Τι είδους κόμμα είναι ο ΣΥΡΙΖΑ; - Η μεταμόρφωση ενός ταλαντευόμενου αριστερού κόμματος σε ένα νεοφανές λαϊκίστικο κόμμα.

Του Νίκου Νούλα

Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί τη συνέχεια δύο προηγούμενων («Γιατί αποχωρώ από το ΣΥΡΙΖΑ», 26/5/15 και «Στρατηγική του “έντιμου συμβιβασμού” – κριτική και κριτική της κριτικής», 4/6/15) στα οποία εξέθεσα: στον μεν πρώτο τους λόγους αποχώρησής μου από το ΣΥΡΙΖΑ, στο δε δεύτερο τις απόψεις μου πάνω στη συζήτηση για τη στρατηγική του εν λόγω φορέα. Μπορεί, αν θέλει, να τα βρει κανείς στο διαδίκτυο.

Θεωρώ ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ένα από τα κόμματα που άλλαξε αρκετές φορές στη εντεκάχρονη ιστορία του. Χοντρικά και απλουστευτικά: από κόμμα διάσωσης του ΣΥΝ -αλλά και επαφής με το αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα- την περίοδο 2004-2007, άλλαξε σε ένα ριζοσπαστικό κόμμα την περίοδο 2007-2009, έπεσε σε “κώμα” την επόμενη περίοδο, για να αναγεννηθεί με το αντιμνημονιακό κίνημα.
Κοινό χαρακτηριστικό αυτών των περιόδων ήταν η ταλάντευση μεταξύ ριζοσπαστικών, ρεφορμιστικών και συστημικών στρατηγικών. Ανάλογα με τη σχέση αυτών των τριών αυτών στρατηγικών, έγινε και η περιοδολόγηση που προηγήθηκε.

Η επαφή του ΣΥΡΙΖΑ με την εξουσία, είτε σαν προσδοκία πριν τις εκλογές, είτε ως συντελεσμένο γεγονός στη συνέχεια, καθόρισε την τωρινή μεταμόρφωσή του. Την ουσιαστική μετάλλαξη, την αλλαγή της φύσης του φορέα. Πλέον τα αριστερά χαρακτηριστικά (ριζοσπαστικά, ρεφορμιστικά, συμβιβαστικά) υποσκελίζονται από το κύριο, το νεοφανή ΛΑΪΚΙΣΜΟ. Το προσδιοριστικό «νεοφανής» ίσως είναι πλεονασμός, μια και ο λαϊκισμός, λόγω του χαμαιλεοντικού του χαρακτήρα, της προσαρμογής δηλαδή στις συνθήκες, έχει πάντα ιδιότυπα χαρακτηριστικά. Παρόλ’ αυτά, θεωρώ ότι βοηθά, τονίζοντας ότι αυτός ο λαϊκισμός δεν είναι μια απλή επανάληψη ιστορικά προηγούμενων.

Ας δούμε τα κύρια σημεία αυτού του νεοφανούς ΛΑΪΚΙΣΜΟΥ:

• Μιλά εξ ονόματος των συμφερόντων των πολιτών, του λαού, του έθνους. Ενεργεί δήθεν για λογαριασμό της “κοινωνίας”. «Προσπαθεί». Πετυχαίνει, έτσι, τη στήριξη ενός μεγάλου μέρους των πολιτών. Παθητική-δημοσκοπική, αλλά και ενεργητική (βλ. συγκεντρώσεις υποστήριξης της κυβέρνησης, συγκέντρωση στην ΕΡΤ κλπ)

