρόπο- αυτό που τώρα ενσαρκώνω εγώ… Το ροκ εντ ρολ, όμως, δεν πρόκειται να σβήσει. Είναι συμπυκνωμένη μέσα σ’ αυτό η διάχυτη ανησυχία μιας γενιάς, που αναζητάει, στην περιπλάνησή της, κάποιος σταθμό για να ξεκουραστεί και να ελπίσει…».

Η συνέντευξη ωστόσο έχει μεγάλο ενδιαφέρον για τον τρόπο που ο Έλβις βλέπει το Χόλιγουντ. Όπως χαρακτηριστικά λέει, δεν είναι ένα πράγμα. Και εξηγεί: «Γι’ αυτό, τις περισσότερες φορές, όσοι επιχειρούνε τη βιαστική περιγραφή του βλέπουνε μονόπλευρα. Άλλοι το εμφανίζουνε σαν μια κυψέλη αφάνταστης εργατικότητας, που ρίχνει αξεκούραστα στη διεθνή αγορά τα προϊόντα της, άλλα άριστα ή απλώς καλά, άλλα υποφερτά ή μέτρια και άλλα αποτρόπαια. Άλλοι το εμφανίζουν να προσκυνάει ένα Θεό, τον Μαμμωνά μονάχα, και να καρφώνει επίμονα, με λυσσασμένη βουλιμία, ένα σπινθηριστό, γιγάντιο μάτι απάνω στο αλισβερίσι του ταμείου. Κι άλλοι το βλέπουν σαν μια παράξενη, κάπως ξωτική γωνιά της Γης, παραμυθένια, μακρινή και τροπική, λουσμένη από το κύμα κι από την αύρα του Ειρηνικού, που οι άνθρωποί της ζούμε ανάμεσα στα τρόπαια που αφειδώλευτα χαρίζει η άκοπα κερδισμένη φήμη, που ζούμε στο χρυσάφι, στη χλιδή, στον έρωτα, στο γλέντι, ως και στην παχυλή αμάθεια για τα μεγάλα σύγχρονα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα της Γης».

Για τη σκοτεινή πλευρά της πρωτεύουσας του κινηματογράφου έχουν χυθεί τόνοι μελάνης. Η εκδοχή του Έλβις για όλα αυτά όμως είναι η ακόλουθη: «Τόπο αδιάκοπης δημιουργίας, με μάσκα καλλιτέχνη, το θέλουν μερικοί. Σόδομα και Γόμορα που διαχέουν μια γοητεία ξεχωριστή το βλέπουν άλλοι, επηρεασμένοι από το θρύλο του κι από τα παραμύθια που εύκολα σκαρώνουν, γύρω από τις γνωστότερες μορφές του Χόλιγουντ, τ’ αμέτρητα περιοδικά που εισπράττουν χρήμα αδιάλειπτα, δουλεύοντας νταντέλα από μύθους για να κεντρίσουνε τα νεύρα, τα όνειρα, τις κρυφές επιθυμίες και τις τρελές φιλοδοξίες μιας νεολαίας προ πάντων ανάλαφρης στη φαντασία και τη σκέψη».
 

Το πιο ενδιαφέρον κομμάτι της σπάνιας αυτής συνέντευξης ωστόσο είναι εκείνο στο οποίο ο Έλβις εξηγεί πώς επιδρά το άγχος στη ζωή των καλλιτεχνών που εργάζονται για τη βιομηχανία του κινηματογράφου. Λέει χαρακτηριστικά: «Έχουμε παραδείγματα αστέρων με αυτοκτονίες και απόπειρες αυτοκτονίας! Με νευρασθένειες… με υπνωτικά για την κατάκτηση μιας ώρας ύπνου. Έχουμε απομονώσεις κοντά στη θάλασσα ή στο βουνό, για μέρες ή για μήνες. Ταξίδια παρηγοριάς και ανάγκης διαφυγής από το περιβάλλον του Χόλιγουντ με την παροιμιώδη αστάθειά του. Έχουμε και λιποθυμίες την ώρα της δουλειάς, από τον εκνευρισμό και την επίπονη εργασία. Υπερκοπώσεις και, για να κλείσω τον κατάλογο, όχι και λίγες συγκοπές καρδιάς…». Σαν να ήξερε τι θα συνέβαινε στην ίδια του τη ζωή στα χρόνια που θα ακολουθούσαν.  

Πηγή:

΄Εμυ Ντούρου - Documento

80 χρόνια από το Go Back της Λέσβου

Για τρεις μήνες η Λέσβος γνώρισε έναν διαφορετικό κόσμο που προσπάθησε να δημιουργήσει το ΕΑΜ.

Στις 10 Σεπτέμβρη 1944, αποχώρησαν οι Γερμανοί από τη Λέσβο. Την ίδια μέρα, αναλαμβάνει τη διοίκηση του νησιού το ΕΑΜ· με πρόεδρο τον Μητροπολίτη Μηθύμνης Διονύσιο και γραμματέα τον Απόστολο Αποστόλου. Νομάρχης ορίζεται ο γιατρός και λογοτέχνης Κώστας Φριλίγγος, δήμαρχος ο Ανδρέας Αναγνωστόπουλος, ιδιωτικός υπάλληλος και διοικητής της Εθνικής Πολιτοφυλακής ο Μαρίνος Πορτοκάλης, έφεδρος αξιωματικός, γραμματέας της Εθνικής Αλληλεγγύης ήταν η φιλόλογος Καίτη Ελευθεριάδη.

Στις 12 του μήνα, εισέρχονται στην πόλη της Μυτιλήνης τα ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ Λέσβου. Αμέσως λειτουργούν, σε όλο το νησί, οι θεσμοί της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης, της Εθνικής πολιτοφυλακής, της Λαϊκής δικαιοσύνης. Η Επιμελητεία του αντάρτη, με προϊστάμενο τον δάσκαλο και λογοτέχνη Κώστα Παπαχαραλάμπους, φροντίζει για την τροφοδοσία του νησιού με τρόφιμα, ανταλλάσσοντας λάδι με σιτάρι, όσπρια και άλλα τρόφιμα που φέρνει από τη στεριανή Ελλάδα και την περιοχή της Σμύρνης. Λειτουργεί το Νοσοκομείο με δωρεάν παροχή ιατρικής φροντίδας. Η ΕΠΟΝ, μέσω του Φιλοτεχνικού Ομίλου, αναπτύσσει πολιτιστικές δραστηριότητες στη Μυτιλήνη και στα χωριά, δίνονται θεατρικές παραστάσεις, συναυλίες, διαλέξεις. Για τρεις μήνες, η Λέσβος γνώρισε έναν διαφορετικό κόσμο που προσπάθησε να δημιουργήσει το ΕΑΜ.

 Τον Δεκέμβρη του 1944, η Μυτιλήνη έζησε τον δικό της Δεκέμβρη. Ευτυχώς ήταν αναίμακτος και νικηφόρος για τον λαό του νησιού. Το πρωί της παραμονής των Χριστουγέννων, έξω από το λιμάνι άραξαν έξι καράβια, μεταξύ των οποίων τρία αγγλικά πολεμικά. Ο Αγγλος διοικητής των Συμμαχικών Στρατευμάτων Αιγαίου, ταξίαρχος Turnbull, θέλησε και ζήτησε να αποβιβαστούν Αυτοκρατορικά Βρετανικά στρατεύματα, για να στρατωνιστούν στη Λέσβο, ουσιαστικά για να καταλύσουν τις εαμικές αρχές. Μόλις έγινε αντιληπτή η κίνηση των Αγγλων, ο ΕΛΑΣ έθεσε σε επιφυλακή τους άνδρες του, ώστε να αποκρούσει την απόβαση. Ταυτοχρόνως, το ΕΑΜ αποφάσισε να μη δεχτεί τα αγγλικά στρατεύματα. Για αυτό τον σκοπό «ο λαός –που η οργάνωση εκφράζει τη γνώμη του– είναι αποφασισμένος να μεταχειριστεί όλα τα μέσα που θα ‘χει στη διάθεσή του για να τα εμποδίσει». Ταυτοχρόνως, οι πρώτοι κάτοικοι που έμαθαν τα γεγονότα βγήκαν στους δρόμους της Μυτιλήνης και στις γειτονιές με χωνιά, καλώντας τον κόσμο σε συγκέντρωση και επιφυλακή, για να αποτρέψουν την απόβαση των αγγλικών στρατευμάτων. Το ίδιο έγινε και στα χωριά. Ξημερώνοντας Χριστούγεννα, οι καμπάνες χτυπάνε για την εκκλησία αλλά και για να κατεβούν στο λιμάνι, ώστε να αντιμετωπίσουν τυχόν απόβαση των Αγγλων.

Τη μέρα των Χριστουγέννων, συναντήθηκαν ο Turnbull με επιτροπή του ΕΑΜ στο βοηθητικό πλοίο M.L. Η επιτροπή εξήγησε ότι «ο λαός δεν τους θέλει» και, αν ο ταξίαρχος χτυπήσει, «θα ‘χει όλες τις ευθύνες», γιατί θα πάει «κόντρα στη λαϊκή θέληση». Του διαμήνυσαν, επίσης, ότι, όταν τερματιστούν τα γεγονότα της Αθήνας, «άμα έχουμε Εθνική Κυβέρνηση, τότε θα σας δεχτούμε και με χαρά».

Ακολούθησε επίσημη ανταλλαγή εγγράφων, όπου ο ταξίαρχος γράφει στη Νομαρχιακή Επιτροπή του ΕΑΜ: «Δεν δύναμαι παρά να παραδεχθώ ότι ετάξατε τους εαυτούς σας προς το μέρος του εχθρού. Σας καθιστώ προσωπικώς υπευθύνους διά τα γεγονότα τα οποία θα παρουσιασθούν ως αποτελέσματα των ενεργειών σας και ιδιαιτέρως διά την ασφάλειαν της ζωής, της ελευθερίας και της περιουσίας των πολιτών». Η επιτροπή, μέσω του προέδρου της, Απόστολου Αποστόλου, απέρριψε τις νέες προτάσεις. Το έγγραφο του Turnbull διαβάστηκε σε ένοπλο συλλαλητήριο του λαού της Λέσβου. Εκεί εγκρίθηκε ψήφισμα, με το οποίο ο λαός εκφράζει «τη δυσπιστία του προς τις διαβεβαιώσεις του Αγγλου Ταξίαρχου, γιατί οι αγριότητες και οι ωμότητες των αποικιακών στρατευμάτων ενάντια στο Λαό της Αθήνας και του Πειραιά καθώς και το αιματοκύλισμα της Σάμου κι οι βαρβαρότητες στα νησιά του Αιγαίου από στρατεύματα, που διοικούνται από τον ίδιο Ταξίαρχο, δικαιολογούν απόλυτα τη δυσπιστία του αυτή» και «διαδηλώνει την απόφασή του ν’ αντιταχθεί προτάσσοντας τα στήθια του και να πέσει μέχρι του τελευταίου στην περίπτωση που ο Αγγλος Ταξίαρχος δε θα σεβαστεί τη θέλησή του και θα ενεργήσει απόβαση».

