Συνέχεια από εδώ
Σημειώσεις
1. Γιάννης Μηλιάς - Θάνος Μικρούτσικος, Στην υπηρεσία του έθνους. Ζητήματα ιδεολογίας και αισθητικής στην ελληνική μουσική - Εταιρία Νέας Μουσικής, Αθήνα 1984,σ. 108
2. Τέρυ Ήγκλετον, Ο μαρξισμός και η λογοτεχνική κριτική - Ύψιλον, Αθήνα 1989, σ. 39
3. Γιάννης Μηλιάς - Θάνος Μικρούτσικος, ό.π., σ. 102-103
4. Στο ίδιο, α. 102
5. Λονί Αλτουσέρ, Θέσεις - Θεμέλιο, Αθήνα 1977, σ. 99
6. Στο ίδιο, σ. 101
7. Maria Harmecker, Βασικές έννοιες του ιστορικού υλισμού - Παπαζήσης, Αθήνα 1976,
σ, 94
8. Λουί Αλτουσέρ, ό.π., σ. 102
9. Τέρυ Ήγκλετον, ό.π., α. 39
10. Maria Harmecker, ό.π., σ. 94
11 ΛουίΑλτουαέρ, ό.π., σ. 117
12. Maria Harmecker, ό.π., σ. 98
13. Νίκος Πουλαντζάς, Πολιτική εξουσία και κοινωνικές τάξεις - Θεμέλιο,
Αθήνα 1975, τ. β', σ. 43
14. Maria Harmecker ό.π., σ. 98
15. Στο ίδιο, α. 98
16. Νίκος Πουλαντζάς, ό.π., σ. 56
17. Στο ίδιο, σ. 59
18. Γιάννης Μηλιάς, Τρόποι παραγωγής και μαρξιστική ανάλυση - Ελληνικά Γράμματα,
Αθήνα 1997, σ. 98
19. Νίκος Πουλαντζάς, ό.π., σ. 62
20. Στο ίδιο, σ. 63
21. Maria Harmecker, ό.π., σ. 99
22. Λουί Αλτουσέρ, ό.π., σ. 61
23. Maria Harmecker ό.π., σ. 102
24. Στο ίδιο, σ. 101
25. Στο ίδιο, σ. 103
26. Πιέρ Μασερέ - Ετιέν Μπαλιμπάρ, Μια υλιστική προσέγγιση της λογοτεχνίας και της
γλώσσας - Αγώνας, Αθήνα 1981, σ. 71
27. Αναφέρεται στο Γιάννης Μηλιάς - Θάνος Μικρούτσικος, ό.π., σ. 106
28. Στο ίδιο, α. 108
29. Τόνυ Μπένετ, Φορμαλισμός και μαρξισμός - Νεφέλη, Αθήνα 1983, σ. 53
30. Στο ίδιο, σ. 68
31. Τέρυ Ήγκλετον, ό.π., σ.26
32. Μάο Τσε-τούνγκ, Παρεμβάσεις στις συζητήσεις για τη λογοτεχνία και την τέχνη στο
Γενάν, στο Πιέρ Μασερέ - Ετιέν Μπαλιμπάρ, ό.π., σ. 27. "Ιδεολογικές εκφράσεις με τη μορφή της καλλιτεχνικής ή της λογοτεχνικής εργασίας είναι προϊόντα του μυαλού του ανθρώπου, που καθρεφτίζουν τη ζωή ορισμένες κοινωνίες" (Μάο Τσε-τούνγκ, Για την τέχνη και τη λογοτεχνία, Ιστορικές εκδόσεις, Αθήνα 1976, σ. 95) Όπως επισήμαινε ο Τρότσκι, "η τέχνη, άμεσα ή έμμεσα, αντανακλά τη ζωή των ανθρώπων που κάνουν ή ζουν τα γεγονότα. Αυτό αληθεύει για όλες τις τέχνες, από την πιο μνημειακή ως την πιο εσώτερη. Αν η φύση, ο έρωτας ή η φιλία δε συνδεότανε με το κοινωνικό πνεύμα μιας εποχής, η λυρική ποίηση θάχε από καιρό πάψει να υπάρχει" (Λέον Τρότσκι, Λογοτεχνία και Επανάσταση - Νέοι Στόχοι, Αθήνα 1971, σ. 19)
33. Πιέρ Μασερέ - Ετιέν Μπαλιμπάρ, ό.π., α. 28
34. Τέρυ Ήγκλετον, ό.π., σ. 26
35. Πιέρ Μασερέ - Ετιέν Μπαλιμπάρ, ό.π., σ. 47-48
36. Στο ίδιο, σ. 48
37. Τέρν Ήγκλετον, ό.π., σ. 27
38. Καρλ Μαρξ - Φρίντριχ Ένγκελς, Για την τέχνη - Εξάντας, Αθήνα 1975
39. Μανόλης Λαμπρίδης, Πρόλογος στο Λέον Τρότσκι, Λογοτεχνία και Επανάσταση,
ό.π., σ. 11 κ.ε.
