"Ήρθε η ώρα της πληρωμής. Για όλους. Η Τράπεζα της Ελλάδος αποκαλύφθηκε πως με τον έναν ή τον άλλο τρόπο επέτρεπε τη χειραγώγηση της ελληνικής αγοράς ομολόγων. Σκόπός αυτού του κειμένου είναι να το εξηγήσει με απλά λόγια, προκειμένου να γίνει κατανοητό το μέγεθος του σκανδάλου. Κανένα οικονομικό παιχνίδι δεν είναι πέραν της κατανόησης ενός φιλομαθή αποφοίτου λυκείου, εάν του το παρουσιάσουν χωρίς τις χιλιάδες τεχνικών όρων που στόχο έχουν να τον αποτρέψουν από το να μάθει πως το παιχνίδι είναι περίπλοκο αλλά απλό. Απολαύστε λοιπόν και αναρωτηθείτε γιατί κανείς -της αριστεράς συμπεριλαμβανομένης- δεν ασχολείται με το θέμα.
Για αρχή ας εξηγήσουμε με τους ορισμούς.
Repo: Ο Άγγελος έχει ένα 10ετες ομόλογο του ελληνικού δημοσίου που αγόρασε το 2008 και το οποίο κρατά για να σπουδάσει τα παιδιά του. Έρχεται ο Ξερόλας και του λέει. Άγγελέ μου, θέλεις να μου δανείσεις το ομόλογό σου για ένα μήνα? Σου υπόσχομαι πως θα στο επιστρέψω πλυμένο γυαλισμένο και ατόφιο και μάλιστα για τον κόπο σου θα σου δώσω κι ένα μικρό ποσό που θα το συμφωνήσουμε από τώρα (ας πουμε 20ευρώ). Ο Άγγελος συμφωνεί και έτσι το ομόλογο έρχεται στα χέρια του Ξερόλα που για ένα μήνα μπορεί να το κάνει ό,τι θέλει, φτάνει στο τέλος του μήνα να το επιστρέψει στον Άγγελο μαζί με το ποσό που συμφωνήσανε. Αυτό είναι ένα ρέπο.
Spread: τα ομόλογα, περίπου όπως και οι προθεσμιακές καταθέσεις έχουν ένα επιτόκιο το οποίο καθορίζεται τη στιγμή της έκδοσής τους. Όταν λέμε 5ετές ομόλογο 1000 ευρώ με απόδοση 5%, εννοούμε πως αυτός που θα το αγοράσει για τα επόμενα 5 χρόνια θα βγάζει 50 ευρώ το χρόνο. Το spread είναι η διαφορά του επιτοκίου που πληρώνει ένα κράτος σε σχέση με το επιτόκιο που πληρώνει ένα άλλο κράτος το οποίο θεωρούμε ως βάση. Δηλαδή εάν η γερμανία για το 5ετες ομόλογο πληρώνει σήμερα 3% και η Έλλάδα 5%, τότε το spread είναι 2% ή 200 μονάδες βάσης (πρακτικά 200εκατοστά).
Εδώ δεν θα εξηγήσω κάτι για να μη μακρυγορούμε και μπλεκόμαστε, όχι όμως γιατί είναι δύσκολο να εξηγηθεί: Η τιμή ενός (παλιού) ομολόγου, πέφτει όσο ανεβαίνει το σημερινό επιτόκιό της ίδιας τάξης ομολόγων. Με λίγα λόγια, όταν ανεβαίνουν τα spread στα 5ετη ομόλογα, αυτόματα ο πρώτος χαμένος δεν είναι το δημόσιο, αλλά όλοι όσοι έχουν στα χέρια τους παλιότερα ομόλογα της ίδιας τάξης (δηλαδή 5ετή). Το δημόσιο, ζημιώνεται έμμεσα με δύο τρόπους. Α) από τη μειωμένη αξιοπιστία του (όσοι αγοράζουν τα ομολογά του χάνουν) και Β) όταν ξαναβγεί στην αγορά να εκδόσει καινούργια ομόλογα, επειδή τα ομόλογα αυτά θα έχουν υψηλότερο επιτόκιο.
