Η μεγάλη ανατροπή. Ο Ιστορικός συμβιβασμός ΗΠΑ-Ιράν

Πηγή: Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου - "Επίκαιρα"

«Χάρη στην προσωρινή συμφωνία που πέτυχε με το Ιράν στη Γενεύη, ο Μπαρόκ Ομπάμα αγγίζει τη μεγαλύτερη επιτυχία της προεδρίας του στην εξωτερική πολιτική και οι Ηνωμένες Πολιτείες την καλύτερη ευκαιρία για την επαναχάραξη του παγκόσμιου γεωπολιτικού χάρτη από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Ή το ακριβώς αντίθετο». Με αυτές τις εκτιμήσεις υποδέχτηκε ο αρθρογράφος της ισπανικής El Pais Αντόνιο Κάνιο την «ιστορική», όπως χαρακτηρίστηκε από την πλειονότητα των διεθνών αναλυτών, συμφωνία της περασμένης Κυριακής για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα.

Η μεγάλη, αν και εύθραυστη ακόμη, ανατροπή φέρει την προσωπική σφραγίδα του Αμερικανού Προέδρου. Ο Μπαρόκ Ομπάμα επιδόθηκε με επιδεξιότητα στη μυστική διπλωματία, την οποία ασφαλώς θα επιδ-κιμάζει -αν δεν την εισηγήθηκε κιόλας- ο Χένρι Κίσινγκερ. Η προσέγγιση του Ιράν είχε αρχίσει ήδη τον περασμένο Μάρτιο, επί προεδρίας του σκληροπυρηνικού Μαχμούντ
Αχμαντινετζάντ, τρεις μήνες προτού εκλεγεί και πέντε μήνες προτού αναλάβει καθήκοντα ο μετριοπαθής διάδοχος του, Χασάν Ροχανί.

Ο Αμερικανός Πρόεδρος εξουσιοδότησε δύο χαμηλού προφίλ διπλωμάτες, τον Τζέικ Σάλιβαν, σύμβουλο του αντιπροέδρου Τζο Μπάιντεν, και τον υφυπουργό Εξωτερικών, Μπιλ Μπερνς, να αρχίσουν μυστικές συνομιλίες με την ιρανική πλευρά για ένα πιθανό «deal». Ενώ οι προβολείς της διεθνούς επικαιρότητας έπεφταν στις ατελέσφορες διαπραγματεύσεις μεταξύ της «Ομάδας των Έξι» (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία) με το Ιράν, οι αντιπρόσωποι του «Μεγάλου Σατανά» και του «Αξονα του Κακού» έλιωναν τους πάγους τριάντα τεσσάρων χρόνων εχθρότητας μακριά από αδιάκριτα βλέμματα, στο σουλτανάτο του Ομάν, το πιο μυστικοπαθές αραβικό κράτος στον Περσικό Κόλπο. Μόνο αφότου οι δύο πλευρές κατέληξαν στο περίγραμμα της συμφωνίας το εμφάνισαν ως τετελεσμένο γεγονός στους λοιπούς μετέχοντες των συνομιλιών της Γενεύης, προ τριών εβδομάδων, προκαλώντας την έκρηξη της Γαλλίας.

Υπόθεση... κύρους

Με την προσωρινή συμφωνία που ανακοινώθηκε, η Αμερική αποκαθιστά εν μέρη το κύρος της στη Μέση Ανατολή, το οποίο είχε τρωθεί σοβαρά από το φιάσκο του πολέμου στο Ιράκ και τις σχιζοφρενή ταλαντεύσεις της έναντι της Αιγύπτου και της Συρίας. Αν ο δρόμος που άνοιξε οδηγήσει εντός εξαμήνου σε οριστική συμφωνία -ένα μεγάλο «αν»-, ο Μπαράκ Ομπάμα θα μπορεί να ισχυρίζεται ότι κατάφερε να αποτρέψει με διπλωματικά μέσα τον πυρηνικό εξοπλισμό του Ιράν, κάτι που μάλλον δεν θα μπορούσε να κάνει -αντίθετα επιτάχυνε- ένας ολέθριος πόλεμος. Ηδη το Ιράν δεσμεύεται να υποβαθμίσει τον εμπλουτισμό ουρανίου από το 20% στο 5% πολύ -μακριά από τη στάθμη του 90% που απαιτείται για την κατασκευή πυρηνικών όπλων-, να εξουδετερώσει τα αποθέματα ισχυρά εμπλουτισμένου ουρανίου που διαθέτει, να αναστείλει τον επίμαχο πυρηνικό αντιδραστήρα του Αράκ και να δεχτεί επιθεωρήσεις σε καθημερινή βάση.

