Το Ολοκαύτωμα των Ανωγείων (13-8-1944), όπως το έζησε ο Κ. Πατραμάνης, σημαντικό στέλεχος του ΕΛΑΣΑφήγηση:
"... Μετά τα γεγονότα τα σχετικά με το Σήφη λάβαμε την απόφαση να έχομε τ’ Ανώγεια σαν μόνιμο λημέρι και να χτυπιέται κάθε Γερμανός που θα τολμούσε ν’ ανέβει στο χωριό.
Εφτιάξαμε τρία φυλάκια από τα οποία θα υπήρχε πιθανότητα να περάσουν οι Γερμανοί: Στου Ξυλογιάννη το Δέτη, στο Μεσιλί και στη Βρύση της Λαγάρας. Εστείλαμε τους αιχμαλώτους Γερμανούς και Ιταλούς στο λημέρι, ανακοινώσαμε την απόφασή μας στον Ποδιά για την εγκατάσταση του ΕΛΑΣ μονίμως στ’ Ανώγεια και εζητήσαμε να έλθουν κι αυτοί κάτω. Συγχρόνως ειδοποιήσαμε τον καπετάν Λεμαντά να έρθουν κι αυτοί από το Ρέθυμνο. Εφτασαν και το αντάρτικο του Ρεθύμνου και του Ψηλορείτη.
Εγώ με τους αντάρτες που είχα μαζί μου έμενα στην Αγία Παρασκευή Ανωγείων. Εκεί με πλησίασε ο Χριστόδουλος Σμπώκος και ο Νικολής Σταυρακάκης. Μου είπαν πως, μια που μέχρι τότε είχαμε ενεργήσει αυτόβουλα, αν θέλαμε, θα ήταν δυνατόν από ‘κει κι έπειτα να έχομε συνεργασία με τους εθνικόφρονες. Εγώ, ολίγον απογοητευμένος από την εχθρική στάση απέναντί μας μέχρι τότε, του είπα: “Εμείς ποτέ δεν επαύσαμε να επιδιώκομε τη συνεργασία σας, αλλά εσείς πάντοτε φανήκατε καχύποπτοι και διστακτικοί απέναντί μας. Και αν επιθυμείτε, συνεργασία θα την έχετε”.
Την ίδια μέρα, αφού είχε έλθει το αντάρτικο του Ψηλορείτη και του Ρεθέμνου, αυτοί εκάλεσαν σύσκεψη. Η σύσκεψη έγινε στο Περαχώρι. Εμένα δεν με άφησαν να πάω.
Στη σύσκεψη αυτή έλαβε μέρος ο Ποδιάς , ο Κώστας Μαμαλάκης και ο Γιάννης Σμπώκος. Η απόφασή μας για εγκατάσταση στ’ Ανώγεια μονίμως του ΕΛΑΣ εστηρίζετο στην διαπίστωση ότι οι Γερμανοί θα έκαιγαν τ’ Ανώγεια. Πρώτον διότι τ’ Ανώγεια ήτανε σχεδόν μόνιμο καταφύγιο των ανταρτών του ΕΛΑΣ. Δεύτερον διότι τ’ Ανώγεια ήτανε μόνιμο καταφύγιο των ανταρτών της Δεξιάς και των Εγγλέζων. Και δότι από ‘κει πέρασαν τον Κράϊπε. Διότι είχε γίνει η εξόντωση της φρουράς του Γενή Γκαβέ. Διότι είχε γίνει το σαμποτάζ της Δαμάστας. Οι Δεξιοί για να ματαιώσουν την απόφασή μας περί εγκαταστάσεως μονίμως του ΕΛΑΣ στ’ Ανώγεια ισχυρίστηκαν ότι, θα αποφεύγαμε το κάψιμο των Ανωγείων, εάν απεμακρύνετο από ‘κει το αντάρτικο. Οι δικοί μας αντιπρόσωποι υποχώρησαν, υπόγραψαν ένα πραχτικό και ανάλαβαν την υποχρέωση να αποσυρθεί το αντάρτικο έξω από τ’ Ανώγεια. Και ότι τάχα, στην περίπτωση που θα εισήρχοντο οι Γερμανοί στ’ Ανώγεια, θα είχαμε τον καιρό να τους χτυπήσομε. Το σκεφτικό της αποφάσεως αυτής ήταν, πρώτα να μπούνε και έπειτα να τους εκδιώξομε.
Δύο ή τρεις μέρες μετά την εξόντωση του Σήφη ήλθαν εξήντα Γερμανοί και είχαν στρατοπεδεύσει στου Κισού, απέναντι από του Ζωνού το μύλο. Τότε με ολίγους πυροβολισμούς αυτοί θα παρεδίδοντο. Αλλά δεν αφήκαν οι Δεξιοί να τους χτυπήσομε. Οι Δεξιοί είχαν αναλάβει να φρουρούν από τη μεριά της Πλάκας του Περαχωριού Ανωγείων έως επάνω τα βουνά. Εκείνοι όμως εγκατέλειψαν το πόστο τους και επήγαν στη Μύθια, το παλιό τους λημέρι. Οταν ήλθαν οι Γερμανοί, 13 του Αυγούστου του 1944, και άρχισαν να καίνε το χωριό, εμείς επροτείναμε στους Δεξιούς να χτυπήσομε τους Γερμανούς. Εκείνοι αρνήθηκαν με το αιτιολογικό ότι, αν γινότανε αυτό, οι Γερμανοί θα σκότωναν τα γυναικόπαιδα τα οποία είχαν συλλάβει και τα οδηγούσαν προς το Μυλοπόταμο.
