Για την αγάπη της ζωής και την Αλληλεγγύη στη βιομηχανική κοινωνία.*

 Του ΕΡΙΧ ΦΡΟΜ.**

Οι  βασικές  θέσεις της βιομηχανικής κοινωνίας είναι η σύγκρουση με την ανθρώπινη ευτυχία. Ποιες είναι αυτές οι θέσεις;

Η πρώτη βασική θέση είναι ότι η φύση πρέπει να ελέγχεται, να εξουσιάζεται. Μήπως όμως και η προβιομηχανική κοινωνία δεν εξουσιάζει τη φύση.  Ασφαλώς ναι, αλλιώτικα ο άνθρωπος θα είχε πεθάνει της πείνας από πολύ παλιά . Αλλά ο τρόπος  που εξουσιάζουμε τη φύση στη βιομηχανική κοινωνία είναι διαφορετικός από τον τρόπο που την εξουσίαζαν οι αγροτικές κοινωνίες .Αυτό αληθεύει ιδιαίτερα από τότε  που η βιομηχανική κοινωνία χρησιμοποιεί  την τεχνολογία για τον έλεγχο της φύσης. Η τεχνολογία χρησιμοποιεί την ανθρώπινη ικανότητα για σκέψη με σκοπό να παράγει πράγματα. 

Η δεύτερη βασική θέση της βιομηχανικής κοινωνίας είναι ότι τα ανθρώπινα πλάσματα μπορείς να τα εκμεταλλεύεσαι με μέσον τη δύναμη, τη βία, τις ανταμοιβές  ή –πιο συχνά-με το συνδυασμό όλων αυτών.

Η Τρίτη θέση είναι ότι η οικονομική δραστηριότητα πρέπει να είναι κερδοφόρα. Στη βιομηχανική κοινωνία το κίνητρο του κέρδους δεν είναι πρωταρχικά έκφραση προσωπικής απληστίας, αλλά μάλλον μια δοκιμασία για την ορθότητα της οικονομικής συμπεριφοράς. Δεν παράγουμε εμπορεύματα για να χρησιμοποιηθούν, μολονότι πολλά εμπορεύματα πρέπει να έχουν κάποια  αξία χρήσης αν θέλουμε να πουλιούνται. Παράγουμε εμπορεύματα με σκοπό να έχουμε κέρδος. Το τελικό αποτέλεσμα της οικονομικής μου δράσης θα πρέπει να είναι ότι θα κερδίσω πιο πολλά απ όσα ξόδεψα για την παραγωγή ή την απόκτηση των εμπορεύσιμων αγαθών. Είναι  κοινό λάθος να παρουσιάζουμε  το κίνητρο του κέρδους σαν προσωπικό ψυχολογικό χαρακτηριστικό των άπληστων ανθρώπων. Ο πόθος για το κέρδος μπορεί φυσικά να είναι αυτό , αλλά μια τέτοια άποψη για το κίνητρο του κέρδους δεν είναι τυπική για την σύγχρονη  βιομηχανική κοινωνία. Το κέρδος είναι μια ακόμα απόδειξη σωστής οικονομικής συμπεριφοράς κι επομένως κριτήριο για την ικανότητα στις επιχειρήσεις.

Το τέταρτο κλασικό χαρακτηριστικό, που είναι κλασικό ιδίωμα της βιομηχανικής κοινωνίας  είναι ο ανταγωνισμός . Όμως, η ιστορία έχει δείξει ότι, σαν αποτέλεσμα της αυξανόμενης  συγκεντροποίησης και του μεγέθους ορισμένων εταιριών-και σαν αποτέλεσμα του παράνομου (όχι λιγότερου πραγματικού) προσδιορισμού των τιμών-, ο ανταγωνισμός  ανάμεσα σε μεγάλες εταιρίες  έδωσε την θέση του στη συνεργασία. Ο ανταγωνισμός  υπάρχει πιο πολύ σε μικρά καταστήματα της λιανικής παρά ανάμεσα σε δύο βιομηχανικές εταιρίες . Σε όλη την σύγχρονη οικονομική μας τάξη , δε ν έχουν απομείνει συναισθηματικοί δεσμοί ανάμεσα στον πωλητή και τον αγοραστή. Σε παλιότερους καιρούς υπήρχε μια ιδιαίτερη σχέση ανάμεσα στον έμπορο και τον πελάτη του. Ο έμπορος ενδιαφερόταν για τον πελάτη του και η πώληση  ήταν κάτι πιο πολύ από μια οικονομική συναλλαγή.  Ο έμπορος ένιωθε κάποια ικανοποίηση όταν  πωλούσε στον πελάτη του ένα είδος που ήταν χρήσιμο και ελκυστικό. Αυτό συμβαίνει και σήμερα φυσικά, αλλά είναι εξαίρεση και περιορίζεται σε μικρά, παλιομοδίτικα μαγαζιά. Σε ένα ακριβό μεγάλο κατάστημα οι πωλήτριες χαμογελούν πολιτισμένα. Σε ένα φτηνό πολυκατάστημα οι πωλήτριες κοιτάζουν αδιάφορα στο κενό. Δε χρειάζεται να τονίσω ότι το χαμόγελο στο ακριβό  πολυκατάστημα είναι ψεύτικο και είναι μέρος των γενικών εξόδων που καλύπτονται στις υψηλές τιμές.