Εξίσου σοβαρές ήταν όμως και οι υποχωρήσεις της Δύσης. Συνομολογήθηκε η μερική άρση των οικονομικών κυρώσεων που στραγγαλίζουν την ιρανική οικονομία, ιδιαίτερα στους τομείς των πετροχημικών, των πολύτιμων μετάλλων και των τραπεζικών συναλλαγών για την προμήθεια τροφίμων και φαρμάκων. Το εν λόγω πακέτο υπολογίζεται ότι θα ωφελήσει το Ιράν κατά 7 δις δολάρια μέσα στο επόμενο εξάμηνο, ανοίγοντας πολύ ευρύτερα περιθώρια οικονομικής συνεργασίας με χώρες όπως η Ρωσία, η Κίνα και η Γερμανία.

Στο πεδίο του διεθνούς γοήτρου, το Ιράν κατάφερε να αναγνωριστεί πλήρως από τις μεγάλες δυνάμεις το δικαίωμα του στον εμπλουτισμό ουρανίου - κι ας προσπάθησε να θολώσει τα νερά εκ των υστέρων ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Τζον Κέρι. Η συμφωνία της Γενεύης αναφέρει ρητά ότι το Ιράν «θα αντιμετωπιστεί κατά τον ίδιο τρόπο, όπως οποιαδήποτε άλλη χώρα που δεν έχει πυρηνικά όπλα και έχει υπογράψει τη διεθνή συνθήκη μη διάδοσης τους», τοποθετώντας το στο ίδιο επίπεδο με τη Γερμανία και την Ιαπωνία: χώρες που δεν διαθέτουν πυρηνικά όπλα, αλλά διατηρούν προγράμματα εμπλουτισμού ουρανίου. Δηλαδή, για να λέμε τα πράγματα με το όνομα τους, έχουν πρόσβαση στην τεχνολογία η οποία θα τους επέτρεπε να αποκτήσουν πυρηνικά όπλα σε σύντομο χρόνο, εάν και όποτε το επέλεγαν.

Το κυριότερο όφελος για το Ιράν είναι ότι από παρίας των μεγάλων δυνάμεων βγαίνει από τη διπλωματική καραντίνα και επανέρχεται ως ισότιμος «παίκτης» στην εκρηκτικά ασταθή περιοχή της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Τα οφέλη θα μπορούσαν να αποδειχθούν σοβαρότατα τόσο για την Ουάσιγκτον όσο και για την Τεχεράνη. Το Ιράν μπορεί να συμβάλει ουσιωδώς στο να τεθεί υπό έλεγχο η χαοτική κατάσταση που αφήνουν πίσω τους τα αμερικανικά στρατεύματα που αποχωρούν από το Ιράκ και το Αφγανιστάν, δύο χώρες στις οποίες η Αλ Κάιντα και οι παραφυάδες της αντιπροσωπεύουν τον κοινό εχθρό για ΗΠΑ και Ιράν.

