Χιροσίμα, 6 Αυγούστου 1945, 8.15 π.μ.

70 χρόνια από την ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας

Ποτέ πια Χιροσίμα!

(Μέρος Δεύτερο)

Χιροσίμα, 6 Αυγούστου 1945, 8.15 π.μ.

του Δημήτρη Δαμασκηνού,
εκπαιδευτικού Δ.Ε.-ιστορικού,
 negreponte2004@yahoo.gr

Αναδημοσίευση από τα Χανιώτικα Νέα, 
Πέμπτη 06 Αυγούστου 2015

«Έκτη Αυγούστου»
«Η Χιροσίμα, γεμάτη από απεριόριστους σωρούς από τέφρα.
Πώς μπορώ ξεχάσω αυτήν την ακινησία που επικρατούσε
σε πόλη τριακοσίων χιλιάδων κατοίκων;
Εσείς που κλαίτε αν και δεν έχετε μάτια
Που θρηνείτε αν και δεν έχετε χείλη
Που επιθυμείτε να αγκαλιάσετε σφικτά αν και δεν έχετε καθόλου
δέρμα για να αγγίξετε.
Φαίνεστε τόσο τερατώδεις, αλλά δε μπορείτε να γνωρίζετε
Πόσο πολύ απομακρυσμένοι είστε τώρα από την ανθρωπότητα
Σκέφτεστε· ίσως σκέφτεστε
Οι μητέρες και οι πατεράδες, οι αδελφοί και οι αδελφές
Θα μπορούσαν ακόμη και τώρα να σας αναγνωρίσουν;
Έξω από τις σκοτεινές φλόγες που τρεμοπαίζουν
Της καιγόμενης, φαρμακωμένης Χιροσίμα
Βαδίζετε αγνώριστοι ακόμα και στους εαυτούς σας» 1

Στη 1.37’ τη νύχτα 5 προς 6 Αυγούστου, απογειώθηκαν τρία μετεωρολογικά αεροπλάνα από την αεροπορική βάση του Tinian στο αρχιπέλαγος των Μαριανών στον Δυτικό Ειρηνικό. Στις 2.45′ απογειώθηκε το βομβαρδιστικό Β-29 2 «Enola Gay», ενώ δύο λεπτά αργότερα το ακολουθούν και άλλα δύο αεροσκάφη: το "Great Artiste" του Σουέινι που θα έριχνε στη ζώνη της έκρηξης ειδικά όργανα μέτρησης με αλεξίπτωτα και το δίχως όνομα Ν.91 αεροπλάνο του σμηναγού Μάκαρντ επιφορτισμένο με τη φωτογραφική αναγνώριση.
 
Το «Enola Gay» μαζί με το δωδεκαμελές πλήρωμα κουβαλούσε στα σωθικά του την ατομική βόμβα, κατασκευασμένη μ’ ένα σπάνιο ισότοπο του ουρανίου, το ουράνιο 235∙ η βόμβα είχε βαφτιστεί ειρωνικά από τους Αμερικάνους «Little Boy» 3, «Pika-don» την ονόμασαν οι «hibakusha» 4, που σημαίνει φως και θόρυβος.
 
Αν και τα βομβαρδιστικά των Η.Π.Α. που κατευθύνονταν προς τη Χιροσίμα έγινα αντιληπτά από τα Ιαπωνικά ραντάρ, περίπου μία ώρα πριν τον βομβαρδισμό, οι Ιάπωνες δεν επιδίωξαν να τα αναχαιτίσουν, λόγω του μικρού αριθμού τους. Μια περίπου ώρα πριν από τη βομβιστική επίθεση, η σειρήνα της ειδοποίησης για αεροπορική επιδρομή σήμανε και πάλι, καθώς το Straight Flush πέταξε πάνω από την πόλη αναγγέλλοντας ότι «ο ουρανός είναι αίθριος πάνω από τη Χιροσίμα». Έπειτα μεταδόθηκε ένα σύντομο μήνυμα το οποίο πάρθηκε από το Enola Gay. Έγραφε: “Τα σύννεφα (πάνω από τη Χιροσίμα) καλύπτουν λιγότερο από τα τρία δέκατα σε όλα τα υψόμετρα Συμβουλές: (Η) βόμβα (να ριχτεί στον) πρωτογενή στόχο» 5. Ο κύβος είχε πλέον ριφθεί…
   

Στις 8.11′ η πόλη φαινόταν καθαρά από τα μέλη του πληρώματος του «Enola Gay». Στις 8.13′.30” το πρωί ο κυβερνήτης Τίμπετς διατάζει το σκοπευτή του, επισμηναγό Τόμας Φίρμπι, ν’ αφήσει τη βόμβα στο κενό. Στις 8.15′, η βόμβα εγκαταλείπει το Β-29 που απομακρύνεται όσο πιο γρήγορα μπορούσε 6.