Short Selling: Ο Ξερόλας με το δανεικό ομόλογο του Άγγελου στα χέρια του, πάει στην αγορά και το πουλάει 1000 ευρω. Περιμένει μερικές μέρες, και η τιμή του ομολόγου πέφτει στην αγορά. Τότε ξανα-αγοράζει ένα ίδιο ομόλογο (10ετες εκδόσεως 2008) με μολις 900 ευρώ. Ο Ξερόλας λοιπόν, πούλησε ένα δανεικό ομόλογο 1000 ευρώ, αγόρασε το ίδιο ομόλογο 900 ευρώ μερικές μέρες αργότερα, και τώρα έχει στα χέρια του ένα ομόλογο ίδιο με αυτό που έχει δανειστεί, συν 100 ευρώ στην τσέπη (1000-900=100). Επιστρέφει στο τέλος του μήνα το ομόλογο στον Άγγελο, του δίνει και τα συμφωνημένα 20 ευρώ από τα 100 που κέρδισε και κρατά τα 80 για τον δικό του κόπο.
Από την παραπάνω διαδικασία, καταλαβαίνουμε πως ο πρώτος χαμένος είναι ο Άγγελος που έχει το ομόλογο στα χέρια του και ο πιο κερδισμένος είναι ο Ξερόλας που κέρδισε από αυτή την πτώση.
Naked Short Selling: Επειδή ο Ξερόλας είναι φύσει άπληστος και θέλει να κερδίσει παραπάνω από τα 100 ευρώ που κέρδισε με την παραπάνω διαδικασία κάνει το εξής. Ενώ έχει δανειστεί από τον Άγγελο μόλις ένα 5ετες ομόλογο αξίας 1000ευρώ, πάει στην αγορά και πουλάει 10 ομόλογα αξίας 1000ευρώ το καθένα. Στην ουσία τα 9 από αυτά τα ομόλογα που πούλησε δεν υπάρχουν, είναι δηλαδή γυμνά (naked). Πρόκειται για μια πολύ επικίνδυνη πρακτική short selling, καθώς δεν μπαίνει κανένα όριο στα πόσα γυμνά ομόλογα μπορεί κάποιος να πουλήσει. Στο απλό short selling, το όριο είναι τα πόσα ομόλογα υπάρχουν διαθέσιμα για πρόχειρο δανεισμό (repo).
Με αυτόν τον τρόπο μπορεί κάποιος να δημιουργήσει μια εικονική υπερπροσφορά ομολόγων στην αγορά και η ίδια αυτή η υπερπροσφορά να ρίξει τις τιμές. Πρακτικά η πτώση των τιμών γίνεται μια αυτο-εκπληρούμενη προφητεία και αυτός που εκτέλεσε την γυμνή πώληση το μόνο που έχει να κάνει, είναι -εκμεταλλευόμενος τον πανικό που δημιούργησε- να αγοράσει αυτά τα 10 ομόλογα πίσω σε σημαντικά χαμηλότερες τιμές.
Τώρα η Τράπεζα της Ελλάδος, μετά από μία μακροσκελή και επίτηδες δυσνόητη επιστολή παραδέχθηκε πως η παραπάνω πρακτική (το naked short) ήταν ανεκτή με ένα παραθυράκι που είχε αφήσει και θα εξηγήσουμε αμέσως.
Όταν κάποιος πουλάει ένα ομόλογο στην αγορά (Ηλεκτρονικη Δευτερογενης Αγορα Τίτλων που ανήκει στην ΤτΕ), είναι υποχρεωμένος μέσα σε διάστημα 3 ημερών να το παραδώσει στους διαπραγματευτές, προκειμένου να περιέλθει στα χέρια του αγοραστή. Αυτό είναι το λεγόμενο Τ+3. Υπάρχει λοιπόν η δυνατότητα, να πουλήσεις ένα ομόλογο σήμερα που δεν διαθέτεις. Αρα χρωστάς στον διαπραγματευτή ένα ομόλογο και πρέπει να το παραδώσεις σε 3 μέρες. Αν το ξανα-αγοράσεις μετά από δύο μέρες από τον ίδιο διαπραγματευτή, τότε ο διαπραγματευτής κάνει τα στραβά μάτια και πρακτικά ακυρώνει το χρέος σου (διότι ένα ομόλογο πουλησες, ένα αγόρασες, το άθροισμα σε ομόλογα είναι μηδέν).
Αυτό πρακτικά είναι μία πράξη naked short selling καθώς την ώρα που πουλούσες το ομόλογο, δεν είχες την υποχρέωση να το διαθέτεις (εστω και δανεικό όπως περιγράψαμε με τα repo).
Επειδή 3 μέρες είναι συνήθως ένα μικρό διάστημα για να αλλάξουν οι τιμές των ομολόγων σε κανονικές συνθήκες, κανείς δεν ασχολείται με το να κάνει naked short selling με αυτόν τον τρόπο. Για να κερδίσεις από μια τέτοια κατάσταση, πρέπει να πέσει αρκετά η τιμή μέσα σε μόλις 3 μέρες.