Επιπλέον, το Ιράν, όπως και η Ρωσία, αποτελεί βασικό «παίκτη» στο συριακό δράμα -μεταξύ άλλων και λόγω του ενεργού ρόλου που παίζει στον εμφύλιο πόλεμο η φιλοϊρανική οργάνωση του Λιβάνου, Χεζμπολάχ-, χωρίς τη σύμπραξη του οποίου δεν είναι δυνατό να γίνεται σοβαρά λόγος για ειρήνευση. Δεν είναι τυχαίο ότι την περασμένη Δευτέρα, μία ημέρα μετά τη συμφωνία της Γενεύης για το Ιρανικό, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Μπαν Κι Μουν, ανακοίνωσε την πραγματοποίηση ειρηνευτικής διάσκεψης για το Συριακό στην ίδια πόλη τον Ιανουάριο, με το θέμα της συμμετοχής του Ιράν να παραμένει ανοιχτό.

0 ρόλος του Ισραήλ

Οι μεγάλοι χαμένοι από την προσέγγιση ΗΠΑ - Ιράν είναι το Ισραήλ, το οποίο διά στόματος Νετανιάχου έσπευσε να μιλήσει για «ιστορικό λάθος», και οι αραβικές μοναρχίες του Κόλπου, με προεξάρχουσα τη Σαουδική Αραβία. Όχι τόσο γιατί φοβούνται την ενδεχόμενη απόκτηση πυρηνικών όπλων από το Ιράν, όσο γιατί ανησυχούν για την αναπόφευκτη ενίσχυση του βασικού ανταγωνιστή τους στην περιοχή και για την ενδεχόμενη υποβάθμιση του δικού τους ρόλου στο δυτικό σύστημα στρατιωτικής και ενεργειακής ασφάλειας. Ειδικά οι Άραβες πετρελαιάδες έχουν ισχυρούς λόγους να ανησυχούν και για το ενδεχόμενο σοβαρής υποχώρησης της τιμής του μαύρου χρυσού. Ωστόσο, παρά τις ρητορικές αντιδράσεις, ούτε το διεθνώς απομονωμένο όσο ποτέ άλλοτε Ισραήλ θα διακινδυνεύσει μονομερή πόλεμο, εν είδει παρανοϊκού Σαμψών -αποθανέτω η ψυχή μου μετά των αλλοφύλων!- ούτε οι Σαουδάραβες και οι σύμμαχοι τους θα καταπιούν το πετρέλαιο τους - πιο πιθανό είναι να καταπιούν γογγύζοντας τη συμφωνία.

Αν υπάρχουν -και υπάρχουν!- σοβαροί παράγοντες που θα μπορούσαν να εκτροχιάσουν τον «ιστορικό συμβιβασμό», αυτοί δεν εντοπίζονται σε εξωτερικές δυνάμεις, αλλά στο εσωτερικό του αμερικανικού και του ιρανικού κατεστημένου. Στην Αμερική, το ισραηλινό λόμπι, το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα και τα «γεράκια» των δύο μεγάλων κομμάτων συνιστούν έναν ισχυρό συνασπισμό, ο οποίος θα κάνει δύοκολη τη ζωή του Ομπάμα τους επόμενους έξι μήνες, καιροφυλακτώντας να εκμεταλλευτεί την πρώτη αναποδιά για να ματαιώσει μια οριστική συμφωνία.

Αλλά και στο Ιράν οι σκληροπυρηνικοί έχουν θωρακισμένα συμφέροντα, ιδιαίτερα γύρω απ' τους Φρουρούς της Επανάστασης, οι οποίοι αποτελούν πραγματικό κράτος εν κράτει, με ισχυρότατο οικονομικό, πολιτικό και στρατιωτικό ρόλο. Οι κύκλοι αυτοί θα υπενθυμίζουν διαρκώς στη θεοκρατία της Τεχεράνης και προσωπικά στον ανώτατο ηγέτη της, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, ότι η Ισλαμική Δημοκρατία γεννήθηκε και ανδρώθηκε μέσω της αντιπαράθεσης της με τις ΗΠΑ και δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι μπορεί να επιζήσει χωρίς αυτή την πηγή πατριωτικής και ηθικής νομιμοποίησης. Με αυτά τα δεδομένα, το επόμενο εξάμηνο φαίνεται να εγκυμονεί μεγάλης κλίμακας ανατροπές, για το καλύτερο ή το χειρότερο.