40. Λουί Αλτουσέρ, ό.π., σ. 58-59
41. Χριστόφορος Βερναρδάκης - Γιάννης Μαύρης, Κόμματα και κοινωνικές συμμαχίες
στην προδικτατορική Ελλάδα. Οι προϋποθέσεις της μεταπολίτευσης - Εξάντας, Αθήνα
1991, σ. 359 κ.ε. Για την έννοια της λαϊκο-δημοκρατικής ιδεολογίας, Πολιτική και ιδεολογία στη μαρξιστική θεωρία: Καπιταλισμός - φασισμός- λαϊκισμός
- Σύγχρονα Θέματα, Θεσσαλονίκη 1983
42. Αυτή η χεγκελιανής έμπνευσης αντίληψη έχει συνδεθεί με το έργο του ούγγρου μαρξιστή ΓκεόργκΛούκατς, που την υποστήριξε θεωρητικά στο κλασικό του βιβλίο Ιστορία και ταξική συνείδηση (ελλ. έκδ. Οδυσσέας -Αθήνα 1976)
43. Μια σαφής τοποθέτηση ενάντια στην οικονομίστικη ανάγνωση του μαρξικού έργου έχει υπάρξει απ' τον Ένγκελς, στο γράμμα του προς τονJoserh Blogh , το 1890, όταν ο οικονομισμός άρχιζε να αποτελεί βάση του μαρξισμού της Β'' Διεθνούς:
"Σύμφωνα με την υλιστική αντίληψη της ιστορίας, ο παράγοντας που σε τελευταία ανάλυση την καθορίζει είναι η παραγωγή και η αναπαραγωγή της πραγματικής ζωής.
Ούτε ο Μαρξ ούτε γω υποστηρίξαμε ποτέ τίποτα παραπάνω. Αν τώρα κάποιος παραποιείτα πράγματα και βεβαιώνει πως ο οικονομικός παράγοντας αποτελεί τάχα το μοναδικό καθοριστικό παράγοντα, μετασχηματίζει απλώς εκείνη την πρόταση σε μια φράση κενή, αφηρημένη και παράλογη. Η οικονομική κατάσταση είναι η βάση.
Ωστόσο οι διάφορες όψεις του εποικοδομήματος -οι πολιτικές μορφές του ταξικού αγώνα και τα αποτελέσματα τον, τα συντάγματα που επέβαλε η νικήτρια τάξη μόλις κέρδισε την μάχη, οι νομικές μορφές και οι αντανακλάσεις όλων αυτών των πραγματικών αγώνων στον εγκέφαλο των ανθρώπων που συμμετέχουν σ' αυτούς, οι πολιτικές, νομικές και φιλοσοφικές θεωρίες, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και η παραπέρα εξέλιξη τους ώσπου ν' αποτελέσουν ένα σύστημα δογμάτων - ασκούν κι αυτές την επίδραση τους στη διάρκεια των ιστορικών αγώνων και σε πολλές περιπτώσεις καθορίζουν τη μορφή τους με τρόπο κυριαρχικό. Υπάρχει αμοιβαία δράση κι αντίδραση όλων αυτών των παραγόντων, και διαμέσου αυτών η οικονομική κίνηση καταλήγει να καθοριστεί σαν το αναγκαίο στοιχείο στο μέσο μιας άπειρης μάζας τυχαίων γεγονότων (δηλαδή γεγονότων και πράξεων που ο εσωτερικός σύνδεσμος τους είναι τόσο μακρινός και τόσο δύσκολα τον αναγνωρίζουμε, πον μπορούμε να τον θεωρήσουμε ανύπαρκτο και να τον παραβλέψουμε). Αν δεν ήταν έτσι τα πράγματα, τότε η εφαρμογή της θεωρίας στην οποιαδήποτε ιστορική περίοδο θα ήταν πιο εύκολη κι από τη λύση μιας απλής πρωτοβάθμιας εξίσωσης...