Σ’ αυτό το διάστημα, κατεβαίνουν κάτοικοι από όλα σχεδόν τα χωριά· από τη Μόρια, τη Γέρα, την Αγιάσο, τον Μανταμάδο, τα Πάμφιλα, το Πλωμάρι αλλά κι από απομακρυσμένα χωριά· μέλη του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ, καθημερινοί άνθρωποι, άνδρες, γυναίκες, γέροι ακόμα και παιδιά. Παρατάσσονται στο λιμάνι, στον λιμενοβραχίονα, στην προκυμαία, στήνουν οδοφράγματα μ’ ό,τι βρουν. Αλλοι με όπλα, με τσεκούρια, με γεωργικά εργαλεία, μα πάνω απ’ όλα με τη λεβεντιά τους και τη διάθεση για αγώνα. Βροντοφώναξαν «Go back», όπως έγραψε, στις 26 Δεκεμβρίου, σε άρθρο του στην εφημερίδα Ελεύθερη Λέσβος, ο δημοσιογράφος Στρατής Παπανικόλας.

 

 

«Τι λεβέντης λαός είσαι συ! Είσαι φωτιά! Είσαι ατσάλι! Η ματιά σου σπαθί! Η κραυγή σου κεραυνός!

Go back

Σ’ ακούσανε τα εγγλέζικα κανόνια κι απόμειναν συλλογισμένα Κ’ οι Μάβροι του Τορνμπούλ σα να κατάλαβαν κάτι από το δίκιο σου· σε κοιτούσανε με απορία γεμάτη θαυμασμό.

Δυο μερόνυχτα τώρα ξεκολλάς τον επιδρομέα απ’ τις ακτές σου. Δυο μερόνυχτα αγωνίζεται να κολλήσει τ’ αποβατικά του, για να βγάλει τους Μάβρους και τα σύνεργα, που θα σ’ αλυσοδέσουνε ξανά.

Μα είσαι εκεί· είσαι παντού· χιλιόματος! Μοριόφωνος! Εκατόχειρος!

Go back

Αγρυπνος. Κουρασμένος. Πεινασμένος. Γυμνός. Ξυπόλητος. Μέρα νύχτα μες στη λάσπη. Μες στο χιονόνερο. Και μες στ’ αγριοβόρι. Βράχος ασάλευτος μπροστά στο παγωμένο κύμα, που σπάνει στο μόλο απάνω σου, όπως σπάνουν και τ’ απανωτά κύματα των Μάβρων του Τορνμπούλ.

Go back

Αδάμαστε Λεσβιακέ Λαέ! Θέλεις τη Λεφτεριά σου. Θέλεις την Ανεξαρτησία σου. Την έχεις. Γιατί ξέρεις να την κρατάς με τον υπέροχο τρόπο που την υπερασπίζεσαι. Γεια σου και χαρά σου!».

Ο Επονίτης και ποιητής Αργύρης Αραβανόπουλος γράφει «Εγώ ‘μαι ο ανίκητος Λαός που ξέρει/ να παίρνει μόνος του τη λεφτεριά!/ Στα οδοφράγματα!.. Φωτιά μαχαίρι!/ Στα οδοφράγματα!.. Εμπρός παιδιά!».

 Λέσβος, Αγροτική και Αντιφασίστας δημοσιεύουν άρθρα, εμψυχώνουν τους υπερασπιστές της Μυτιλήνης. Κάθε μέρα πραγματοποιούνται συλλαλητήρια. Το πρωί της 28ης Δεκεμβρίου, ο πλοίαρχος του πλοίου «Σείριος» Edwards ανακοίνωσε στη Ν.Ε. του ΕΑΜ ότι τα «στρατεύματα δε θα βγουν στο νησί». Η ευχάριστη είδηση μεταδόθηκε επίσημα από τον εξώστη του Δημαρχείου. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε γιορταστική παρέλαση, με τη συμμετοχή του ΕΛΑΣ, της Εθνικής Αλληλεγγύης, της Πολιτοφυλακής και του εφεδρικού ΕΛΑΣ.

Αποτιμώντας τη νικηφόρα αντίσταση του λεσβιακού λαού οι Στρατής Παρασκευαΐδης και Τάκης Ελευθεριάδης γράφουν τον Μάρτιο του 1945 ότι «η νίκη του λαού της Μυτιλήνης είχε μεγάλη πολιτική σημασία. Εφύλαξε το λαό από τη φασιστική επιβολή και περιφρούρησε τις δημοκρατικές του ελευθερίες».

Πηγή: Αριστείδης Καλαργάλης - ΕφΣυν

• Α+
• Α-

• Facebook
• Twitter
• E-mail
• Copy link
• Print

Πώς ο Ιησούς έγινε ιστορικό πρόσωπο

Εδώ και αιώνες η προσέγγιση του μυθικισμού διερευνά την ιστορικότητα του Ιησού αμφισβητώντας τις ρίζες και την ουσία της. Ένας από τους πιο γνωστούς εκπροσώπους της, ο ιστορικός, Δρ. Richard Carrier, αναλύει.

Μεταξύ των δεκαετιών του 30 και του 70 μ.Χ. μερικά από τα χριστιανικά εκκλησιάσματα βαθμιαία μυθοποίησαν το αφήγημα για τον ουράνιο Κύριο Ιησού, με τον ίδιο τρόπο που το έκαναν και άλλες μυστηριακές λατρείες για τους δικούς τους θεούς, ώσπου τελικά τον παρουσίασαν ρητορικά και συμβολικά με απροκάλυπτα ιστορικά αφηγήματα, και στη διάρκεια της ίδιας χρονικής περιόδου, το μεγαλύτερο μέρος της πιο εσωτεριστικής αλήθειας κρατήθηκε μυστικό για τα ανώτερα επίπεδα της μύησης. Ακριβώς στα μέσα αυτής της διαδικασίας ο Ιουδαϊκός Πόλεμος του 66-70 μ.Χ. κατέστρεψε την αρχική εκκλησία της Ιερουσαλήμ, αφήνοντάς μας χωρίς ενδείξεις ότι κάποιος από τους πρώτους Αποστόλους διασώθηκε κι έζησε και μετά τον πόλεμο αυτό. Προηγουμένως, βέβαια, οι διώξεις από τις ιουδαϊκές Αρχές και οι λιμοί σε ολόκληρη την αυτοκρατορία (και, αν όντως έτσι συνέβη, οι διώξεις του Νέρωνα το 64, που αφάνισαν την εκκλησία της Ρώμης) επιδείνωσαν τα πράγματα, προκαλώντας έτσι τριακονταετή σκοταδισμό στην Ιστορία της εκκλησίας, από τη δεκαετία του 60 ως τη δεκαετία του 90, δηλαδή μία ολόκληρη γενιά κατά την οποία δεν έχουμε ιδέα για το τι συνέβη ή ποιος καθοδηγούσε τις εξελίξεις.

Η μαύρη τρύπα της ιστορίας του Χριστιανισμού

Στην πραγματικότητα, αυτός ο εκκλησιαστικός μεσαίωνας μάλλον διήρκεσε πενήντα χρόνια, από τη δεκαετία του 60 ως τη δεκαετία του 110 μ.Χ., αν η Α’ Επιστολή Κλήμεντος γράφτηκε στη δεκαετία του 60 και όχι του 90 μ.Χ., όπως εγώ και πολλοί άλλοι μελετητές πιστεύουμε ότι σαφώς τότε γράφτηκε. Έτσι, δεν υπάρχει κανένα στοιχείο για οτιδήποτε συνέβη, μέχρι τα γραπτά του Ιγνάτιου ή του Παπία, που και οι δυο τους μπορεί να συνέγραψαν οποτεδήποτε μεταξύ των δεκαετιών του 110 και του 140 μ.Χ. Κι είναι μέσα στο διάστημα αυτού του πρώιμου «μεσαίωνα» της χριστιανικής Ιστορίας που όπως φαίνεται συντάχθηκαν τα Κανονικά Ευαγγέλια, από άγνωστους συγγραφείς.

Και είναι στην ίδια περίοδο που τουλάχιστον μία χριστιανική αίρεση άρχισε να προωθεί τους μύθους που προβάλλουν ως αλήθειες αυτά τα Ευαγγέλια, κι έτσι ξεκίνησε η πίστη (ή για λόγους που βόλευαν) ότι ο Ιησούς ήταν άνθρωπος γεννημένος στη γη, κι αυτή η ιδέα διανθίστηκε κι έγινε κήρυγμα. Ήταν αναμενόμενο να γίνει έτσι · διότι το να έχεις έναν ιστορικό ιδρυτή που η παρουσία του μάλιστα να τεκμηριώνεται μέσω ελεγχόμενων ντοκουμέντων είναι σοβαρό πλεονέκτημα.

 Το αποτέλεσμα ήταν ότι αυτή η αίρεση της ιστορικοποίησης του Ιησού απέκτησε με τον καιρό πολιτική και κοινωνική επιρροή, αυτοανακηρύχθηκε «ορθόδοξη» καταγγέλλοντας όλους τους υπόλοιπους ως «αιρετικούς», και φρόντισε να διασώσει μόνο όσα κείμενα συμφωνούσαν με τις θέσεις της ενώ πλαστογράφησε κι άλλαξε αμέτρητα κείμενα ώστε να τη στηρίζουν – κι αυτό το ξέρουμε καλά ότι συνέβη. Έτσι, σχεδόν όλα τα στοιχεία για τις πρώτες χριστιανικές αιρέσεις και τις πεποιθήσεις τους είτε χάθηκαν είτε παραποιήθηκαν · ακόμη και τα στοιχεία για το τι ακριβώς συνέβη κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του πρώτου αιώνα και τη μετάβαση από τον Χριστιανισμό του Παύλου στην «ορθοδοξία» του δεύτερου αιώνα έχουν εντελώς εξαφανιστεί και είναι πλέον απρόσιτα σε εμάς.

Από έναν ουράνιο μεσσία σε έναν ενσαρκωμένο θεό

Οι Επιστολές του Παύλου επιβεβαιώνουν την υπόθεση ότι ο Χριστιανισμός ξεκίνησε από οραματισμούς (που κάποιοι τους βίωσαν ή ισχυρίστηκαν ότι τους βίωσαν) και από καινούριες ερμηνείες των αρχαίων γραφών, κι αυτό δεν είναι μια αφελής σκέψη αλλά μια άποψη με την οποία συμφωνούν πολλοί μελετητές. Η ιδέα ενός «επουράνιου σωτήρα» επιβεβαιώνεται από ντοκουμέντα όπως το Αναβατικόν Ησαΐου και διαθέτει προηγούμενα θεολογικά δείγματα όπως η αλληλουχία του θανάτου και της ανάστασης του Οσίριδος, μια ιδέα μάλιστα που έχει βρεθεί ακόμη και στα Χειρόγραφα της Νεκράς Θάλασσας.

 

Ο «ευημερισμός» των μη ιστορικών θεών-ανθρώπων, με την τοποθέτησή τους εντός των ιστορικών πλαισίων, ήταν συνηθισμένη πρακτική κατά την αρχαιότητα, μια άποψη που ονομάστηκε έτσι από τον αρχαίο φιλόσοφο Ευήμερο που έκανε το ίδιο με τους θεούς Δία και Κρόνο (αν και αυτός το έκανε για διαφορετικούς λόγους από εκείνους για τους οποίους αργότερα η θεωρία αυτή έγινε πολύ δημοφιλής πρακτική). Το ότι τα αρχαία κείμενα μπορούσαν να ασκούν συμβολική και αλληγορική επιρροή αποτελεί ευρύτατα αποδεκτή άποψη στις κλασικές και θεολογικές σπουδές, υποστηρίζεται αρκετά στην κοινωνιολογία των θρησκειών και εφαρμόστηκε ως κοινή πρακτική στις αρχαίες αποκρυφιστικές λατρείες και στον Ιουδαϊσμό. Κι ο Χριστιανισμός ενσωμάτωσε τα κεντρικά χαρακτηριστικά των αρχαίων αποκρυφιστικών λατρειών. Και το γεγονός ότι τέτοιου είδους «μυστήρια» κρατούνταν κρυφά και αποκαλύπτονταν μόνο στους μυημένους, οι οποίοι ορκίζονταν να μην τα φανερώσουν, αποτελεί πασίγνωστη πρακτική των αρχαίων θρησκειών.