Στον Πλατύ Ταύκο, και μάλιστα στο ύψωμα της Βιτσιλιάς, ήτανε μια ομάδα του ΕΛΑΣ. Η ομάδα αυτή χτύπησε τους Γερμανούς, οι οποίοι είχαν αφήσει τα Ανώγεια και είχαν ανεβεί ως εκεί. Ο ΕΛΑΣ, λόγω του όγκου των Γερμανών, υποχώρησε και βγήκε στο παλιό λημέρι, στα Τσουνιά. Και εμείς επήγαμε επίσης στα Τσουνιά, να ιδούμε τι θα κάναμε. Ηλθαμε πάλι σε επαφή με τους Δεξιούς, εσυμφωνήσαμε και υπογράψαμε πραχτικό, ότι θα χτυπούσαμε τους Γερμανούς, στην περίπτωση που θα ανέβαιναν στα βουνά του Ψηλορείτη. Τότε συμφωνήσαμε επίσης ποιόν τομέα θα εφύλαγαν αυτοί και ποιον τομέα εμείς.
Εμείς επήραμε τον πιο επικίνδυνο τομέα, από το Βρωμονερό μέχρι τη Χαλασοκεφάλα. Αυτοί πήραν το Δυτικό μέρος, από τη μεριά του Ψηλορείτη. Ο Γιάννης Σμπώκος πήρε από το Βρωμονερό μέχρι το Σκήνακα και εγκαθιστούσε φυλάκεια. Εγώ επήρα από τον Ρούβα μέχρι τον Γκρεμαστό Κούμο, τη Χαλασοκεφάλα και εφτιάναμε φυλάκεια. Ο Ποδιάς ήτανε στην έδρα, στο Μαύρο Μασκούλι. Την ίδια ώρα οι Γερμανοί από το Τυμπάκι είχαν αρχίσει να κανονιοβολούν τη Νίδα, για να προετοιμάσουν το έδαφος να βγουν με στρατό από κει. Ο Ποδιάς μου έστειλε σύνδεσμο και μου έλεγε ότι βγήκαν οι Γερμανοί στη Νίδα και να ειδοποιήσω τα φυλάκεια να προσέξουν να μην χτυπηθούν αναμεταξύ των.
Εγώ, επέστρεψα στη βάση, επήρα τον Ποδιά και βγήκαμε να τους συναντήσομε να ιδούμε πως θα οργανώναμε το χτύπημα που θα κάναμε εναντίον των Γερμανών. Αλλά δεν βρήκαμε κανένα, διότι είχαν φύγει. Ετσι αναγκαστήκαμε να συμπτύξομε τα φυλάκεια και να κατεβούμε στην Περιφέρεια της Ιερουσαλήμ, με τη σκέψη ότι θα ήταν δυνατόν να βρούμε κανένα ξεκομμένο τμήμα των Γερμανών, να το χτυπήσομε.
Καπετάν Ποδιάς
Ωστόσο είχαν περάσει τρεις μέρες να φάμε τίποτε. Για να μην διαλυθεί το αντάρτικο από την πείνα αποφασίσαμε να το κατατμήσομε σε τμήματα. Αλλο τμήμα θα έδρευε στο Μαλεβύζι, άλλο στο Μονοφάτσι και άλλο στη Μεσαρά. Θα εσυντηρείτο εκεί και θα έδιδε συγχρόνως χτυπήματα κατά των Γερμανών. Το Αρχηγείο του ΕΛΑΣ απετελείτο τότε από τους: Ποδιά, Μαμαλάκη Κώστα, Θοδωράκη αντισυνταγματάρχη, Ινιωτάκη Γιώργη και Κώστα Πατραμάνη. Ο Ποδιάς ήτανε ο καπετάνιος. Ο Θεοδωράκης ήτανε ο στρατιωτικός υπεύθυνος. Ο Μαμαλάκης ήτανε ο πολιτικός υπεύθυνος. Ο Ινιωτάκης ήτανε μέλος του Αρχηγείου. Και ο Κώστας Πατραμάνης ήτανε της Επιμελητείας.