Είναι ως ένα μέρος λάθος του Μαρξ και δικό μου, πον οι νέοι αποδίδουν κάποιες φορές μεγαλύτερη σπουδαιότητα απ'όση πρέπει στην οικονομική πλευρά. Ήμαστε αναγκασμένοι να υπογραμμίσουμε απέναντι στους αντιπάλους μας την ουσιαστική αρχή που είχαν απορρίψει, και για τούτο δεν βρίσκαμε πάντα το χρόνο, τον τόπο και την ευκαιρία να δικαιώσουμε και τους άλλους παράγοντες που συμμετέχουν στην αμοιβαία δράση. Ωστόσο, αμέσως μόλις καταπιανόμαστε με τη συστηματική έκθεση μιας ιστορικής περιόδου, δηλαδή με την πρακτική εφαρμογή, το πράγμα άλλαζε και πια δεν επιτρεπόταν κανένα λάθος. Παρόλο που συμβαίνει συχνά να πιστεύει κανείς πως έχει κατανοήσει ολότελα μια νέα θεωρία και μπορεί να τη χειριστεί, αν κι ακόμα δεν έχει συλλάβει τις βασικές αρχές της, ή κι όταν -ακόμα περισσότερο- τις έχει συλλάβει λαθεμένα". (Καρλ Μαρξ - Φρίντριχ Ένγκελς, Για την τέχνη, ό.π., σ. 55-56).
«Η πολιτική, νομική, φιλοσοφική, θρησκευτική, λογοτεχνική, καλλιτεχνική κλπ. εξέλιξη στηρίζεται στην οικονομική. Όμως όλες αυτές οι εξελίξεις επιδρούν η μια πάνω στην άλλη και πάνω στην οικονομική βάση. Δεν μπορούμε να πούμε πως η οικονομική κατάσταση είναι η μόνη ενεργητική αιτία ενώ όλοι οι άλλοι παράγοντες παίζουν παθητικό ρόλο. Απεναντίας υπάρχει αμοιβαία δράση στη βάση της οικονομικής αναγκαιότητας που κυριαρχεί μόνο "σε τελευταία ανάλυση"» (στο ίδιο, σ. 60). 44. Νίκος Πουλαντζάς, Κοινωνικές τάξεις στον σύγχρονο καπιταλισμό - Θεμέλιο, Αθήνα 1981, σ. 16
Σημειώσεις
1. Γιάννης Μηλιάς - Θάνος Μικρούτσικος, Στην υπηρεσία του έθνους. Ζητήματα ιδεολογίας και αισθητικής στην ελληνική μουσική - Εταιρία Νέας Μουσικής, Αθήνα 1984,σ. 108
2. Τέρυ Ήγκλετον, Ο μαρξισμός και η λογοτεχνική κριτική - Ύψιλον, Αθήνα 1989, σ. 39
3. Γιάννης Μηλιάς - Θάνος Μικρούτσικος, ό.π., σ. 102-103
4. Στο ίδιο, α. 102
5. Λονί Αλτουσέρ, Θέσεις - Θεμέλιο, Αθήνα 1977, σ. 99
6. Στο ίδιο, σ. 101
7. Maria Harmecker, Βασικές έννοιες του ιστορικού υλισμού - Παπαζήσης, Αθήνα 1976,
σ, 94
8. Λουί Αλτουσέρ, ό.π., σ. 102
9. Τέρυ Ήγκλετον, ό.π., α. 39
10. Maria Harmecker, ό.π., σ. 94
11 ΛουίΑλτουαέρ, ό.π., σ. 117
12. Maria Harmecker, ό.π., σ. 98
13. Νίκος Πουλαντζάς, Πολιτική εξουσία και κοινωνικές τάξεις - Θεμέλιο,
Αθήνα 1975, τ. β', σ. 43
14. Maria Harmecker ό.π., σ. 98
15. Στο ίδιο, α. 98
16. Νίκος Πουλαντζάς, ό.π., σ. 56
17. Στο ίδιο, σ. 59
18. Γιάννης Μηλιάς, Τρόποι παραγωγής και μαρξιστική ανάλυση - Ελληνικά Γράμματα,
Αθήνα 1997, σ. 98
19. Νίκος Πουλαντζάς, ό.π., σ. 62
20. Στο ίδιο, σ. 63
21. Maria Harmecker, ό.π., σ. 99
22. Λουί Αλτουσέρ, ό.π., σ. 61