• Πολιτικά μπορεί να κινείται ευέλικτα ανάμεσα στην αριστερά και τη δεξιά, το διεθνισμό και τον εθνικισμό, τον πατριωτισμό και την υποτέλεια, την ταξική μεροληψία και το κοινωνικό συμφέρον, την ευαισθησία και τον κυνισμό, την αλήθεια και το ψέμα (1).
Μπορεί, επίσης, να υλοποιεί την πολιτική του:
-> διακηρύσσοντας ότι υλοποιεί την αντίθετη (παρέβαλε, λόγου χάριν, το «καταργούμε τα μνημόνια» με τη διαπραγματευτική στρατηγική, το «τρόικα τέλος» με τη διαπραγμάτευση με τους θεσμούς), ή
-> προωθώντας “για ξεκάρφωμα” πολιτικές αντιφάσκουσες με τις ηγεμονεύουσες (παρέβαλε τα δίπολα: προώθηση της συνεργασίας με το κράτος του Ισραήλ/προσπάθεια αναγνώρισης του κράτους της Παλαιστίνης, συμβιβασμός με το εγχώριο οικονομικό κατεστημένο/έλεγχο των τηλεοπτικών συχνοτήτων, παροχή ιθαγένειας σε παιδιά μεταναστών/ “υποδοχή” προσφύγων κοκ)

• Στις εσωκομματικές διαδικασίες εγκαθιδρύει έναν ακραίο αρχηγισμό, ένα modus vivendi μεταξύ των διαφόρων φατριών με αποδοχή της ηγεσίας επί ποινή “θανάτου”, μια εξόφθαλμη αδιαφορία για τη θέληση της κομματικής βάσης μέσω της απίσχνανσης των πολιτικών διαδικασιών. Τα παραπάνω περιγράφουν μια μορφή αυταρχισμού. Ο οποίος, όμως, μόνο “στα πολύ δύσκολα” παρουσιάζεται με ωμότητα (βλ. εκλογή Προκοπάκη, κομματική πειθαρχία ενόψει κρίσιμων ψηφοφοριών). Συνήθως, ο αυταρχισμός συνδυάζεται με μοίρασμα ρόλων και παροχή ωφελημάτων σε στελέχη και τάσεις (έμμισθες θέσεις, χρήματα για λειτουργία δομών-ινστιτούτων-εντύπων-sites, ταξίδια επαναστατικού τουρισμού, “εξουσίες”).

• Θεωρώ ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, αν και επικαλείται συχνά το «ηθικό και αξιακό φορτίο της αριστεράς» διολισθαίνει σε ξένα μονοπάτια:

->στο χειρισμό του θυμικού του “λαού”, στον συναισθηματικό εκβιασμό του (το πιο τρανταχτό παράδειγμα ήταν το ψευτοκλάμα του Αλ. Τσίπρα κατά την ομιλία του στη βουλή)

->στην αλαζονεία, το υφάκι, στον έρωτα της Ισχύος (βλ. στάση της Ζ. Κωνσταντοπούλου, η οποία, ως “νέο-δελφίνος” προσπορίζεται συμπάθειες από διάφορες πτέρυγες του ΣΥΡΙΖΑ, είτε λόγω της θεσμικότητάς της, είτε λόγω της σύγκρουσης με ορισμένα συμφέροντα, είτε λόγω της αρνητικής προπαγάνδας που της κάνουν τα ΜΜΕ)

->στην ανοχή απέναντι στη χυδαιότητα ή, σε κάποιες περιπτώσεις, ακόμα και στο θαυμασμό της "βαρβατίλας" (πχ απρέπειες Π. Καμμένου από το βήμα της βουλής χωρίς καμία παρέμβαση από την προεδρεύουσα στη διαδικασία).

->στην “αριστερή” καταστολή (βλ. στάση Πανούση με τη στήριξη της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ)

• Όπως έχει συμβεί με όλα τα λαϊκιστικά κόμματα, ο προσδιορισμός της φύσης τους δίχασε την αριστερά. Έτσι, υπήρχε πάντα ένα τμήμα της που ήθελε να παρέμβει “εκ των έσω” στις πολιτικές αντιφάσεις αυτών των κομμάτων για να ενισχύσει την αριστερή κατεύθυνση (2). Ή, επιδίωκε να επηρεάζει από τη θέση της εσωτερικής αντιπολίτευσης τη βάση αυτών των κομμάτων, να μην την αφήσει ανοχύρωτη στην κομματικά ηγεμονεύουσα προπαγάνδα. Ή, που δεν ήθελε να χάσει τα ωφελήματα που προσφέρει η συμμετοχή σε ένα μεγάλο κόμμα εξουσίας. Αλλά, υπήρχαν και υποκείμενα που αντιστάθηκαν στους πολιτικούς και άλλους πειρασμούς και κράτησαν μια συνεπή στάση.