Η μπαλκονόπορτα της ΤτΕ
Αυτή είναι η κανονική διαδικασία. Όμως σε αυτή τη διαδικασία υπήρχε ένα παραθυράκι που η ΤτΕ είχε αφήσει ανοιχτό. Και αυτό το παραθυράκι ονομαζόταν failed εντολές. Όταν λοιπόν κάποιος πουλάει ένα ομόλογο, πρέπει σε 3 μέρες να το παραδώσει. Εάν δεν το κάνει, τότε η συναλλαγή θεωρείται failed, δηλαδή αποτυχημένη. Αποτυχημένη όμως δεν σημαίνει πως ακυρώνεται, διότι η πώληση έχει γίνει και υπάρχει ένας αγοραστής που περιμένει το ομόλογό του. Άρα στην ουσία η εντολή παραμένει εκκρεμής μέχρι ο πωλητής να φέρει το ομόλογο που έχει υποσχεθεί. Εάν ο πωλητής κάνει τον κινέζο, αυτό μπορεί να παραμείνει μέχρι και για 10 μέρες. Εάν το παρακάνει, τότε ο διαπραγματευτής έχει υποχρέωση να αγοράσει ένα ομόλογο ο ίδιος, να το δώσει στον αγοραστή και να στείλει τον λογαριασμό στον πωλητή. Όμως αυτό συνήθως δεν γίνεται διότι ο πωλητής που κάνει τον κινέζο, ξέρει μέχρι που τον παίρνει.
Με αυτόν τον τρόπο, ένας πωλητής ελληνικών ομολόγων μπορούσε να διατηρεί τη θέση του ανοιχτή για 10και μέρες χωρίς να έχει στα χέρια του το ομόλογο που είχε πουλήσει. Πρακτικά μπορούσε δηλαδή να έχει μια naked short εντολή χωρίς σχεδόν κανείς να τον ελέγχει.
Τον Οκτώβρη του 2009 η ΤτΕ πήρε μία απόφαση να απλοποιήσει ακόμα περισσότερο αυτή τη διαδικασία, διευκολύνοντας θεωρητικά οποιονδήποτε ήθελε να παίξει με αυτό το παραθυράκι. Τώρα, επειδή πιο πάνω εξηγήσαμε πόσο επικίνδυνο και πρακτικά παράνομο παιχνίδι είναι οι naked short εντολές. Εάν το συνδυάσουμε και με τη μπαλκονόπορτα που άνοιξε η ΤτΕ και τα απανωτά δημοσιεύματα για την ελληνική κρίση, καταλαβαίνουμε πως αυτό ήταν μία συνταγή που επέτρεπε σε οποιονδήποτε να εκτελέσει naked short εντολές για τουλάχιστον 10 συνεχείς ημέρες.
Αυτό συνεχίστηκε για κάμποσο, μέχρι που στις 8 Απρίλη το πράγμα ξεχείλωσε. Τότε, η επιτροπή που ελέγχει τον ΗΔΑΤ αποφάσισε να κλείσει το παράθυρο των failed εντολων με τον εξής απλό τρόπο. Για κάθε εντολή πώλησης, ο πωλητής θα πρέπει να προσκομίζει ένα ρέπο ημέρας αντίστοιχου ομολόγου (ένα δανεικό ομόλογο μίας ημέρας δηλαδή) μέχρι να προσκομίσει το πραγματικό ομόλογο που έχει στα χέρια του.
Πόρισμα πρώτο:Η ΤτΕ είχε αφήσει ανοικτό ένα πολύ επικίνδυνο παράθυρο στην αγορά ομολόγων. Είτε το έκανε τον Οκτώβρη, είτε πιο πριν, αυτό το παράθυρο είχε τη δυνατότητα σε συνθήκες κρίσης να δημιουργήσει καταστάσεις υποτιμητικής κερδοσκοπίας στην αγορά ελληνικών ομολόγων. Άρα ο κ.Προβόπουλος είναι απολύτως υπεύθυνος γιαυτό το παράθυρο και θα πρέπει να παραιτηθεί.
Εάν δεν μπορούσε να καταλάβει τις συνέπειες αυτού του παράθυρου, είναι ανίκανος. Εάν ήξερε, τότε είναι συνένοχος και θα πρέπει να μιλήσει με τον εισαγγελέα.
Και ειλικρινά σε τέτοιες θέσεις, και σε τόσο απλές έννοιες σαν αυτές που μόλις εξήγησα, μου φαίνεται απίθανο κάποιος να μην καταλαβαίνει..."
Δημοσίευση σχολίου