Τα υπόλοιπα είναι απλώς αναντίρρητα γεγονότα: οι Επιστολές αποτέλεσαν μια διαρκή ενόχληση για τα καινούρια δόγματα · τα καταστροφικά γεγονότα της δεκαετίας του 60 όντως συνέβησαν · η σιωπή της εκκλησίας είναι απόλυτη από εκεί και μετά και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 90 ή και δεκαετίες μετά · μια μεταγενέστερη ιστορικιστική αίρεση όντως απέκτησε μεγάλη ισχύ και όντως αποφάσισε ποια κείμενα θα διασωθούν και όντως ανασκεύασε και ανακατεύτηκε με διάφορα κείμενα, κατασκευάζοντας ακόμη και ολόκληρες πλαστογραφήσεις για τον ίδιο σκοπό – κι όλα αυτά όχι σαν αποτέλεσμα κάποιας οργανωμένης συνωμοσίας, αλλά συνέβησαν απλώς και μόνο από ανεξάρτητους συγγραφείς και επιμελητές που συμμερίζονταν τις ίδιες ιδέες και είχαν τα ίδια κίνητρα.

Το μόνο στοιχείο από τη βασική μυθικιστική θεωρία την οποία μόλις ανέπτυξα και που είναι ακόμη πιο θεαματικό (τουλάχιστον από πρώτη ματιά) είναι η ιδέα ότι η μετάβαση από έναν μυστικιστικό επουράνιο σωτήρα σε έναν δημόσιο, ιστορικό άνθρωπο άρχισε και ολοκληρώθηκε μέσα σε μόλις δύο γενιές και δίχως καμία επίσημη καταγραφή ότι έγινε αυτή η μετάβαση. Όμως ξέρουμε ήδη επακριβώς ότι μια τέτοια μετάβαση έγινε – στην ιστορικότητα της ανάστασης. Επομένως δεν μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι αυτή η μετάβαση δεν έγινε, πολύ δε περισσότερο ότι δεν θα μπορούσε να γίνει. Για την περίπτωση της ανάστασης, έγινε. Οπότε για ποιο λόγο δεν θα μπορούσε να γίνει και για την υπόλοιπη θρησκεία;

Οι αναπάντεχες ιστορικές αναταράξεις που προκάλεσαν μια μεγάλης κλίμακας αναστάτωση της εκκλησίας, έδωσαν ξεκάθαρα την ευκαιρία να υπάρξουν καταιγιστικές εξελίξεις στη διαμόρφωση του δόγματος (όπως ακριβώς το είδαμε να γίνεται με την ιστορικότητα της ανάστασης), ενώ η πλήρης αποσιώπηση των στοιχείων κατά την επακόλουθη περίοδο εμποδίζει κάθε ισχυρισμό ότι η «αποσιώπηση» αυτή σημαίνει πως δεν υπήρξε μετάβαση από τον μύθο στον θρύλο. Το γεγονός ότι αυτή η μετάβαση δεν καταγράφηκε οφείλεται απλά στο ότι τίποτε δεν καταγραφόταν. Και δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η σιωπή των αρχείων σημαίνει πως δεν υπήρξε τέτοια μετάβαση.

Η οργανωμένη εκκλησία αναλαμβάνει δράση

Ως το 110 μ.Χ. οι περισσότεροι ενήλικες που είχαν προφτάσει να διαβάσουν την πρώτη έκδοση του Ευαγγελίου του Μάρκου πιθανότατα είχαν πεθάνει. Επίσης, οι αρχικοί αυτόπτες μάρτυρες και ιδρυτές είχαν από καιρό πεθάνει. Στην πραγματικότητα, θα είχαν πεθάνει προτού καν ο Μάρκος γράψει το Ευαγγέλιό του – εξάλλου δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι ζούσε κάποιος από τους Αποστόλους μετά το 70 μ.Χ. Κι όπως αποκαλύπτει ο Πλίνιος με την επιστολή του, οι μυημένοι Χριστιανοί ήταν ελάχιστοι και διάσπαρτοι · οι περισσότεροι είχαν εγκαταλείψει τη θρησκεία μαζικά. Κι αυτό συνέβη σε μια μυστηριακή θρησκεία με μυστικά δόγματα, τα οποία ευκολότατα θα μπορούσαν να τροποποιηθούν χωρίς να το καταλάβει ή να το αποδείξει κανείς.

Ας σκεφτούμε λοιπόν τούτο. Αν εμφανιζόταν κάποιος που θα προωθούσε τα Ευαγγέλια ως ιστορικά ντοκουμέντα, ποιος θα μπορούσε να αποδείξει ότι δεν ήταν έτσι, τότε; Οι μάρτυρες ήταν από καιρό νεκροί. Όποιος ήξερε τι γινόταν θα διαψευδόταν από ψεύτες που ισχυρίζονταν ότι εκείνοι ήξεραν – ποιος θα μπορούσε να διακρίνει την αλήθεια; Η επουράνια θεωρία θα ανακηρυσσόταν αίρεση και θα καταδικαζόταν, κι οι πιστοί θα καλούνταν να απομονώσουν όποιον υποστήριζε το αντίθετο, ως συνεργό του Διαβόλου… ακριβώς όπως έκαναν ο Ιγνάτιος και ο συγγραφέας της Β’ Επιστολής Πέτρου. Στο κάτω-κάτω, ποιος θα μπορούσε τότε να αποδείξει ότι το δόγμα του επουράνιου θεού ήταν το αυθεντικό, ακόμη κι αν έτσι ήταν; Αν δεν καταγραφόταν τίποτε, αν όλα παρέμεναν μυστήριο που μεταδιδόταν μόνο από στόμα σε στόμα στους μυημένους, τότε δεν θα υπήρχε καμία απόδειξη ότι αυτά που τους έλεγαν, άρα και αυτά που διδάσκονταν, ήταν η αλήθεια. Κι αν είχαν καταγραφεί όλα, πάλι, ποιος θα μπορούσε να αποδείξει ότι αυτά δεν ήταν τα χαλκευμένα; Έχοντας μπροστά τους τα αντιφατικά αντίγραφα του Αναβατικού του Ησαΐα και του κατά Ματθαίο Ευαγγελίου, ποιοι θα μπορούσαν να αποδείξουν ποιο γράφτηκε πρώτο; Πώς θα μπορούσε να αποδειχθεί ποιο από τα δύο διέσωσε τα δόγματα πριν από τον Ιουδαϊκό Πόλεμο;

Όποιος αμφισβητούσε τους ιστορικιστές θα μπορούσε να κατηγορηθεί ως αιρετικός. Κανείς δεν μπορούσε να ξέρει την αλήθεια. Από εκεί και πέρα, ήταν ξεκάθαρα θέμα πολιτικής το ποια εκδοχή της εκκλησιαστικής ιστορίας θα κέρδιζε την αναγνώριση. Δεν επρόκειτο για κάτι που θα κρινόταν με βάση τις αποδείξεις. Κι εν πάση περιπτώσει, ποτέ δεν θα μάθουμε τι διαμείφθηκε. Όπως διαγράφηκαν όλα τα σχετικά με την ανάσταση, έτσι θα μπορούσαν να έχουν διαγραφεί και όλα τα σχετικά με την ιστορικότητα. Μάλιστα, και για τις δύο περιπτώσεις θα αρκούσε να διαγραφούν τα ίδια ακριβώς ντοκουμέντα και μαρτυρίες!

Αν εκείνη την εποχή υπήρξε κάποιος που «γνώριζε» (παρά το γεγονός ότι ήταν αδύνατο να γνωρίζει) ότι στην πραγματικότητα η θρησκεία ξεκίνησε από εσωτερικούς οραματισμούς κι ότι τα παράλογα αφηγήματα των Ευαγγελίων με τους αγγέλους να κατέρχονται σε άδειους τάφους και με τα δείπνα και τις συναντήσεις με τον αναστημένο Ιησού ήταν όλα εφευρέσεις, πώς θα μπορούσαμε εμείς να γνωρίζουμε την ύπαρξή του; Οτιδήποτε αντίθετο ειπώθηκε ή γράφτηκε το εξαφάνισαν. Πουθενά δεν σώζεται κάτι τέτοιο ούτε υπάρχει παραπομπή, αναφορά ή προσδιορισμός. Κι αν ήταν τόσο εύκολο να κατασκευαστεί ένας αναστημένος Ιησούς που συναντιέται και συντρώγει, κι αυτό πουθενά δεν διαψεύδεται σε κάποιο από τα διασωθέντα κείμενα, αλλά γίνεται απολύτως αποδεκτό από την εκκλησία που επέζησε στη συνέχεια, γιατί τότε να μην ακολουθηθεί η ίδια ακριβώς διαδικασία που το ίδιο εύκολα θα κατασκεύαζε έναν Ιησού που συναντιέται και συντρώγει με ανθρώπους, συνολικά; Τι θα εμπόδιζε κάτι τέτοιο από το να μη διαψευστεί ποτέ, σε κανένα από τα διασωθέντα αρχεία, και εντέλει να επιβληθεί στο σύνολο της εκκλησίας; Το να κατασκευάσεις την ιστορία ενός δείπνου με κάποιον που έχει πεθάνει δεν είναι ευκολότερο από το να κατασκευάσεις την ιστορία ενός δείπνου με κάποιον που δεν έχει πεθάνει. Έτσι, αν η πρώτη πετυχαίνει -και πέτυχε- το ίδιο εύκολα μπορεί να πετύχει και η δεύτερη. Δεν απομένει λοιπόν τίποτε περισσότερο να εξηγήσουμε.

Διαβάστε περισσότερα στο βιβλίο του Richard Carrier, “Ιησούς: Τι πραγματικά πίστευαν οι πρώτοι χριστιανοί για την ιστορικότητα του Ναζωραίου”, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δαιδάλεος.

Πηγή

 

Κάτι πολύ σάπιο στο βασίλειο της Δύσης…

 

Ουίλιαμ Σαίξπηρ στο έργο του «Άμλετ» (1602), στην τέταρτη σκηνή της πρώτης πράξης, βάζει τον αξιωματικό Μάρκελο να λέει: «Υπάρχει κάτι σάπιο στο βασίλειο της Δανιμαρκίας». Από τότε η φράση αυτή χρησιμοποιήθηκε μεταφορικά για περιγράψει άκρως νοσηρές καταστάσεις, ιδιαίτερα μέσα στα πλαίσια του κρατικού, διοικητικού, εξουσιαστικού μηχανισμού και της πολιτείας.

Πριν λίγες μέρες είχαμε δύο ταυτόχρονες κινήσεις-δηλώσεις: Ο μεν Μπάιντεν έδινε χάρη στον υιό του (που ήταν ανακατεμένος σε πολύ βρώμικες υποθέσεις στην Ουκρανία), ο δε δικός μας Μητσοτάκης με περηφάνια δήλωνε στο Λονδίνο, σε εκπροσώπους του χρήματος, ότι δεν πρόκειται να φορολογηθούν τα υπερκέρδη των τραπεζών στην Ελλάδα. Έτσι, ανερυθρίαστα και με τον πιο έκδηλο τρόπο, οι πολιτικοί εκπρόσωποι του πλούτου υπερασπίζονται την τάξη τους, τα συμφέροντά τους και οχυρώνονται πίσω από το «ακαταδίωκτο» πάσης φύσεως.

