Πού την κεφαλήν κλίνη

Το πρόβλημα των αστέγων θεωρείται πως αφορά αποκλειστικά ακραία προβληματικές περιπτώσεις: ο άστεγος ανήκει σε μια κατηγορία ανθρώπων έξω και μακριά από εμάς. Όμως το στερεότυπο αυτό θα καταρρεύσει και ενδεχομένως με τρόπο επώδυνα βίαιο. Οι μηχανισμοί παραγωγής αστέγων που είδαμε σε άλλες δυτικές πρωτεύουσες τις προηγούμενες δεκαετίες λειτουργούν πια και εδώ. Το παραδοσιακό μας άλλοθι, η ελληνική οικογένεια ως δίχτυ ασφαλείας, ατονεί. Το λονδρέζικο Big Issue γίνεται αναπόσπαστο στοιχείο και του δικού μας αστικού τοπίου. Με την έννοια αυτή, η Ελλάδα δεν δικαιούται να υποστηρίζει ότι το ζήτημα της έλλειψης στέγης δεν την αφορά, ιδίως αφού δε διαθέτει πολιτική ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος και ενοικιαζόμενης κοινωνικής κατοικίας. Αυτές οι δύο ελλείψεις συμβάλλουν περισσότερο από ό,τι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες στην παγίωση της έλλειψης στέγης.

Μολονότι τα ποσοτικά αποτελέσματα των ερευνών ποικίλουν, ακριβώς γιατί ποικίλουν οι ορισμοί του αστέγου, το βέβαιο είναι ότι στον «παραδοσιακό» άστεγο πληθυσμό προστίθενται νέες κατηγορίες αστέγων. Η ανεργία και η φτώχεια, η ραγδαία αύξηση των «χωρίς χαρτιά» και η διόγκωση κοινωνικών προβλημάτων που οδηγούν στην απώλεια στέγης (ενδοοικογενειακή βία, εξαρτήσεις κλπ.) μεγεθύνουν τον αριθμό όσων κινδυνεύουν να μείνουν άστεγοι. Βέβαιο επίσης είναι ότι οι άστεγοι της Αθήνας συμπορεύονται με τους αστέγους άλλων μεγάλων πόλεων σε αυξημένο δείκτη ψυχικών διαταραχών, συννοσηρότητας και παράλληλης εξάρτησης από αλκοόλ ή άλλες ουσίες (σύμφωνα με παλαιότερη έρευνα της Οργάνωσης «Κλίμακα»).

Πώς λοιπόν θα προχωρήσουμε; Η εύκολη οδός είναι η ποινικοποίηση της ίδιας της ιδιότητας του αστέγου, όπως έγινε αλλού. Η ποινικοποίηση του ύπνου ή της απλής παρουσίας σε δημόσιους χώρους, η επιλεκτική σε βάρος των αστέγων εφαρμογή νόμων φαινομενικά ουδέτερων και οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σε περιοχές όπου ζουν άστεγοι έχουν δοκιμαστεί με γνωστά οικτρά αποτελέσματα (βλ. ενδεικτικά τις εκθέσεις της Εθνικής Συμμαχίας για τους Αστέγους των ΗΠΑ, NCH). Ο πειρασμός να κινηθούμε σε παρόμοιες κατευθύνσεις είναι μεγάλος, το είδαμε άλλωστε κατά τον αθηναϊκό προολυμπιακό καλλωπισμό.

Οι ανησυχίες δεν είναι φιλανθρωπικού χαρακτήρα αλλά σχετίζονται με έναν απλό συλλογισμό. Λίγα χρόνια πριν, ταξιδεύοντας στη Δύση απορούσαμε με τον αριθμό των αστέγων και την αδυναμία ή απροθυμία των αρχών να αντιμετωπίσουν ουσιαστικά το ζήτημα. Η Ελλάδα πλησιάζει ταχύτατα σε αυτό το σημείο. Αν λοιπόν αναλογιστούμε ότι σήμερα σε πολλές χώρες είναι μείζον θέμα οι δολοφονικές επιθέσεις εναντίον αστέγων (επιθέσεις όχι μόνο από νεοναζί αλλά και από πολίτες φαινομενικά υπεράνω υποψίας) πόσο απέχει η χώρα μας από το σημείο αυτό; Όχι πολύ, δεδομένου ότι οι άστεγοι των πόλεών μας είναι πολλαπλά στιγματισμένοι με όλα εκείνα τα ταυτοτικά γνωρίσματα που αποτελούν κόκκινο πανί για τους εγχώριους θιασώτες μιας νοσηρής αστικής καθαρότητας. Η χάραξη μιας στοιχειώδους πολιτικής για το ζήτημα της στέγης προϋποθέτει την παραδοχή ότι αστυνομικά μέτρα χωρίς προνοιακή πολιτική εξυπηρετούν μόνο βραχυπρόθεσμους επικοινωνιακούς σκοπούς, επιτείνουν ή «μετακομίζουν» το πρόβλημα σε άλλες περιοχές και εντέλει ετοιμάζουν το δρόμο για συμμορίες «αυτόκλητων τιμωρών».

Αντίφωνο