[Διευκρίνιση: Οι παραπάνω επισημάνσεις έγιναν κρίνοντας το ΣΥΡΙΖΑ γενικά και ως Όλον. Αυτός είναι, για μένα, ο σωστός μεθοδολογικά τρόπος για την αξιολόγηση του φορέα, όπως και κάθε υποκειμένου, συλλογικού ή ατομικού. Η εστίαση σε συγκεκριμένα τμήματα της συνολικής εικόνας, ή η περιγραφή των επιμέρους υλικών του συνολικού κατασκευάσματος, θα ήταν χρήσιμη για μια αναλυτική προσέγγιση, στο βαθμό που θα ήταν καθολική. Κάτι τέτοιο, όμως, ξεπερνά τους σκοπούς αυτού του κειμένου.]

Αν ισχύουν τα παραπάνω, το ερώτημα είναι: Μπορεί ένα λαϊκιστικό κόμμα να έρθει σε σύγκρουση με τη “Νέα Χρηματοπιστωτική Διεθνή”; Απίθανο.
Αλλά ας υποθέσουμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ εξωθείται από του δανειστές σε σύγκρουση. Θα το κάνει “με μισή καρδιά”, “για την τιμή των όπλων”, πηγαίνοντας στον πόλεμο για να χάσει. Γι’ αυτό και θα το βάλει στα πόδια.

Συναγωνιστές και συναγωνίστριες, κάθε αυταπάτη που συντηρούμε, κάθε παραχώρηση χρόνου για «να δούμε τι θα γίνει», κάθε μετατροπή της επιθυμίας μας σε πολιτική εκτίμηση, αύριο θα την πληρώσουμε με “αριστερά” μέτρα, “αριστερή” ανεργία, “αριστερές” ιδιωτικοποιήσεις, “αριστερή” φορομπηξία, “αριστερό” ξενιτεμό.

Η αντίσταση στη “Νέα Χρηματοπιστωτική Διεθνή” δεν ήταν ποτέ έργο ενός κόμματος, πόσο μάλλον ενός κόμματος σαν το ΣΥΡΙΖΑ. Ζητούμενο δεν είναι μια “απλή” μάχη, ούτε –φυσικά- μια άτσαλη ή τυχοδιωκτική ρήξη, αλλά μια συνολική αλλαγή στρατηγικής, βασικό στοιχείο της οποίας θα είναι πόλεμος με το ντόπιο και διεθνές κατεστημένο. Ένας τέτοιος πόλεμος θέλει τους πολίτες – και ειδικά τους προλετάριους – να είναι μαχητές. 

Καλό και τίμιο αγώνα να έχουμε.

Νίκος Νούλας

Θεσσαλονίκη, 12/6/2015

(1) Ήταν λαθεμένη από τη μεριά μου η επιμονή στη συσχέτιση της στρατηγικής ενός αριστερού κόμματος («ιστορικός συμβιβασμός» του ΚΚΙ) με τη στρατηγική ενός λαϊκιστικού κόμματος («έντιμος συμβιβασμός» του μετεκλογικού ΣΥΡΙΖΑ) Η στρατηγική Τσίπρα με τη στρατηγική Μπερλίνγκουερ έχουν κοινά σημεία μόνο όταν αναφερόμαστε στην προεκλογική περίοδο.

(2) Αυτή η διαπίστωση ας εκληφθεί και ως προσωπική αυτοκριτική για τη στήριξη από τη μεριά μου του “προγράμματος της Θεσσαλονίκης”.