Όμως η σαπίλα δεν υπάρχει μόνο σε μια στιγμή της ιστορίας, ή στους χώρους γύρω από τον θρόνο της Δανιμαρκίας. Έχει απλωθεί σαν μεγάλος λεκές σε όλο το βασίλειο της Δύσης, της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, του σύγχρονου κόσμου. Στις ΗΠΑ, στη Γαλλία, στη Γερμανία, στη Νότια Κορέα, στις Βρυξέλλες, στην Αγγλία, στην Ισπανία, ολόκληρη η βιτρίνα του Δυτικού κόσμου γεμίζει από «σκουπίδια», «ακαθαρσίες», «σκάνδαλα», κρίση, τριγμούς, φυγόκεντρες τάσεις, αποσταθεροποίηση, αγριανθρωπισμό, σήψη πολιτική, κοινωνική, πολιτική.

Οι «πρίγκιπες» της αυλής της Δύσης μοιάζουν να μην έχουν συναίσθηση του τι διαδικασίες έχει δρομολογήσει η ίδια η διαχείριση και η πολιτική 3-4 δεκαετιών, και νομίζουν ότι μπορούν να εξουσιάζουν όπως πριν. Δεν αισθάνονται τα τριξίματα του οικοδομήματος, δεν νοιώθουν το βάθος που χωρίζει τις αυλές τους από την πραγματική κοινωνία, που βυθίζεται. Κι ετοιμάζονται για πολέμους. Πολέμους επιβολής, κατάκτησης, φθοράς, αρπαγής, αλληλοσπαραγμού. Πολέμους απέναντι σε όποιους αμφισβητούν τη σαπίλα τους. Πρωτίστως και ενάντια στους υπηκόους-δουλοπάροικους των πριγκιπάτων τους.

Μπορεί άραγε η σαπίλα να είναι κινητήριος μοχλός της ιστορίας; Βεβαίως όχι. Αλλά η απέλπιδα προσπάθεια να κρατηθεί το «σεράι» της συλλογικής Δύσης όρθιο και ηγεμονικό, μπορεί να προκαλέσει οδύνες και τεράστιες καταστροφές. Τι δεν βλέπετε; Η Γάζα είναι μια εκδοχή-πρότυπο· στη Νότια Κορέα εμφανίστηκαν λίγο πρόωρα σχέδια που είναι πάνω-πάνω στο συρτάρι· η κατάσταση έκτακτης ανάγκης και του στρατιωτικού νόμου είναι στην ημερήσια διάταξη όπου χρειαστεί· η Κομισιόν γεμάτη περηφάνια ενέκρινε κολοσσιαίες δαπάνες για τη στρατιωτικοποίηση της Ευρώπης· οι πολίτες καλούνται να αγοράσουν κονσέρβες και χάπια ιωδίου· σε όλο τον Δυτικό κόσμο η έστω κολοβή «δημοκρατία» εγκαταλείπεται, και τα κέντρα ισχύος απογυμνώνονται από κάθε διαδικασία νομιμοποίησης – το παράδειγμα της Γαλλίας είναι εντελώς αποκαλυπτικό αυτής της τάσης. Ακραίο κέντρο και ακροδεξιά προετοιμάζουν τη νέα εκδοχή των 4 καβαλάρηδων της Αποκάλυψης· αυτοί συμβόλιζαν την Κατάκτηση, τον Πόλεμο, τον Λιμό και τον Θάνατο. Δεν χρειάζονται το άλογο και το ιππικό. Έχουν άλλα μέσα: ψηφιακό κόσμο, έξυπνες μηχανές, μη επανδρωμένα όπλα (που σκοτώνουν ανθρώπους), βιοπολιτικά μέσα ελέγχου και τρόμου. 

Δεν χρειάζεται να πούμε για την ελληνική εκδοχή της σαπίλας. Το τελευταίο επεισόδιο, που συνδέει τη λειτουργία και «φύλαξη» της Βουλής με τον αστυνομικό-υπάνθρωπο που βίαζε και κακοποιούσε τα παιδιά του, δείχνει πόσο προχωρημένη είναι η κατάσταση. Έως το «μεδούλι»…

«Μα δεν είμαστε όλοι ίδιοι», θα ανακράξουν όλοι οι εκπρόσωποι αυτού του κόσμου. Όντως, δεν είμαστε όλοι ίδιοι· και ούτε στην ίδια θέση. Το βασικό είναι πως μακάρι να ήταν κάτι σάπιο μόνο στο βασίλειο της Δανιμαρκίας, άντε και σε μια-δυο ακόμα αυλές. Όμως είναι ολόκληρη η συλλογική Δύση, ως «βασίλειο», σάπια.

Μια δημοκρατική επανάσταση είναι υπεραναγκαία. Θα γίνει ολοένα και πιο κατανοητή και αποδεκτή η αναγκαιότητα αυτής της λυτρωτικής πράξης, την οποία θα πραγματοποιήσουν αυτοί που κάποτε αποκαλούνταν «μάζες». Δηλαδή οι υποτελείς, οι υπάλληλες τάξεις, τα καταπιεζόμενα έθνη, οι απλοί εργαζόμενοι και σύγχρονοι δουλοπάροικοι.

Πηγή: Δρόμος της Αριστεράς

«Καίγονται τα μέσα μου»

Ο ζωγράφος Βάλιας Σεμερτζίδης (1911-1983) ήρθε μαζί με την οικογένειά του από τον Καύκασο στην Ελλάδα λίγο πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Σπούδασε στο Σχολείο Καλών Τεχνών, πρώτα στο προκαταρκτικό τμήμα και στη συνέχεια στο εργαστήριο του Παρθένη (1928-1936). Το 1939-40 προσχώρησε μάλλον στο ΚΚΕ και τον Μάρτιο του 1944 ανέβηκε στα βουνά της Ευρυτανίας, για να αποτυπώσει ζωγραφικά τον πόλεμο. Από εκείνη την περίοδο κράτησε ημερολόγιο, στο οποίο καταγράφει τη ζωή στο πλαίσιο των  τεκτονικών αλλαγών που συντελέστηκαν στην ελληνική κοινωνία.

Όσα είδα και άκουσε περιλαμβάνονται στο βιβλίο «Ημερολόγιο, Δεκεμβριανά: 20 Οκτωβρίου 1944 – 20 Φεβρουαρίου 1945» που μόλις κυκλοφόρησε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Το ημερολόγιο αυτό αποτελεί μέρος εκείνου που κρατούσε για χρόνια ο  Βάλιας Σεμερτζίδης. Τον Μάρτιο του 2023 είχε κυκλοφορήσει ο πρώτος τόμος που περιλαμβάνει τα έτη 1929-1939 από το ΜΙΕΤ, αλλά το υπόλοιπο σχέδιο ακυρώθηκε κατά τη διάρκεια της μεταβατικής διοίκησής του, όπως σημειώνει στην εισαγωγή του ο ιστορικός τέχνης και ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης, Νίκος Χατζηνικολάου, ο οποίος έχει και την επιστημονική επιμέλεια του βιβλίου.

Με αφορμή την ογδοηκοστή επέτειο από τη Μάχη της Αθήνας που ξεκίνησε στις 3 Δεκεμβρίου 1944 και κράτησε 33 μέρες, ακολουθούν αποσπάσματα από το βιβλίο του Σεμερτζίδη.

«Βουίζει ο αγέρας από φωνές που καλάνε τον λαό να δώσει τη μάχη του –την άσπρη, τούτη τη φορά ακόμα– αύριο στους δρόμους της Αθήνας ενάντια στους φασίστες που άφησε πίσω του φεύγοντας ο φοβερός εχτρός του λαού της χώρας μας και των λαών όλης της Ευρώπης και της γης ολάκερης. Εκείνο που ζήταγε να πετύχει ο Χίτλερ τόσα χρόνια, τη διάσπαση των συμμάχων, άρχισε κιόλας να γίνεται. […]

[…] Η κυβέρνηση της εθνικής ενότητας γίνηκε φρέσκος αγέρας, η Αντίδραση πέτυχε την πρώτη επιδίωξή της. Τώρα πάμε για το δεύτερο βήμα, τον ανασχηματισμό, και στις 10 του μήνα για ένοπλη σύρραξη, που τίποτα δεν εμποδίζει ν’ αρχίσει από λεφτό σε λεφτό. Μα το μεγάλο σκάνταλο είναι η ανοιχτή ανάμειξη των Άγγλων στα εσωτερικά μας». (Σάββατο 2/12/1944, νύχτα)

«Σήμερα είχαμε από τον άμαχο λαό 20 σκοτωμένους και 100 τραυματίες περίπου. Θάψανε μια για πάντα τον εαυτό τους στη συνείδηση του λαού. Τα μέτρα που πήραν οι Άγγλοι κάναν αλγεινή εντύπωση στον λαό. Πλησίαζε ο κόσμος τα τανκς και τους ρωτούσαν αν είναι “Γερμανοί”. Τους βάψανε με το αίμα τα τανκς». (Κυριακή 3/12/1944, νύχτα)

«Ολάκερη η χτεσινή και προχτεσινή μέρα πέρασε σε μάχες σκληρές, μα και τούτη η νύχτα ήταν νύχτα αγωνίας και σκληρού αγώνα. Όλος ο γύρω χώρος εδώ τραντάζεται από το βουητό της μάχης, όλα τα όπλα είναι σε χρήση. Είναι τόσα να πει κανείς, καίγονται τα μέσα μου. Είναι τόσο βαρύ να μην μπορείς να δώσεις, πιο πολύ απ’ όσο δίνεις, για τη λευτεριά σου» (Τετάρτη 6/12/1944, πρωί)

Πηγή: Εμυ Ντούρου - Documento

Το σεξ ανά τους αιώνες

«Ελπίζω ο αναγνώστης του βιβλίου να μην κοκκινίζει εύκολα, γιατί τον περιμένει μια περιπέτεια γεμάτη πάθος» γράφει ο Αυστραλός ιστορικός Ντέιβιντ Μπέικερ στην εισαγωγή του βιβλίου «Σεξ: Δύο δισεκατομμύρια χρόνια αναπαραγωγής και απόλαυσης» (εκδ. Μεταίχμιο, μτφρ. Ηφαιστίων Χριστόπουλος). Ο Μπέικερ ειδικεύεται στο αχανές της παγκόσμιας Ιστορίας και ακολουθεί την τάση που θέλει την επιστήμη να παρουσιάζεται με τρόπο φιλικό στους αναγνώστες. Έτσι εξηγούνται οι ασυνήθιστοι και –αν μη τι άλλο– ευφάνταστοι τίτλοι κεφαλαίων όπως «Το αγάμητο σύμπαν», «Ο γαμώσαυρος», «Υποθαλάσσια χουφτώματα και ζευγαρώματα» και «Κάν’ το σαν σκουλήκι» (μην πάει ο νους σας στο κακό, αναφέρεται στους σκωληκοειδείς προγόνους μας).

«Παρά τα όποια πονηρά υπονοούμενα μπορεί να φέρνει στον νου το όνομά της, η Μεγάλη Έκρηξη δημιούργησε ένα σύμπαν που παρέμεινε ασεξουαλικό, δίχως ζωή, για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του. Απ’ όσο γνωρίζουμε, στη διάρκεια των 10 δισεκατομμυρίων χρόνων από τα τελευταία 13,8, το σύμπαν δεν είχε ίχνος ζωής και ως εκ τούτου δεν υπήρχε δυνατότητα για σεξ» γράφει για την απαρχή του κόσμου δίνοντας μια εντελώς διαφορετική προοπτική σε όσα ήδη γνωρίζουμε. 