23. Maria Harmecker ό.π., σ. 102
24. Στο ίδιο, σ. 101
25. Στο ίδιο, σ. 103
26. Πιέρ Μασερέ - Ετιέν Μπαλιμπάρ, Μια υλιστική προσέγγιση της λογοτεχνίας και της
γλώσσας - Αγώνας, Αθήνα 1981, σ. 71
27. Αναφέρεται στο Γιάννης Μηλιάς - Θάνος Μικρούτσικος, ό.π., σ. 106
28. Στο ίδιο, α. 108
29. Τόνυ Μπένετ, Φορμαλισμός και μαρξισμός - Νεφέλη, Αθήνα 1983, σ. 53
30. Στο ίδιο, σ. 68
31. Τέρυ Ήγκλετον, ό.π., σ.26
32. Μάο Τσε-τούνγκ, Παρεμβάσεις στις συζητήσεις για τη λογοτεχνία και την τέχνη στο
Γενάν, στο Πιέρ Μασερέ - Ετιέν Μπαλιμπάρ, ό.π., σ. 27. "Ιδεολογικές εκφράσεις με τη μορφή της καλλιτεχνικής ή της λογοτεχνικής εργασίας είναι προϊόντα του μυαλού του ανθρώπου, που καθρεφτίζουν τη ζωή ορισμένες κοινωνίες" (Μάο Τσε-τούνγκ, Για την τέχνη και τη λογοτεχνία, Ιστορικές εκδόσεις, Αθήνα 1976, σ. 95) Όπως επισήμαινε ο Τρότσκι, "η τέχνη, άμεσα ή έμμεσα, αντανακλά τη ζωή των ανθρώπων που κάνουν ή ζουν τα γεγονότα. Αυτό αληθεύει για όλες τις τέχνες, από την πιο μνημειακή ως την πιο εσώτερη. Αν η φύση, ο έρωτας ή η φιλία δε συνδεότανε με το κοινωνικό πνεύμα μιας εποχής, η λυρική ποίηση θάχε από καιρό πάψει να υπάρχει" (Λέον Τρότσκι, Λογοτεχνία και Επανάσταση - Νέοι Στόχοι, Αθήνα 1971, σ. 19)
33. Πιέρ Μασερέ - Ετιέν Μπαλιμπάρ, ό.π., α. 28
34. Τέρυ Ήγκλετον, ό.π., σ. 26
35. Πιέρ Μασερέ - Ετιέν Μπαλιμπάρ, ό.π., σ. 47-48
36. Στο ίδιο, σ. 48
37. Τέρν Ήγκλετον, ό.π., σ. 27
38. Καρλ Μαρξ - Φρίντριχ Ένγκελς, Για την τέχνη - Εξάντας, Αθήνα 1975
39. Μανόλης Λαμπρίδης, Πρόλογος στο Λέον Τρότσκι, Λογοτεχνία και Επανάσταση,
ό.π., σ. 11 κ.ε.
40. Λουί Αλτουσέρ, ό.π., σ. 58-59
41. Χριστόφορος Βερναρδάκης - Γιάννης Μαύρης, Κόμματα και κοινωνικές συμμαχίες
στην προδικτατορική Ελλάδα. Οι προϋποθέσεις της μεταπολίτευσης - Εξάντας, Αθήνα
1991, σ. 359 κ.ε. Για την έννοια της λαϊκο-δημοκρατικής ιδεολογίας, Πολιτική και ιδεολογία στη μαρξιστική θεωρία: Καπιταλισμός - φασισμός- λαϊκισμός
- Σύγχρονα Θέματα, Θεσσαλονίκη 1983
42. Αυτή η χεγκελιανής έμπνευσης αντίληψη έχει συνδεθεί με το έργο του ούγγρου μαρξιστή ΓκεόργκΛούκατς, που την υποστήριξε θεωρητικά στο κλασικό του βιβλίο Ιστορία και ταξική συνείδηση (ελλ. έκδ. Οδυσσέας -Αθήνα 1976)
43. Μια σαφής τοποθέτηση ενάντια στην οικονομίστικη ανάγνωση του μαρξικού έργου έχει υπάρξει απ' τον Ένγκελς, στο γράμμα του προς τονJoserh Blogh , το 1890, όταν ο οικονομισμός άρχιζε να αποτελεί βάση του μαρξισμού της Β'' Διεθνούς:
"Σύμφωνα με την υλιστική αντίληψη της ιστορίας, ο παράγοντας που σε τελευταία ανάλυση την καθορίζει είναι η παραγωγή και η αναπαραγωγή της πραγματικής ζωής.