Ο Τετσούο Μιγιάτα, ο οποίος ζούσε τότε σ’ ένα προάστιο της Χιροσίμα, παρακολουθούσε από το έδαφος την πτήση του αεροπλάνου και έγραψε τις εντυπώσεις του: "Ξαφνικά ακούστηκε ένα δυνατό βουητό κάποιου Β-29. Πρέπει να ‘ταν ένα ή δύο απ’ αυτά, και μια και δεν είχε σημάνει συναγερμός, δεν υπήρχε λόγος ν’ ανησυχήσουμε. Σκεφτήκαμε πως θα ‘θελαν να επιθεωρήσουν τις συνέπειες της αεροπορικής επιδρομής της προηγούμενης νύχτας, και δε δώσαμε σημασία, γιατί είχαμε πια συνηθίσει τις αναγνωριστικές πτήσεις, των Β-29. Ξαφνικά, όμως, το βουητό μετατράπηκε σε ένα οξύ, διαπεραστικό τόνο, κι έστρεψα ασυνείδητα το βλέμμα μου πάλι στον ουρανό. Ένα Β-29, με την τεράστια άτρακτο ν’ αστράφτει στις καλοκαιρινές ηλιαχτίδες, διέγραψε μια κλειστή καμπύλη στον ουρανό, αφήνοντας πίσω του μια άσπρη γραμμή κι εξαφανίστηκε με τρομερή ταχύτητα προς τα πάνω" 7.

 Η ατομική βόμβα με 60 κιλά ουράνιο 235 εξερράγη στις 8.15’.45’’ το πρωί 580 μέτρα πάνω από την πόλη της Χιροσίμα. Λόγω του ανέμου, είχε μια απόκλιση 240 μέτρων από τον προγραμματισμένο στόχο που ήταν η γέφυρα του ποταμού που διασχίζει τη Χιροσίμα.   Τότε μια τεράστια λάμψη φωτός τύφλωσε τους αεροπόρους που φορούσαν γυαλιά οξυγονοκολλητών και ύστερα μια πελώρια κολόνα φωτιάς ανέβηκε στον ουρανό. Ένα εκτυφλωτικό φως γέμισε το αεροσκάφος» έγραψε ο σμήναρχος Πολ Τίμπετς. «Γυρίσαμε και κοιτάξαμε τη Χιροσίμα. Η πόλη ήταν σκεπασμένη από ένα τρομερό σύννεφο που ανέβαινε σαν μανιτάρι… Αίφνης, όλοι άρχισαν να φωνάζουν. Κοιτάξτε, κοιτάξτε, κοιτάξτε!» 8. Στις οκτώ και δεκαέξι λεπτά η Χιροσίμα έσβηνε από την επιφάνεια της γης.

Πάνω από τα κτίρια και τους ανθρώπους απελευθερώθηκε ενέργεια ισοδύναμη με την έκρηξη τουλάχιστον 15.000 τόνων εκρηκτικής ύλης ΤΝΤ 9. Η θερμοκρασία για ένα χρονικό διάστημα που δεν μπορεί να μετρηθεί έφτασε στα απίστευτα ύψη των 300.000-500.000 βαθμών κελσίου και ένα τεράστιο ωστικό κύμα θερμότητας και ραδιενέργειας απλώθηκε προς όλες τις κατευθύνσεις.
   
Μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα το κέντρο της πόλης σωριάστηκε σε ερείπια καλυπτόμενο από ένα σύννεφο σκόνης και το 75% των κτιρίων καταστράφηκε ολοκληρωτικά. Και όχι μόνο αυτό: περισσότεροι από 30.000 πολίτες της Χιροσίμα εκείνη τη μοιραία στιγμή πέθαναν ακαριαία. Έπαψαν να υπάρχουν, όχι μόνο σαν ανθρώπινα όντα, αλλά σαν υλικές υποστάσεις. Τα κύτταρά τους, σε μερικές περιπτώσεις οι ίδιες οι μοριακές τους δομές, εξαφανίστηκαν μέσα στο απόλυτο μηδέν. Οι άνθρωποι που εξαερώθηκαν ζωντανοί άφησαν ανεξάλειπτα αποτυπώματα των σκιών τους. Σκιές νέων και γέρων, γυναικών, παιδιών, αλόγων, σκύλων. Σκιές από κότες, μύγες, πεταλούδες, λουλούδια. Σκιές φαντασμάτων 10.
 
Όσοι βρέθηκαν σε ακάλυπτο χώρο σε μια ζώνη που τα διάφορα σημεία της περιμέτρου της απείχαν από χίλια έως δύο-δυόμισι χιλιάδες μέτρα από το επίκεντρο της έκρηξης, έγιναν στάχτη πεθαίνοντας σε δύο έως επτά δευτερόλεπτα χωρίς να προλάβουν να γνωρίσουν την απέραντη φρίκη. Και είναι περίπου 50.000 πολίτες της Χιροσίμα.
   