Ο Μπέικερ με μια large προοπτική στη θεματολογία, στο χρονικό εύρος αλλά και στη γραφή ξεκινάει από το τους δεινόσαυρους και καταλήγει στα σεξομπότ. Στο ενδιάμεσο αναλύεται η φυσιολογία και η σεξουαλική συμπεριφορά των πρωτευόντων (γορίλες, χιμπαντζήδες, ουρακοτάγκοι) αλλά και των ανθρώπων διαφόρων περιόδων (Homo habilis, Homo Erectus, Homo neanderthaliensis, Homo sapiens).

Ο Αυστραλός ιστορικός εξετάζει πώς το σεξ διαμορφώθηκε στο πέρασμα των αιώνων (από την τροφοσυλλεκτική και την αγροτική περίοδο στο σήμερα), καθώς και τους κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες που συνέβαλαν στις αλλαγές αυτές. Στη μελέτη του περιλαμβάνει, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, το χάος της σεξουαλικής ιστορίας μας, με όλες τις ενοχλητικές λεπτομέρειες, καθώς ανέκαθεν θεωρούσε απωθητική την τακτική των ιστορικών να προσπαθούν μέσα από τη μεγάλη αφήγηση να κάνουν κήρυγμα στον κόσμο.

Η σεξουαλική αφύπνιση, οι κατά μόνας ηδονές, η πολυγαμία, το σεξ μέσα στον γάμο, η αντισύλληψη, τα βίτσια, σεξουαλική εργασία, οι επιστημονικές και ψευδο-επιστημονικές μέθοδοι, αλλά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το OnlyFans και το Pornhub είναι μερικά από τα θέματα που τον απασχολούν, ενώ στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου επιχειρεί να ανιχνεύσει τις τάσεις της ερωτικής κουλτούρας του μέλλοντος. Μεταξύ άλλων εκτιμά πως η ανθρώπινη επαφή και το σεξ θα αντικατασταθούν από ελκυστικά υποκατάστατα τεχνητής νοημοσύνης, κάτι που θα είναι η χαριστική βολή στον γάμο και στις γεννήσεις. Ταυτόχρονα όμως, σε μια κοινωνία στην οποία η μοναξιά αναμένεται να ανέλθει σε πολύ υψηλά ποσοστά, κάτι τέτοιο πιθανότατα να είναι ανακουφιστικό. 

 Εμυ Ντούρου - Documento

Λοβιτούρες και τζιριτζάντζουλες στην παλιά Αθήνα

«Οι λωποδύται, οι επαίται και κλέπται επί τοσούτον επληνθύνθησαν, ώστε κατά το αστυνομικόν δελτίον όλοι αυτοί οι έντιμοι επαγγελματίαι απολέσαντες το όνομά των κατέστησαν πάντες άγνωστοι, και είνε μόνον γνωστοί εκ των πράξεων αυτών. Και ούτως κατέστησαν αι Αθήνα λωποδυτο-επαιτο-κλεπτούπολις». Το απόσπασμα προέρχεται από δημοσίευμα της εφημερίδας «Νέος Αριστοφάνης» το 1892. Περιλαμβάνεται στο νέο βιβλίο του αθηναιογράφου Θωμά Σιταρά με τίτλο «Το εγχειρίδιο του καλού απατεώνα» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις iWrite. 

Όπως σημειώνει ο συγγραφέας πρόκειται για το πρώτο βιβλίο του στο οποίο η πόλη δεν παρουσιάζεται με θετική ματιά. Εδώ φωτίζεται η σκοτεινή πλευρά της, η παραβατική. Και έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς συμπληρώνει την εικόνα που έχουμε για την παλιά Αθήνα, δηλαδή της χρονικής περιόδου 1832-1940. Η νοσταλγία άλλωστε δημιουργεί διάφορες παρεξηγήσεις σχετικά με ένα παρελθόν που συχνά υπάρχει μόνο στο συλλογικό φαντασιακό. 

Μαθαίνουμε ότι τον καιρό του πρώτου αστυνομικού διευθυντή των Αθηνών, Δημήτρη Μπαϊρακτάρη (γνωστός για τον πόλεμο που είχε ανοίξει στους κουτσαβάκηδες), οι μικροαπατεώνες ασχολιόνταν με ό,τι τους τύχαινε. Ψείριζαν πορτοφόλια, μπούκαραν από τα παράθυρα των σπιτιών και έκλεβαν ρούχα από τις ντουλάπες ή ασπρόρουχα από τις μπουγάδες (με τη μέθοδο της πετονιάς). Στο ξέσπασμα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου ήδη υπήρχε έτοιμη πιάτσα, η οποία απασχολούσε με τα κατορθώματά της τους έντιμους νοικοκυραίους μέσα από τις σελίδες των εφημερίδων. Οι πορτοφολάδες, οι λαχανάδες και οι παντουφλάδες ενδημούσαν στην αγορά, στις ουρές του τραμ και στα πανηγύρια ενώ όταν οι λωποδύτες άρχισαν να οργανώνονται πιο «επαγγελματικά» νοίκιαζαν αστυνομική προστασία για συγκεκριμένες ώρες σε συγκεκριμένα πόστα – η Ομόνοια ήταν ένα από αυτά.

O Θωμάς Σιταράς ανατρέχει στον Τύπο της εποχής και χαρτογραφεί την Αθήνα των μικροαπατεώνων μέσα από έναν ωραίο ρέοντα λόγο που φλερτάρει επιτυχημένα με το χιούμορ. Κλεφτοκοτάδες, παλτοκλέφτες, μπουγαδοκλέφτες, καρσιλαματζήδες, παπατζήδες, ψυχικάρηδες, κελεπουρτζήδες, ρουλετατζήδες ήταν τόσο επινοητικοί στην απάτη ώστε σε κάνουν να μένεις με το στόμα ανοιχτό.

Μεταξύ των περιπτώσεων που καταγράφονται στο αστυνομικό δελτίο είναι κι εκείνη του Ψευτοθόδωρου, ο οποίος πούλησε –σύμφωνα με τα ανέκδοτα της συγκεκριμένης περιόδου– τουλάχιστον τρεις φορές τα βασιλικά ανάκτορα. Από τις σελίδες παρελαύνει και ο Σπύρος Βαφειαδάκης ή Στραβοπόδης και ο Γεώργιος Αληφαρμάκης ή Ποντικομαμής ή Τσίτουρης ή Φάπας ή Κατραπακέας ή Μπομπότας ή Σκαθάρης ή Μπαζίνας ή Γαρούφαλος ή Γιασεμής που αρκούν τα εκλεκτά παρατσούκλια του για να καταλάβουμε ότι μάλλον δεν άφησε εποχή για τα γαλλικά και το πιάνο του. Τα πράγματα σοβαρεύουν όταν το βιβλίο περνάει στις περιπτώσεις των τοκογλύφων και τη δράση τους εναντίον ανθρώπων που βρίσκονταν σε ανάγκη, με αποτέλεσμα να χάνονται ακόμη και περιουσίες.

Από την πλούσια δράση των απατεώνων δεν θα μπορούσε να μην προκύψει η σχετική αργκό. Από την «Εσπερινή» του 1928 αλιεύει ο Θωμάς Σιταράς το παρακάτω σχόλιο που αφορά την εισαγωγή στην καθομιλουμένη της λέξης «λοβιτούρα»: «Είναι η νέα λέξις, η οποία θα γίνη, φαίνεται, της μόδας, μετά τας χθεσινάς αποκαλύψεις μιας εφημερίδας εις βάρος κάποιου ο οποίος εις τας επιστολάς του μετεχειρίσθη την ρουμανικήν λέξιν “Λοβιτούρα”, αντί της ελληνικής “μπάζας”». Σύμφωνα με το δημοσίευμα η νέα λέξη όπως τη μεταχειρίζονται οι πολίτες δεν σημαίνει ακριβώς εκείνο που εννοούν οι Ρουμάνοι. Ωστόσο, όπως διευκρινίζεται, η λέξη: «Είναι αρκετά εύηχος, αρκετά χαρακτηριστική και αρκετά ωραία, ώστε να αντικαταστήσει τις “μανούβρες” και τις “τζιριτζάντζουλες”, λέξεις αι οποίαι επάληωσαν πλέον».

Πηγή: Εμυ Ντούρου - Documento

Ο Βασίλης Ραφαηλίδης ως γενικό σημείο αναφοράς (και γιατί θα ήθελαν να μην είναι)

Μια υποσημείωση και μια παρόρμηση

 Βασίλης Ραφαηλίδης ήταν ένας τύπος που κάπνιζε πίπα και φορούσε σκουρόχρωμα γυαλιά. Που έγραφε πολύ και δεν ήταν φλύαρος, που μιλούσε πολύ και δεν ήταν φαφλατάς. Που είχε λεπτό και διατρητικό χιούμορ και ταυτόχρονα άφηνε σύξυλο το σύστημα ολάκερο με την αδιαμφισβήτητη ευρυμάθεια και την πολιτική του σοβαρότητα. Το επάγγελμά του ήταν κριτικός κινηματογράφου και ασφαλώς γι’ αυτό δεν διαφήμιζε κινηματογραφικά προϊόντα. Έγραφε όλη του τη ζωή για σινεμά, έκανε παρέα με τους ανθρώπους του σινεμά, υπερασπίστηκε όσο λίγοι το σινεμά. Πήρε μέρος στην ίδρυση και την αρχισυνταξία δυο εκ των πρώτων σημαντικών θεωρητικών κινηματογραφικών περιοδικών της χώρας και τα χρησιμοποίησε σαν δούρειο ίππο για να μιλήσει για όλον τον σύγχρονο πολιτισμό, ελληνικό και ξένο, καλλιτεχνικό και θεαματικό. Ήταν ένας ακόμα πολιτικοποιημένος άνθρωπος. Κι υπό αυτή την ιδιότητα, διαβάστηκε πολύ, ακούστηκε πολύ και ακόμη πιο πολύ πολλοί θεώρησαν ότι μπορούν να του μοιάσουν. Ωστόσο κάτι λείπει από την εξίσωση όσων θέλουνε να τον μιμηθούν. Ό,τι και να έλεγε, όπως και να δρούσε, με ό,τι και να ασχολήθηκε, αυτό που έκανε, σε τελική ανάλυση, είναι να διοχετεύει στο κοινό τη μαρξιστική του ένταξη. Η πολιτική θέση ασφαλώς και δεν αποτελεί κάποιο κίνητρο μιμητισμού. Είναι αυτό που είναι. Θέση με πολιτικές συνέπειες.

Δεν θα μιλήσω για τον Ραφαηλίδη σαν να τον γνώρισα. Θα σημειώσω δυο τρία πράγματα για κάποια ζητήματα που συμβαίνουν γύρω μας, και γύρω από τον κινηματογράφο, θεωρώντας πως ο Ραφαηλίδης θα επικουρούσε κάπως κι αυτός και θα στοχαζόταν με στόχο να συνεχίζει να δημιουργεί ρωγμές.