Το πέμπτο σημείο που θέλω να αναφέρω, είναι ότι η ικανότητα για συμπόνια έχει μαραζώσει  στον αιώνα μας . Και θα έπρεπε ίσως να προσθέσω ότι έχει μαραζώσει και η ικανότητα να πονάμε. Φυσικά με αυτό δεν εννοώ ότι οι άνθρωποι σήμερα πονούν λιγότερο απ ότι παλιότερα. Αλλά είναι τόσο ξεκομμένοι από τον εαυτό τους , ώστε δεν έχουν πια πλήρη επίγνωση του πόνου τους. Σαν κάποιον που έχει χρόνιο σωματικό πόνο καταλήγουν να δεχτούν τον πόνο τους σαν κάτι δοσμένο και τον αντιλαμβάνονται όταν αυτός δυναμώνει  πέρα από την κανονική του ένταση .Αλλά δεν θα πρέπει  να ξεχνάμε ότι ο πόνος είναι το μόνο συναίσθημα που φαίνεται να είναι αληθινά κοινό σε όλα τα ανθρώπινα πλάσματα ,ίσως και σε όλα τα πλάσματα που αισθάνονται. Γ ια το λόγο αυτό, ο άνθρωπος που πονάει και που μπορεί να αναγνωρίσει πόσο πλατιά απλωμένος είναι ο πόνος μπορεί να νιώσει την παρηγοριά της ανθρώπινης αλληλεγγύης.

Υπάρχουν πολλοί , πάρα πολλοί άνθρωποι  που ποτέ δεν γνώρισαν την ευτυχία. Αλλά δεν υπάρχει κανείς που να μην πόνεσε, άσχετα με το πόσο πεισματικά πάλεψε για να απωθήσει την επίγνωση του πόνου. Η  συμπόνια είναι αχώριστη από την αγάπη για τον ανθρωπότητα. Όπου δεν υπάρχει αγάπη δεν μπορεί να υπάρξει συμπόνια . Η αδιαφορία είναι το αντίθετο της συμπόνιας και μπορούμε να περιγράψουμε την αδιαφορία σαν παθολογική κατάσταση με σχιζοειδείς τάσεις. Αυτό που θεωρείτε αγάπη για ένα άλλο άνθρωπο, συχνά αποδεικνύεται ότι δεν είναι τίποτα περισσότερο από εξάρτηση από αυτό το πρόσωπο.

  Όποιος αγαπά μόνο ένα άλλο άνθρωπο, δεν αγαπά πραγματικά κανένα.

 Επιλογή κεμένου: β.ariaditis

*Το παραπάνω  κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο του ΕΡΙΧ ΦΡΟΜ: «Για την αγάπη της Ζωής». Έκδοσεις «ΜΠΟΥΚΟΜΑΝΗΣ» 1991

**Έριχ Φρομ, γερμανικής καταγωγής αμερικανός ψυχαναλυτής και κοινωνικός φιλόσοφος. Γεννήθηκε στην Φρανκφούρτη του Μάιν το 1900 και πέθανε στο Μπουράλτο της Ελβετίας το 1980. Άρχισε να ασκεί ψυχανάλυση ως μαθητής του Φρόιντ, αλλά σύντομα διαφώνησε μαζί του. Εγκαταλείπει την ναζιστική Γερμανία το 1933 για τις Ηνωμένες Πολιτείες, έχοντας ήδη μεγάλη φήμη. Το 1934 γίνεται μέλος του διδακτικού προσωπικού του πανεπιστημίου Κολούμπια. Το 1941 μέλος του διδακτικού προσωπικού του Κολεγίου Μπένινγκτον στο Βερμόντ και το 1951 διορίζεται καθηγητής της Ψυχανάλυσης στο Εθνικό Αυτόνομο Πανεπιστήμιο του Μεξικού. Από το 1957 ως το 1961 ήταν συγχρόνως καθηγητής και στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, για να επιστρέψει τελικά στην Νέα Υόρκη το 1962 ως καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.