Ούτε ο Μαρξ ούτε γω υποστηρίξαμε ποτέ τίποτα παραπάνω. Αν τώρα κάποιος παραποιείτα πράγματα και βεβαιώνει πως ο οικονομικός παράγοντας αποτελεί τάχα το μοναδικό καθοριστικό παράγοντα, μετασχηματίζει απλώς εκείνη την πρόταση σε μια φράση κενή, αφηρημένη και παράλογη. Η οικονομική κατάσταση είναι η βάση.
Ωστόσο οι διάφορες όψεις του εποικοδομήματος -οι πολιτικές μορφές του ταξικού αγώνα και τα αποτελέσματα τον, τα συντάγματα που επέβαλε η νικήτρια τάξη μόλις κέρδισε την μάχη, οι νομικές μορφές και οι αντανακλάσεις όλων αυτών των πραγματικών αγώνων στον εγκέφαλο των ανθρώπων που συμμετέχουν σ' αυτούς, οι πολιτικές, νομικές και φιλοσοφικές θεωρίες, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και η παραπέρα εξέλιξη τους ώσπου ν' αποτελέσουν ένα σύστημα δογμάτων - ασκούν κι αυτές την επίδραση τους στη διάρκεια των ιστορικών αγώνων και σε πολλές περιπτώσεις καθορίζουν τη μορφή τους με τρόπο κυριαρχικό. Υπάρχει αμοιβαία δράση κι αντίδραση όλων αυτών των παραγόντων, και διαμέσου αυτών η οικονομική κίνηση καταλήγει να καθοριστεί σαν το αναγκαίο στοιχείο στο μέσο μιας άπειρης μάζας τυχαίων γεγονότων (δηλαδή γεγονότων και πράξεων που ο εσωτερικός σύνδεσμος τους είναι τόσο μακρινός και τόσο δύσκολα τον αναγνωρίζουμε, πον μπορούμε να τον θεωρήσουμε ανύπαρκτο και να τον παραβλέψουμε). Αν δεν ήταν έτσι τα πράγματα, τότε η εφαρμογή της θεωρίας στην οποιαδήποτε ιστορική περίοδο θα ήταν πιο εύκολη κι από τη λύση μιας απλής πρωτοβάθμιας εξίσωσης...
Είναι ως ένα μέρος λάθος του Μαρξ και δικό μου, πον οι νέοι αποδίδουν κάποιες φορές μεγαλύτερη σπουδαιότητα απ'όση πρέπει στην οικονομική πλευρά. Ήμαστε αναγκασμένοι να υπογραμμίσουμε απέναντι στους αντιπάλους μας την ουσιαστική αρχή που είχαν απορρίψει, και για τούτο δεν βρίσκαμε πάντα το χρόνο, τον τόπο και την ευκαιρία να δικαιώσουμε και τους άλλους παράγοντες που συμμετέχουν στην αμοιβαία δράση. Ωστόσο, αμέσως μόλις καταπιανόμαστε με τη συστηματική έκθεση μιας ιστορικής περιόδου, δηλαδή με την πρακτική εφαρμογή, το πράγμα άλλαζε και πια δεν επιτρεπόταν κανένα λάθος. Παρόλο που συμβαίνει συχνά να πιστεύει κανείς πως έχει κατανοήσει ολότελα μια νέα θεωρία και μπορεί να τη χειριστεί, αν κι ακόμα δεν έχει συλλάβει τις βασικές αρχές της, ή κι όταν -ακόμα περισσότερο- τις έχει συλλάβει λαθεμένα". (Καρλ Μαρξ - Φρίντριχ Ένγκελς, Για την τέχνη, ό.π., σ. 55-56).
«Η πολιτική, νομική, φιλοσοφική, θρησκευτική, λογοτεχνική, καλλιτεχνική κλπ. εξέλιξη στηρίζεται στην οικονομική. Όμως όλες αυτές οι εξελίξεις επιδρούν η μια πάνω στην άλλη και πάνω στην οικονομική βάση. Δεν μπορούμε να πούμε πως η οικονομική κατάσταση είναι η μόνη ενεργητική αιτία ενώ όλοι οι άλλοι παράγοντες παίζουν παθητικό ρόλο. Απεναντίας υπάρχει αμοιβαία δράση στη βάση της οικονομικής αναγκαιότητας που κυριαρχεί μόνο "σε τελευταία ανάλυση"» (στο ίδιο, σ. 60). 44. Νίκος Πουλαντζάς, Κοινωνικές τάξεις στον σύγχρονο καπιταλισμό - Θεμέλιο, Αθήνα 1981, σ. 16
Δημοσίευση σχολίου