Ο γραπτός λόγος για τον κινηματογράφο βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Μπήκε στα πανεπιστήμια. Ενσωματώθηκε στις πολιτισμικές σπουδές. Ενεργοποίησε ό,τι θετικό αλλά και αρνητικό μπορεί να σημαίνει αυτή η εξέλιξη. Η πιο λαϊκή τέχνη, με την έννοια της μάζας των ανθρώπων η οποία τον παρακολουθεί, αλλά και η πιο βιομηχανική ταυτόχρονα, με την έννοια των λίγων που κερδοφορούν και συνεχίζουν όπως πάντοτε να σχεδιάζουν για το πώς θα συμβεί αυτό, συχνά αντιμετωπίζεται σαν ένα ιδιόμορφο, ιδιαίτερο και κυρίως αποκομμένο από την πραγματική ζωή αντικείμενο έρευνας. Ενώ ο κινηματογράφος δίνει τη δυνατότητα για μια πολλαπλή και δημοκρατική, καθώς όλοι τον προσεγγίζουν, ερμηνεία του, ενώ μπορεί να γίνει αφορμή και εργαλείο για μια εις βάθος συζήτηση σε ένα σύνολο, κοινωνικής υφής, ζητημάτων, συνεχίζει, ειδικότερα σήμερα, να λείπει η βασική μέθοδος ανάγνωσής του, μέθοδος άλλωστε που λείπει από κάθε τι που εφάπτεται εγγενώς με τον ανθρώπινο πολιτισμό. Με άλλα λόγια είναι εμφανές πως η διαλεκτική σύνθεση των πραγμάτων έχει αδυνατίσει ορατά. Κι αυτό συμβαίνει ενώ ο κινηματογράφος, ως αφηγηματική φύση, αποτελεί την επιτομή της διαλεκτικής μεθόδου.

Πολλοί εκ των όσων ασχολούνται με το σινεμά σήμερα βρίσκονται συχνά υπό θεσμική πλαισίωση ή εργοδοτική νουθεσία. Μια τέτοια συνθήκη δυσκολεύει, εκ των πραγμάτων, την παραγωγή ειλικρινούς προσωπικής γνώμης, και ακόμη περισσότερο αυτό που είναι αναγκαίο σε καιρούς αλλοτρίωσης: ενός πολιτικού και αισθητικού προτάγματος. Στις μέρες μας, το θηρίο της «αντικειμενικής» εγκυρότητας και του βάναυσου «καλοθελητισμού», εφόσον δεν κυριαρχεί πρωτίστως η αδιαφορία, υπερβαίνει κάθε άλλη πρόθεση. Δεν μοιάζει αδόκιμο το συμπέρασμα πως ο εκδημοκρατισμός της γνώσης, τελικά, αποτελεί απλώς μια ποσοτική ψευδαίσθηση. Κάτι το φαινομενικό. Αντί για εκδημοκρατισμό έχουμε περισσότερο μια εκμαζοποίηση του κυρίαρχου λόγου, μια διάσταση από την κοινωνική ζωή, μια διοχέτευσή του μέσα από περισσότερα κανάλια. 

Ο Βασίλης Ραφαηλίδης, λοιπόν, θα ένιωθε ασφυξία και στο σήμερα. Στην εποχή του, κι ενώ υπήρχε το τεράστιο εμπόδιο της κρατικής λογοκρισίας και του κινηματογραφικού αναλφαβητισμού, αυτός κατάφερνε να παίρνει, και κυρίως να δίνει, αέρα. Στο παρόν, που αυτά τα δύο μοιάζουν να μην κατέχουν εκείνη την πρότερη «αίγλη» τους, που μοιάζουν παντελώς άχρηστα για το σύστημα καθώς έχουν αντικατασταθεί από τη μεταμοντέρνα αοριστία, συνθήκη που ενώ εμφανίζεται πιο αόρατα λειτουργεί πιο δυναμικά στον δημόσιο ιστό, προκαλείται μια εφάμιλλη ασφυξία, νέα και εκσυγχρονισμένη. Ας μην κοροϊδευόμαστε: Αμφισβητώντας, σαν άλλοτε, την ανάγκη ριζοσπαστικοποίησης και τη διάθεση ανατροπής, όσους νεολογισμούς και να επιστρατεύσουμε για να δικαιολογούμε και να προσδίδουμε υπόσταση εν είδει hype στη φλυαρία, μάλλον συντηρητικά οπισθοδρομικοί θα παραμένουμε. Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, για παράδειγμα, μας θυμίζει μια ωμή, και ίσως κάπως παράδοξη, αλήθεια που συνόψισε στον ακόλουθο στίχο: «Έτσι το παλιό έκανε την εμφάνισή του σε νέο μασκαρεμένο, μα έφερε το νέο μαζί του στη θριαμβευτική του κατοχή να το παρουσιάσει σαν παλιό». Διακρίνω, με άλλα λόγια, έναν ιδεολογικό παροπλισμό που έχει πέσει σαν μπετό επί παντός επιστητού την ίδια στιγμή που οι κριτικές γνώμες εξοπλίζονται για να ερμηνεύσουν τις πιο ιδεολογικά φορτισμένες έννοιες. Μοιάζει περισσότερο με άλλοθι για να μην επιφορτιζόμαστε με μια συνθηκολόγηση στο πεδίο των ιδεών. Ωστόσο ένα είναι καθαρό: Η απελευθέρωση της σκέψης δεν μπορεί να υπάρξει στα πλαίσια της μεθοδολογικής εγκράτειας και ανελευθερίας και της συστημικής επικύρωσής της. Ή να το πούμε αλλιώς. Αν στην κηδεία του Μαρξ βρέθηκαν απειροελάχιστοι, η κάθε συστημική και συστηματική προσπάθεια για κηδεία του μαρξισμού κατέληγε και θα καταλήγει πάντοτε σε φιάσκο. Ακριβώς διότι η όποια θεώρηση της πραγματικότητας είναι αδιανόητο να κάνει κύκλους γύρω από τον εαυτό της.

Στη μοντερνιστική σκέψη που μας κληρονόμησε ο 20ός αιώνας, σε πλήρη αντίθεση με τη μεταμοντέρνα, το ενιαίο της γνώσης είναι αδιαπραγμάτευτο. Δίχως την εστίαση στις μεθόδους και τους σκοπούς που η ανθρώπινη γνώση έχει θέσει μέσα στη σύνολη πορεία της, δεν μας δίνεται η δυνατότητα, αφενός να κατανοήσουμε τις σύγχρονες στροφές που προκύπτουν από τις εκάστοτε αντικειμενικές ανάγκες, μήτε μπορούμε να θέσουμε τα νέα όρια στα οποία θέλουμε να φτάσουμε, στις νέες τομές τις οποίες προσπαθούμε να ολοκληρώσουμε. Όσον αφορά τον κινηματογράφο, αν αποκόψουμε αυτή τη νεωτερική τέχνη, τεχνική και βιομηχανία από το σύνολο της εξέλιξης του ανθρώπινου πολιτισμού, από το σύνολο της εξέλιξης των τεχνών, από το σύνολο των αναπαραστατικών θεαμάτων, αφηγημάτων, μύθων και θρύλων και το σύνολο των αισθητικών εξελίξεων μέσα στους αιώνες, δεν θα μπορούμε να ερμηνεύσουμε απολύτως τίποτε. Αν τον αυτονομήσουμε από το σύνολο των ανθρώπινων ενεργειών και δυνατοτήτων δεν θα καταφέρουμε να εκφράσουμε τίποτε το συγκεκριμένο ή το ουσιαστικό. Ο Ραφαηλίδης το παραπάνω συμπέρασμα το συνόψισε πάρα πολύ επιτυχημένα: «Αν ξέρεις μονάχα σινεμά, δεν ξέρεις τίποτα από σινεμά». Ως κριτικός της τέχνης αυτής προσπάθησε διαμέσου της συνολικής διαλεκτικής κοσμοθεώρησής του, αφενός να δώσει μια ερμηνεία του εκάστοτε έργου, αφετέρου να διοχετεύσει τις αντιλήψεις του για τη ζωή ως ενιαία στάση, επικυρωμένες εκ νέου από τα έργα τα οποία του δίνανε αυτή τη δυνατότητα. Η αλήθεια είναι πως σύσσωμη η «κριτική» αυτό κάνει, ωστόσο ο Ραφαηλίδης δεν έκρυψε ποτέ αυτή του τη στόχευση, δεν έκρυψε ποιες ακριβώς είναι οι αντιλήψεις του, όσο τις έκανε σημαία του. Και καλώς. Η έννοια της αντικειμενικότητας στην κριτική ερμηνεία αποτελεί άλλοθι για τους δειλούς. 

Ο Ραφαηλίδης, όσο από τα γραφτά του τον γνωρίσαμε και συνεχίζουμε να τον γνωρίζουμε, είχε το θάρρος και την ανάλογη οξυδέρκεια να αναμετρηθεί στα ίσα με το τι παράγεται, τι προτείνεται, τι είναι έτοιμο προς κατανάλωση και τι πρέπει να γίνει σε σχέση με τα παραπάνω. Ψύχραιμος; Παρορμητικός; Κριτική έκανε πάντοτε όπως ήθελε και όπως εκτιμούσε και αυτοκριτική όταν χρειάστηκε. Σαφώς δεν βρέθηκε αμέτοχος στην παγκόσμια θεωρητική αρένα, όσο με τη σειρά του ενεργοποίησε στη χώρα μας τις υπό διαμόρφωση ευρωπαϊκές αμφισβητήσεις που προοδευτικά επικυρώνονταν παγκοσμίως. Ο Βασίλης Ραφαηλίδης αποτελεί, λοιπόν, σημείο αναφοράς στον κριτικό στοχασμό ακριβώς λόγω της σημασίας που έδινε στη διαλεύκανση αλλά και αντιμετώπιση των κυρίαρχων, συστημικών και των ευρέως αποδεκτών αισθητικών ζητημάτων, ενώ η βαρύτητα που χάριζε στον γραπτό λόγο του πρόκρινε επιτυχώς το αδυνάτισμά τους. Η όποια «αδιαλλαξία» του στις θέσεις του, καθώς γνώμη ισχυρή, δεν ήταν απλώς προσωπική ιδιοσυγκρασία. Αποτελούσε συνειδητή πολιτική πρακτική. Το τέλος των ιδεολογιών δεν ήρθε ούτε γι’ αυτόν, ούτε για πολλούς άλλους όσο κι αν φοβούμενοι τις όποιες συνέπειες αυτολογοκρίνουμε συνειδητά τις ιδεολογικές αναφορές και δυνατότητές μας.