Το Αρχηγείο είχε την πληροφορία ότι γίνεται μια προσπάθεια κατατρομοκράτησης των κατοίκων του Μυλοποτάμου να μην φιλοξενούν ανωγειανές Αριστερές οικογένειες. Είχαμε προσέτι δεκαπέντε αντάρτες ξυπόλυτους. Επεράσαμε από το Φαράσι, χωριό Ανεμόμυλο, Αγιά και πήγαμε στο Μελιδόνι. Στο Μελιδόνι αφήκαμε τους ξυπόλυτους για να τους ράψουν άρβυλα. Μιλήσαμε στους προέδρους του Μελιδονιού, Γαράζου, Επισκοπής να μην επηρεάζονται και να δέχονται όλους τους Ανωγειανούς χωρίς διακρίσεις, και να τους φιλοξενούν. Ετοιμάστηκαν τα άρβυλα και όλοι πλέον ετραβήξαμε για το βουνό. Μετά τρεις μέρες οι Γερμανοί, αφού έστησαν τους όλμους στο "Κορίτσι", εκανονιοβολούσαν τις θέσεις των Δεξιών στη "Μύθια". Εκείνοι συμπτύχθηκαν και οι Γερμανοί πήγαν και πήραν τα πράγματα που είχαν βρει. Ηταν ζώα γαϊδάκια φορτωμένα με ρούχα, τρόφιμα και χρειώδη. Οι Γερμανοί επήραν επίσης τετρακόσα πενήντα πρόβατα του Σμπωκογιάννη, τα οποία αρμέγαμε και πίναμε το γάλα. Η δύναμή μας ήτανε μικρή. Προς τούτο κατεβήκαμε στη θέση "Χαλασοκεφάλα", προς τα μέρη του Κρουσώνα και εκεί στήσαμε ενέδρα στους Γερμανούς. Εν τω μεταξύ οι Δεξιοί είχαν ανασυνταχθεί και τους χτυπούσαν και αυτοί από τα όπισθεν. Η συντονισμένη επίθεση Δεξιών και Αριστερών αιφνιδίασε τους Γερμανούς, οι οποίοι έφυγαν, αφήνοντας επι τόπου όλα των τα πράγματα. Εσκοτώθηκε και ένας γάιδαρος, που μετέφερε τρόφιμα δικά τους.
Από 'κει φύγαμε, περάσαμε από το Γοργολαΐνι, από 'κει πήγαμε στον Αγιο Μύρο, όπου μας υποδέχτηκαν θριαμβευτικά με ελληνική σημαία, με καμάρα από δάφνη. Εκεί μιλήσαμε στον κόσμο. Και ο Ποδιάς, και ο Μαμαλάκης και ο Κώστας. Μετά πήγαμε όλοι μαζί στους Αθανάτους. Από 'κει χωρίσαμε. Επρεπε να πάμε να κάνομε επιστράτευση για να συγκροτήσομε το 43 Σύνταγμα του ΕΛΑΣ. Ο Κώστας Πατραμάνης με τον Ινιωτάκη Γιώργη πήγαν στην περιφέρεια του Αγίου Σύλα, και μάλιστα στην τοποθεσία Γιουχτάκη, για να συγκροτήσουν το 3ο Τάγμα. Δεν είχαμε στρατολογήσει παραπάνω από 350 αντάρτες, όταν επήραμε ειδοποίηση από την επαρχιακή επιτροπή Αρχανών να πάμε να χτυπήσομε τους Γερμανούς στα Πεζά"...
Από τους Κουνάβους επήραμε των Γερμανών τέσσερις αποθήκες τροφίμων και εξήντα χοίρους θρεφτάρια. Μια αποθήκη Γερμανική στις Αρχάνες με εξήντα, όπως υπολόγιζαν εκατομμύρια οκάδες κρασί, την αφήκαμε στον λαό να το πίνει. Μερικά βαρέλια επήρε και ο ΕΛΑΣ και το ήπιαν οι αντάρτες. Από τις Αρχάναις και από τους Κουνάβους εσηκώσαμε δυο αυτοκίνητα φάρμακα. Οταν μπήκαμε στο Ηράκλειο, συγκροτήσαμε ένα υγιειονομικό σταθμό στη Φορτέτσα, με τη βοήθεια του γιατρού Πηγάκη. Εις αυτόν τον σταθμό εδωρίσαμε αυτά τα φάρμακα και έτσι είχαμε εξασφαλίσει μια υποτυπώδη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη δωρεάν. Ως αρχινοσοκόμα είχε αναλάβει η Αντρομάχη Βλαστού. Ως αρχινοσοκόμος είχε αναλάβει ο Νίκος Μανουσάκης, φοιτητής Ιατρικής, υιός του Ταγματάρχη Δημήτρη Μανουσάκη, του ΕΛΑΣ Φορτέτσας. Εν τω μεταξύ οργανώθηκε ο Εθνικός Στρατός και επομένως δεν υπήρχε λόγος να διατηρείται το Αντάρτικο και ο Κώστας Πατραμάνης έφυγε. Αυτή, εν συντομία, είναι η βιογραφία μου. Την υποβάλλω στην Επιτροπή Κρίσεως. Σήμερα 10-2-84, Ηράκλειον.
Ο βεβαιώνων
Κώστας Πατραμάνης.
Αναδημοσίευση από την εφημερίδα Πατρίς, 01-09-2008
Βασίλης Σκουλάς, Πέτρα
Νικηφόρος Αεράκης,
Ω Παναγιά μου Ανωγειανή!
Δημοσίευση σχολίου