Θέσεις για την προπαγάνδα

1. Η προπαγάνδα είναι ως προς την ιδεολογία ό,τι το ανέβασμα της σκάλας με τα πόδια ως προς το ασανσέρ. Όταν το δεύτερο σταματήσει να δουλεύει αξιόπιστα και γίνεται επισφαλές, καταφεύγεις αναγκαστικά στο πρώτο, όσο και αν είναι πιο πρωτόγονο ως μέσο. Πράγμα που σημαίνει: η εμφάνιση της προπαγάνδας είναι σημάδι απουσίας της άδηλης συναίνεσης που προαπαιτεί η ομαλή λειτουργία της ιδεολογίας.

2. Όμως κάποιοι μένουν σε σπίτια που δεν έχουν καν ασανσέρ: Η απουσία άδηλης κοινωνικής συναίνεσης ως προς τις θέσεις της υπαρκτής αριστεράς σημαίνει ότι αυτή είναι να αναγκασμένη να καταφεύγει στην προπαγάνδα ακριβώς επειδή δεν έχει την πολυτέλεια να είναι ιδεολογία.

3. Όταν οι συνθήκες κρίσης υπονομεύουν τη λειτουργικότητα της κοινωνικής συναίνεσης, τότε κομμάτι αυτού που κάποτε ήταν η κυρίαρχη ιδεολογία αναγκάζεται επίσης να εισέλθει στην αρένα της προπαγάνδας και να συγκρουστεί με τις ιδέες όσων κινούνταν ήδη, ως εξοβελισμένοι από το πεδίο της κυρίαρχης ιδεολογικής συναίνεσης, στην αρένα αυτή.

4. Το παρόν είναι μία χρονική φάση κατά την οποία η σύγκρουση στο πεδίο της προπαγάνδας αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία, ακριβώς γιατί το ποσοστό ιδεών που βρίσκεται στον ασφαλέστερο, ασύνειδο χώρο της ιδεολογίας λιγοστεύει.

5. Παρ' όλα αυτά, η σύγκρουση στο πεδίο της προπαγάνδας δεν γίνεται με ίσους όρους. Το παρελθόν της φιλελεύθερης προπαγάνδας ως κυρίαρχης ιδεολογίας της επιτρέπει να εργαστεί με πολύ διαφορετικό τρόπο από ό,τι η προπαγάνδα μιας ρηξιγενούς αριστεράς, που στην δύση τουλάχιστον, δεν υπήρξε ποτέ κυρίαρχη ιδεολογία.

6. Ο βασικός μηχανισμός της φιλελεύθερης προπαγάνδας είναι η πρόταξη της συναίνεσης ως αντικειμενικού ιδεώδους. Ο φιλελεύθερος προπαγανδιστής λέει πάρα πολύ συχνά φράσεις όπως "συμφωνούμε", "δεν βλέπω το λόγο να συγκρουόμαστε", "ας βρούμε μία συμβιβαστική λύση", κλπ. Την ίδια στιγμή, προτάσσει στη συζήτηση θετικά φορτισμένους όρους που, εφόσον γίνουν δεκτοί, δυναμιτίζουν τις άμυνες τις άλλης πλευράς, και εφόσον δεν γίνουν, υπογραμμίζουν την φαινομενικά απρόκλητη επιθετικότητά της (βλ. όρους όπως "ανταγωνιστικότητα", "ισορροπία", "ανοιχτότητα", "συγκερασμός¨, "ανάπτυξη", "δυναμική/δυναμικότητα", "πολλαπλές επιλογές", "αντι-δογματισμός", κλπ).

7. Ο προπαγανδιστής που ξεκινά από μαρξικές βάσεις, αντίθετα, κινείται αναγκαστικά γύρω από τους πόλους της διαφωνίας, της ανάδειξης διαφορών και συγκρούσεων σε όλα τα επίπεδα: μεταξύ του εαυτού του και του συνομιλητή του· μεταξύ τάξεων· μεταξύ όρων, φράσεων και λέξεων. Η "επιθετικότητά" του αφορά ουσιαστικά την προσπάθειά του να αντισταθεί σε μια συναίνεση που σημαίνει αναγκαστικά ήττα, απορρόφηση της διαφωνίας, οπισθοχώρηση της ετεροδοξίας πίσω στη χοάνη της ασύνειδης συμπόρευσης.