Η συγκεκριμένη χρονική περίοδος

και η συγκεκριμενοποίηση μιας επιδραστικότατης κουλτούρας

Τα τελευταία χρόνια επιβεβαιώνεται ένα γνωσιακό και βαθιά προβληματικό κοινωνικό ζήτημα που έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις σε όλον τον 21ο αιώνα: Ο τρόπος που επιλέγουμε, τα κριτήρια που έχουμε, τα εργαλεία που χρησιμοποιούμε, η μέθοδος που επιστρατεύουμε και ο στόχος που προσδοκάμε είναι στην πραγματικότητα ένα πυκνό, αδιάτρητο πλέγμα, μια ενιαία κοσμοαντίληψη και με βάση αυτή συμπεραίνουμε, στη βάση αυτή υπάρχουμε και πράττουμε. Παρά τα φαινόμενα και τα νεφελώματα, παρά τις συνειδητές αποκρύψεις και εξαπατήσεις, και παρά φυσικά τις όποιες διακυμάνσεις, υπάρχει αυτό το ενιαίο σύνολο, ένας βασικός πυρήνας στις ιδέες των ανθρώπων, που κανείς δεν μπορεί να τους ξεφύγει από το να γίνουν κάποια στιγμή ορατές σε όλους: βλέπουμε, κατανοούμε, προσεγγίζουμε, βιώνουμε τον κόσμο ενιαία και ενιαία κρινόμαστε σε τελική ανάλυση, αν θέλουμε ή δεν θέλουμε να βρούμε τον δρόμο για να τον αλλάξουμε. Είναι γεγονός, επίσης, όπως προαναφέραμε, πως έχουμε συντριπτικά κι ανηλεώς χτυπηθεί εδώ και δεκαετίες, τουλάχιστον, από την επίδραση μιας σκληρής συντηρητικής κουλτούρας που ούτε καν μπορούμε να διανοηθούμε πόσο έχει πλαισιώσει τις όποιες ιδέες μας. Αν και τα πολιτικά γεγονότα δύνανται πιο συχνά και πολύ πιο διάφανα να αποδεικνύουν την κοινωνική δυστυχία, την «παγιωμένη, ασφυκτική ατμόσφαιρα απελπισίας, κατάθλιψης και δυσαρέσκειας», όπως έλεγε η Simone Weil, τα αισθητικά γεγονότα αντιθέτως, όπως το σινεμά, αποδεικνύουν ενίοτε πιο εμφανώς μια διευρυμένη και ριζωμένη απελπισία στη συνείδηση, απελπισία που αδυνατίζει επιπροσθέτως κάθε προσπάθεια αντίστασης στο πεδίο των ιδεών.

Στις μέρες μας, μια σωρεία, επίσημου ή και όχι, κριτικού δημόσιου λόγου –βίαιου στη μορφή και επιβλητικά, σχεδόν αποκρουστικά χουλιγκανικού και διθυραμβικού στο περιεχόμενο– προετοιμάζει συχνά μια κανιβαλική αρένα επίδειξης γνωσιακής κυριαρχίας της νεοφιλελεύθερης, τρομακτικά ελιτίστικης, κοσμοαντίληψης, ενίοτε σε ρόλο αισθητικού vigilante. Στόχος της, όπως πάντα, η πλήρης αυτονόμηση της αισθητικής από την κοινωνική ζωή. Όπως και σε όλον τον 20ό αιώνα, και ενάντια στην πρόοδό του, εξήρε την εξουσιαστική νοοτροπία της βρίσκοντας γόνιμο το πεδίο ώστε με επιθετικότητα να βάλλει ενάντια στη διαλεκτική και συνθετική θεώρηση επί των πραγμάτων.

Η υπεροψία και η ασυγκράτητη σιγουριά της παντοδυναμίας του φιλελεύθερου, δεξιού και συντηρητικού μεταμοντερνισμού, δηλαδή η κυρίαρχη μορφή παραγωγής και επιβολής ιδεολογίας σε μαζική κλίμακα στον σύγχρονο καπιταλισμό, που επιβεβαιώνεται σχεδόν απογοητευτικά στην παραπάνω αρένα, δηλαδή μέσα στα social media και έξω στην κοινωνική πραγματικότητα, αποδεικνύει σαφώς την τεράστια ικανότητά του στο να χειραγωγεί αντιλήψεις. Ταυτόχρονα όμως και την παρακμή και το επερχόμενο τέλος του. Κι αυτό προκύπτει ακριβώς λόγω του κορεσμού που επιδείχνει στη δημιουργία και επιβολή ενός πολωτικού κλίματος σε διευρυμένο κοινό, δίχως καμιά ψυχραιμία. Ο άκρατος κορεσμός στον τρόπο και στην ποσότητα χρήσης των εργαλείων του υπογραμμίζει και επικυρώνει την πλήρη ιδεολογική χρεωκοπία του. Είναι γνωστό πως σε κάθε χρεωκοπία συλλογισμών, ιδεών, ιδεοληψιών, ιδεολογημάτων (όπως και σε κάθε οικονομική χρεωκοπία) γίνονται κινήσεις αδέξιες και άτσαλες που ξεμπροστιάζουν τον ίδιο τον ιθύνοντα, και θα έπρεπε να υποχρεώνουν σε αυτοκριτική, ασχέτως που δεν γνωρίζουν καν αυτή τη λυτρωτική και αξιοπρεπή κοινωνική συμπεριφορά, τους προσκυνητές του. Διότι υπάρχει η συσσωρευμένη ανάγκη από πλευράς του –και για όποιον τον στηρίζει και τον υποστηρίζει– μιας υπέρμετρης, μαζικά κατευθυνόμενης, απόδειξης ψευδαισθησιακής ζωντάνιας και ζωτικότητας, η οποία λειτουργεί μονάχα φαντασιακά, για να αποκρύψει τον επιθανάτιό του ρόγχο. Με άλλα λόγια: Η επίδειξη της απόλυτα σωστής θέσης ενός κυρίαρχου, προβεβλημένου και ενίοτε εντεταλμένου, για κάτι που είναι ως και επικίνδυνο στο κοινωνικό πεδίο, είναι από τα τελευταία πάντοτε χαρτιά της ηττημένης μεταμοντέρνας αστικής συλλογιστικής και νοοτροπίας για τη ζωή. Κι αυτό διαφαίνεται πολύ συχνά στην κριτική κινηματογραφική γραφή με αφορμή κινηματογραφικά έργα που αξιώνουν υπέρμετρη προβολή, δηλαδή οικονομικά προσοδοφόρα επιτυχία. Ωστόσο, σε κάθε υπεροψία της στιγμής και του οποιουδήποτε, σε κάθε προσπάθεια με αξιώσεις πρωτοκαθεδρίας μιας επαναλαμβανόμενης και ασφαλώς άνευ πρωτοτυπίας γνώμης, ο Βασίλης Ραφαηλίδης θα είναι πάντοτε ένας συντελεσμένος μέλλοντας.

Η μιζέρια της κριτικής

Ο κριτικός λόγος μοιάζει πολύ συχνά να αυτοευνουχίζεται. Να μετατρέπεται σε μνημείο ελιτισμού, αοριστίας κι αφηρημένου διθυραμβισμού. Σε προμότερ και σε διαφημιστή, σε αντίθεση δηλαδή με όσα είπαμε στην αρχή. Δίχως να βάζει όρια στον εαυτό του, θέτει μονίμως, σφιχτά και τρομοκρατικά, απαγορεύσεις στον οποιονδήποτε σκεφτεί το οτιδήποτε διαφορετικό. Του επιβάλλει να καταναλώνει το κάθε φορά νέο εμπόρευμα. Ένα εμπόρευμα κατασκευασμένο κυρίως στη βάση της συνεχιζόμενης «χολιγουντιανής» κουλτούρας, με τους όρους και τις προϋποθέσεις να λειτουργήσει ως τέτοιο εμπορικά και συνειδησιακά, και με μια σωρεία ακολούθων να σαλπίζουν ακατάληπτα κλισέ και συντηρητικά στερεότυπα εχθρικά προς όποια ιδέα δεν έχει πάρει διαπίστευση εγκυρότητας από τον συστημικό λόγο. Ωστόσο, αυτή η επιφαινόμενη ήττα της κριτικής αποδεικνύει επίσης την ανάγκη επαναφοράς της κοινωνιολογικής ανάλυσης: των θεαμάτων, των τεχνών και τη σχέση τους με το κοινό (επίδραση, επικοινωνία, χειραγώγηση κ.λπ). Μοιάζει με εκ νέου καθήκον της η κριτική να αντιταχθεί στην κυρίαρχη, με δεκάδες διαφορετικές «ενδυμασίες», λογική. Αυτό που γινόταν δηλαδή –και γίνεται κατ’ εξαίρεση πλέον– σε όλον τον 20ό αιώνα, έναν αιώνα που δεν είχε χάσει την μπάλα στη μέθοδο αποκάλυψης των φαινομένων και των ουσιών του κόσμου.

 Κι αυτό διότι οι καταστρεπτικές συνέπειες της παραπάνω λογικής, που νομίσαμε πως είχαμε ξεπεράσει –και που ανήκουν σε ένα φάσμα ακραίου συντηρητισμού, εθνικισμού, ρατσισμού, κεκαλυμμένου πουριτανισμού, ελληνοκεντρισμού και εθνικής υπερηφάνειας μέχρι λανθάνοντος προοδευτισμού, κι όλα τούτα προς πώληση ως καταναλωτικά προϊόντα–, αφορούν το σύνολο της συνείδησης μιας κοινωνίας που έχει αδρανοποιηθεί από τα δεκάδες οικονομικά και πολιτικά στραπάτσα των τελευταίων χρόνων. Ενώ αρνούμαστε τις ριζοσπαστικές επιδράσεις, γεγονός αιτιολογημένο σύμφωνα με τα παραπάνω κοινωνικά δεδομένα, αποδεχόμαστε άκριτα τις συστημικές. Γεγονός εμφανώς εξηγήσιμο. Ο Βασίλης Ραφαηλίδης έφυγε σχετικά νωρίς αλλά η κοινωνιολογικής χροιάς μέθοδος σκέψης του παραμένει, αν και αδυνατισμένη, αρκούντως υπαρκτή. Όταν μιλάμε για «κινηματογραφική κριτική» στην Ελλάδα, στον νου μας έρχεται σχεδόν πάντοτε αυτός. Αυτός που ελισσόταν και στοχοποιούσε δίχως αύριο τον κυρίαρχο λαϊκισμό, την εθνοπερηφάνια, την εκκλησία, τη φολκλοροποίηση και το κινηματογραφικά σαχλό: είτε ως αναπαράσταση των παραπάνω είτε ως συμβατική μορφή διασκέδασης, ο κινηματογράφος μια αφορμή ήταν και είναι για να βάλλουμε τα προβλέψιμα και αποδεκτά. Όχι ως πρόκληση, δηλαδή μια νοοτροπία πρόσκαιρη και αφομοιώσιμη, αλλά ως ενεργητική πολιτική πρακτική, πλάι σε κάθε άλλη πολιτική δράση. Ως θεωρητική συνέχεια, πλάι σε κάθε άλλη θεωρητική διεκδίκηση.

Πολλοί προσπάθησαν να θέσουν σε δυσμένεια τις τεράστιες ιστορικές δυνατότητες του κύματος ανανέωσης του ελληνικού σινεμά. Και στην εποχή που βρέθηκε στην ακμή του ως ΝΕΚ (Νέος Ελληνικός Κινηματογράφος), όπως και στο σημερινό άνυδρο τοπίο που τα αδρώς χρηματοδοτούμενα νεο-φολκλόρ χρονογραφήματα προσπαθούν να ριζώσουν εκ νέου στη συνείδηση του κοινού. Μια πλευρά της επίσημης κριτικής κάνει ότι δεν βλέπει την αισθητική, μορφική και περιεχομενική χλιαρότητα της πλειονότητας των σύγχρονων έργων και ασκείται ανεπισήμως σε έναν εκ νέου ιστορικό συμβιβασμό με τις ανάγκες της σύγχρονης παγκόσμιας, και υποτυπωδώς ελληνικής, κινηματογραφικής βιομηχανίας. Μοιάζει να έχει εντολές για μια εκ των υστέρων ρεβάνς, με συγκαταβατικό ωστόσο προσωπείο, βαυκαλίζοντάς μας με αβρότητες, ενώ επιδείχνει μια αποστασιοποίηση, εντέχνως ανειλικρινή ωστόσο, από τα λεγόμενα «πολιτικά πάθη» της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Ως εκ τούτου αφαιρεί από το συλλογικό συνειδητό την πολιτική ταυτότητα του ελληνικού κινηματογράφου, τις συγκεκριμένες στοχεύσεις των καλλιτεχνών του και το ενιαίο της πορείας του σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού. Δυο απλά παραδείγματα που εμμέσως πλην σαφώς επιβεβαιώνουν την παραπάνω διαπίστωση κι εμπλέκεται αν όχι ο Ραφαηλίδης ως προσωπικότητα, αλλά ως φορέας υποστήριξής του. Στην πρώτη περίπτωση διάφοροι προβεβλημένοι ως «προοδευτικοί» εθνικοί διανοούμενοι επέδειξαν την πιο χυδαία αποστολή τους ενάντια στις προσπάθειες προόδου των ηθικών αξιών της κοινωνίας ενάντια στη σκηνοθέτιδα Φρίντα Λιάππα. Καθώς ήταν γυναίκα, και γυναίκα σε σύγκρουση με τα κυρίαρχα συντηρητικά κριτήρια και πρότυπα, η Φρίντα βρήκε στήριγμα ουσιαστικό στον Ραφαηλίδη. Μια αισθητική και ηθική κατρακύλα δεν μπορούσε να επιτρέψει σε μια γυναίκα να κάνει κινηματογράφο όπως αυτή θέλει, όπως αυτή τον εννοεί. Άλλωστε δεν είναι καθόλου τυχαίο που οι γυναίκες δημιουργοί του ελληνικού σινεμά ήταν πάντοτε κυριολεκτικά ελάχιστες, κι όσες υπήρξαν είχαν προοδευτικές και αριστερές αξίες. 