8. Ο μαρξικά διαμορφωμένος ομιλητής δεν έχει κανένα πρόβλημα να (αυτο)χαρακτηριστεί προπαγανδιστής. Ασκεί προπαγάνδα ενσυνείδητα, διότι η προπαγάνδα είναι το βασικό του όπλο. Ο φιλελεύθερος ομιλητής, αντίθετα, δεν αισθάνεται ποτέ ότι προπαγανδίζει και προσβάλλεται με την ιδέα. Η δυνατότητά του να τρέφεται ακόμα από τμήματα της κυρίαρχης ιδεολογίας τον καθιστά πολύ πιο ασύνειδο ως προπαγανδιστή και για αυτό, πολύ πιο αποτελεσματικό. Σε ό,τι αφορά τον ίδιο, απλώς "συζητά", χωρίς προϋποθέσεις, στόχους, μεθόδους και προτεραιότητες.

9. Από την μαρξική σκοπιά, η προπαγάνδα είναι κοπιαστική. Απαιτεί διαρκή επαγρύπνηση για την διαφύλαξη της συναίσθησης ενός επίδικου στο επίπεδο της σκέψης, της ανάλυσης, και του λόγου. Η προπαγάνδα όμως του αντιπάλου, η προπαγάνδα που αρνείται ότι είναι καν τέτοια, είναι σαφώς λιγότερο απαιτητική για τους φορείς της. Τον φιλελεύθερο προπαγανδιστή τον εξυπηρετεί η χαλαρή ατμόσφαιρα, η αίσθηση ότι η συζήτηση δεν έχει καίρια διακυβεύματα, η φυσική έφεση του καθένα να θέλει να δει τις ιδέες του να γίνονται αποδεκτές. Αντίθετα, ο μαρξικά διαμορφωμένος προπαγανδιστής είναι αναγκασμένος να βρίσκεται σε κατάσταση διαρκούς έντασης. Δεν μπορεί να βλέπει ποτέ τη φαινομενική ανεκτικότητα του άλλου ως θρίαμβο των θέσεών του, μιας και πρέπει να μάθει να την υποπτεύεται περισσότερο από ό,τι οποιαδήποτε διαφωνία.

10. Τούτο δεν σημαίνει ότι ο πόλεμος διεξάγεται μόνο από τη μία πλευρά. Κάθε τέτοια εντύπωση αποτελεί ήδη θρίαμβο της πλευράς που διατείνεται ότι δεν διεξάγει πόλεμο. Ο πόλεμος διεξάγεται εξίσου και από τις δύο πλευρές, αλλά με διαφορετικά μέσα, μέσα που αντανακλούν τις πολύ διαφορετικές θέσεις των δύο σε ό,τι αφορά την δυνατότητα πρόσβασης σε κομμάτια της κυρίαρχης ιδεολογίας--με άλλα λόγια, στην αναγωγή της μίας ή της άλλης θέσης σε "κοινή λογική".

11. Ενώ η μαρξικά θεμελιωμένη προπαγάνδα νιώθει αναγκασμένη να ταυτοποιεί ρητορικά τους στόχους της με σχετική ακρίβεια, η φιλελεύθερη προπαγάνδα έχει φύσει διάχυτο ρητορικό χαρακτήρα και οι στοχεύσεις της σπάνια μοιάζουν συγκεκριμένες. Ενώ η πρώτη κινείται από την επιθυμία διάτρησης της άμυνας του αντιπάλου, η δεύτερη αρκείται στο να του προκαλέσει κόπωση, αναγκάζοντάς τον να εξαντληθεί στην προσπάθειά του να διατρήσει κάτι που είναι υπερβολικά χαλαρό και χωρίς την εννοιολογική συνοχή που χρειάζεται για να μπορέσει να διατρηθεί. Για αυτό και ο προπαγανδιστής που τάσσεται με την μαχόμενη αριστερά πρέπει να μάθει να μην αρκείται σε ένα ρεπερτόριο που συνίσταται μόνο σε κατά μέτωπον επιθέσεις: σε οποιαδήποτε σύγκρουση, ακόμα και με τον μετριότερης ευφυίας αντίπαλο, θα κουραστεί πρώτος.