Ο Ραφαηλίδης έδωσε ένα μάθημα αντιπουριτανισμού, «αντεθνικής» αντίληψης και στοιχειώδους αισθητικής, στηρίζοντάς την. Στη δεύτερη περίπτωση, βλέπουμε μια ενδεχομένως σχεδιασμένη προσπάθεια απόρριψης του έργου του Αγγελόπουλου, του αδελφικού φίλου του Ραφαηλίδη που σχεδόν παρέα, ο ένας ως δημιουργός και ο άλλος ως κριτικός υποστηρικτής του, κατοχύρωσαν ανεξίτηλα στην ιστορία το καλλιτεχνικό ελληνικό σινεμά. Η συστημική κριτική δημιουργεί στο κοινό την εντύπωση πως το καλλιτεχνικό σινεμά της χώρας ήταν μια κατάσταση εξαίρεσης, μια παρένθεση που αναγκαστικά κάποια στιγμή θα έκλεινε. Χτυπώντας αυτό που όντως συνέβη από την ίδια τη βάση της τέχνης, δηλαδή από τους ίδιους τους καλλιτέχνες και τους θεωρητικούς, καταφέρνουν να βάλλουν τη συλλογική συνείδηση, η οποία μέσα στη συνολική υποτίμηση που δέχεται θα αναγκαστεί να απωλέσει κάθε ενδεχόμενο ανατροπής, θα εκτιμά κάθε ρωγμή ως μια παρένθεση ή ακόμη χειρότερα ως μια παραφωνία σε μια κατά τα άλλα ομαλή πορεία που βασιλεύει το συμβατικό, εμπορικό, θεαματικό, αδιάφορο και αντικαλλιτεχνικό. Το απολίτικο και το συμβιβασμένο. Το σύστημα, με μια λέξη. Θα πιστέψει, εκ νέου, πως η κάθε μορφή εξέγερσης, στο ιδιαίτερο καλλιτεχνικό και πολιτισμικό πεδίο, όπως και σε όλη του την υπόλοιπη ζωή, είναι εξ ορισμού θνησιγενής και μάταιη.

Ο Ραφαηλίδης επικύρωνε μια ευρύτερη αντίσταση στις παραπάνω θλιβερές αντιλήψεις ακόμη κι αν δεν έχαιρε της ευρύτερης αποδοχής. Είχε δημιουργήσει ωστόσο τις συνθήκες, μέσω της προσωπικότητάς του, του συνολικού στοχαστικού του έργου και της επίδρασης του γενικότερου πολιτικού και αισθητικού κινήματος, να μην μπορεί κανείς να ανταπεξέλθει σε δημόσια σύγκρουση μαζί του. Εκεί που η κριτική έσκαβε το λαγούμι της, ο Ραφαηλίδης την έβαζε στον κυρίαρχο διάλογο. Η κριτική θέλει κόπο, θέλει καλλιέργεια. Και κυρίως θέλει διάθεση και στομάχι, δηλαδή δέσμευση να μη μετατρέπεται σε φερέφωνο ή σε υποβολέα.

Η ακαδημαϊκή εγκυρότητα και η πολιτικότητα του πολεμικού λόγου

Ο Ραφαηλίδης είχε αφομοιώσει τον μαρξισμό ως μέθοδο και σε άλλο ένα ενδιαφέρον γνωσιολογικό και επιστημολογικό επίπεδο. Επιδίωκε το πολεμικό ύφος του γραπτού λόγου, την πολιτικότητα του κειμένου, τη σκοπιμότητα στην απεύθυνση, σε αντίθεση με τη λεγόμενη επιστημονική «εγκυρότητα». Δεν ένιωθε την ανάγκη χρήσης των άπειρων, όπως συνηθίζεται πλέον, βιβλιογραφικών αναφορών, όχι γιατί δεν είχε γνώση του θεωρητικού παρελθόντος, πόσο μάλλον άλλωστε. Καθώς υπήρξε συστατικό και καθοριστικό μέλος της πρώτης ομάδας κριτικών που μετέφρασε, διοχέτευσε και έδωσε τη δυνατότητα να γίνουν κοινό κτήμα στη χώρα μας οι θεωρητικές αναζητήσεις πάνω στη σημειολογία, την ψυχανάλυση, την οντολογία και την κοινωνιολογία του σινεμά, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει το βαθύ αποτύπωμά του και τις ειλικρινείς προθέσεις του. Η μη χρήση αναφορών είχαν για τον Ραφαηλίδη ιδεολογικό και πολιτικό κίνητρο. 

Τα υποστηρίγματα διαμέσου μιας «αυθεντίας» υποβιβάζουν την προσωπική γνώμη σε μεσολαβητή «εγκυρότητας», δεν επιτρέπουν την ελευθερία αναζήτησης, συζήτησης και αμφισβήτησης, υποτιμούν, με άλλα λόγια, τον αναγνώστη και συνομιλητή και, σε τελική ανάλυση, αδυνατίζουν κάθε προσπάθεια η γνώση να εξελιχθεί, να εκσυγχρονισθεί σύμφωνα με τις ανάγκες της εκάστοτε εποχής, καθώς επιβάλλεται να παραμένει ανενεργή σε μια στάσιμη θέση, σε κάποιες αφηρημένες μεταφυσικές σταθερές. Ο Ραφαηλίδης, έχοντας αφομοιώσει σε τεράστιο βαθμό τη διαλεκτική μέθοδο και φιλοσοφία του 20ού αιώνα, κάνοντάς την εσωτερικό του κτήμα, είχε αποκτήσει τη ρητορική ικανότητα και δεινότητα να αγκιτάρει επαναστατικές ιδέες σε ένα ευρύτερο φάσμα πολιτισμικών πεδίων, δίχως τον φόβο να μπλέκει και να περιπλέκει, να ειδικεύει και να γενικεύει, να πολυδιασπά και να συγκροτεί. Από την ανάλυση της ιστορίας στην οικονομική θεωρία και από την ψυχολογική παρατήρηση στην κινηματογραφική κριτική, για τον Ραφαηλίδη δεν φαίνεται να υπάρχει καμιά οντολογική απόσταση. 

Επιβεβαίωνε πρακτικά πως ο κάθε ανθρώπινος ατομικός στοχασμός, ως μέρος της συλλογικής πορείας της ανθρωπότητας, ως συλλογικό δάνειο της παγκόσμιας γνώσης, μπορεί να φτάσει σε όλο πιο σύνθετα συμπεράσματα, να ανοίγει δρόμους σκέψης και να τις περικλείει σε βαθμό που μέχρι κάποιο διάστημα θεωρούνται αδιανόητα. Ο μαρξισμός ως θεωρητικό εργαλείο ποτέ δεν αυτοαναγορεύτηκε σε δόγμα και σε σταθερά. Η αλήθεια δεν αποτελεί μια αφηρημένη έννοια και ένα δεδομένο αλλά ικανοποιείται μέσα από την ίδια τη διαδικασία εύρεσης και επανεύρεσής της. Κάπως έτσι, νομίζω, προχωράει ο κόσμος. Δεν διεκπεραιώνεται. Προχωράει. Ουσιώδης διαφορά.

Η δική μου γενιά δεν έζησε τον Ραφαηλίδη αλλά νομίζει ότι τον γνώρισε. Δεν διάβασε τον Ραφαηλίδη αλλά νομίζει ότι γράφει σαν αυτόν. Δεν κατάλαβε τον Ραφαηλίδη αλλά νομίζει πως θα πετύχει μια παρόμοια υστεροφημία. Ο Ραφαηλίδης δεν προσέφερε λέξεις και λόγια. Δεν διεκπεραίωσε «κριτικές» και «ερμηνείες». Δεν έγινε θρύλος, όσο μπορεί θρύλος κάποιος να γίνει, λόγω του ότι έγραφε με συγκεκριμένο απλώς τρόπο – αν και είναι, αλήθεια, πολύ εμπνευστικό. Ο Ραφαηλίδης βρέθηκε την πιο κατάλληλη στιγμή ως μέρος μιας γενιάς που ήθελε να πετάξει εκτός της ρέουσας κοινωνικής ζωής –και αν δεν τα κατάφερε εντελώς η ειλικρινής της προσπάθειά της δεν μπορεί παρά να είναι θαυμαστή και άξια σεβασμού– όλα τα συντηρητικά βάρη του παρελθόντος, δίχως ναι μεν αλλά. Ο Ραφαηλίδης για μένα λοιπόν μεταφράζεται σαν μια στάση ζωής. Στάση που εκφράζεται και υποστηρίζεται με συγκεκριμένο γραπτό έργο. Μια στάση ζωής που τον έβαλε να ερωτευτεί και να υπάρξει μέσα σε ένα σύμπλεγμα τόσο βαθιά αντιδραστικό και επικερδές, όπως ο κυρίαρχος κινηματογράφος, ορίζοντας ωστόσο μέσω αυτού μια εναλλακτική αντίληψη για την πραγματικότητα. «Το να μην κουνάς τη βάρκα δεν σε σώζει από το ναυάγιο», άλλωστε, σύμφωνα με τον Λώρενς Φερλινγκέτι.

Ο Ραφαηλίδης συνεχίζει να χαμογελάει πίσω από τα σκουρόχρωμα γυαλιά του. Ανάβει την πίπα του και λέει: «Μη με διαβάζετε όταν έχετε δίκιο»1.

Σημειώσεις

* Το παρόν κείμενο αποτελεί επίμετρο στην έκδοση Γιάννης Σολδάτος, Ο Βασίλης Ραφαηλίδης και ο κινηματογράφος, Αιγόκερως, 2024 και αναδημοσιεύεται εδώ από τον συντάκτη του με αφορμή τα 24 χρόνια τον θάνατο του κριτικού κινηματογράφου. Η φωτογραφία είναι λεπτομέρεια από το εξώφυλλο της συγκεκριμένης έκδοσης σε γραφιστική επιμέλεια του συντάκτη του παρόντος κειμένου.

1. Νίκος Καρούζος, Ρομαντικός επίλογος, από τη συλλογή Πενθήματα, 1969.

Πηγή: Το Περιοδικό