Η πνοή του pikadon, πέρα από τον κύκλο των δυόμισι χιλιομέτρων από το επίκεντρο της έκρηξης, έφτασε αισθητά εξασθενημένη για να εξαϋλώσει οτιδήποτε ζωντανό, ωστόσο έκανε τουλάχιστον 90.000 πολίτες της Χιροσίμα κυριολεκτικά κάρβουνο, με φοβερά εγκαύματα ή τους μετατρέπει είτε σε μούμιες, ξυλιασμένους και ξεραμένους, με τα ρούχα τους ασβεστοποιημένα είτε σε κερί, με τέτοιες πληγές, που να διαλύονται μαλακά οι σάρκες τους ώσπου να ξεπροβάλλουν άσπρα τα κόκκαλά τους 11. Η γιγαντιαία αυτή θύελλα φωτιάς στη Χιροσίμα ισοπέδωσε 13 τετραγωνικά χιλιόμετρα, καταστρέφοντας περίπου το 92% των κατασκευών της.

Χωρίς η φωτιά να έχει καθόλου κοπάσει ένα γιγάντιο μανιτάρι που φτάνει στο ιλιγγιώδες ύψος των 17.000 χλμ. σκεπάζει την πόλη. Τριάντα με σαράντα λεπτά αργότερα μια μαύρη βροχή άρχισε να πέφτει και να μολύνει τα πάντα. Είναι η βροχή των ραδιενεργών υπολειμμάτων ανακατεμένη με τα υπολείμματα άνθρακα από τις πυρκαγιές που κατέκαιγαν την πόλη. Στην πρώτη ριπή ακτίνων γάμμα προστίθεται τώρα μια πιο άφθονη ροή το ίδιο βλαβερών ουσιών, που μπορούν να πληγιάσουν και να φαρμακώσουν τους οργανικούς ιστούς, το αίμα, το μεδούλι και να φέρουν αργό θάνατο -στους επιζήσαντες, σε όσους έχουν κιόλας χτυπηθεί από το πρώτο κύμα 12.
   
Η λέξη κόλαση δεν είναι αρκετή… Τα τροχιοδρομικά οχήματα έμειναν γεμάτα με τους απανθρακωμένους επιβάτες τους στριμωγμένους στα καθίσματα ή στοιβαγμένους όρθιους στους εξώστες. Ένας άνεμος ταχύτητος 800 χλμ. την ώρα σηκώθηκε και γκρέμισε τους τοίχους σε μια ακτίνα 1.500 μ., θρυμματίζοντας τα τζάμια των παραθύρων ακόμα και σε απόσταση 12 χλμ. από το σημείο Μηδέν.
 
Το δεύτερο κύμα αέρα έφτασε μόλις τα 250 χλμ. Ήταν, όμως, ένας κυκλώνας που στροβιλιζόταν πυρακτωμένος για έξι ώρες, με τρομερή δύναμη και ταυτόχρονα ένας στρόβιλος που ξερίζωνε τα δένδρα σε πολλά χιλιόμετρα απόσταση και τα πέταγε σαν φρύγανα στο απέραντο καμίνι που είναι τώρα η Χιροσίμα. Μαζί με τα δένδρα τερμάτιζαν τη ζωή τους μέσα σ’ αυτό το καζάνι άνθρωποι και ζώα κατά χιλιάδες κι ας είχαν την τύχη πολλοί απ’ αυτούς να μείνουν ανέπαφοι ένα λεπτό πρωτύτερα. Στα κανάλια σηκώνονταν θεόρατα κύματα και πολλοί δυστυχισμένοι, κυριολεκτικά, έβραζαν ζωντανοί.

Είκοσι λεπτά αργότερα από τη ρίψη της πυρηνικής βόμβας, το Τόκιο συνειδητοποίησε ότι είχε χάσει την επικοινωνία με την πόλη. Ακολούθησαν φήμες για μια «τρομερή έκρηξη». Τελικά, αποφασίστηκε να πετάξει ένα πολεμικό αεροσκάφος προκειμένου να διαπιστωθεί τι είχε συμβεί. Τρεις ώρες αργότερα, ένας νεαρός Ιάπωνας αξιωματικός πλησίαζε στη Χιροσίμα. Ενώ βρισκόταν ακόμα 100 μίλια μακριά άρχισε να δίνει αναφορές για ένα τεράστιο σύννεφο που κάλυπτε την πόλη και στη συνέχεια την είδε να καίγεται. Μόλις έφτασε το αεροπλάνο του στη Χιροσίμα, αντίκρισε μια μεγάλη ουλή πάνω στη γη που εξακολουθούσε να καίει καλυπτόμενη από ένα βαρύ σύννεφο καπνού. Προσγειώθηκε στα νότια της πόλης και μετά την υποβολή εκθέσεων στο Τόκιο, άρχισε να οργανώνει κάποια μέτρα ανακούφισης 13.
   
Πάνω από το 90% των γιατρών και το 93% των νοσηλευτών στη Χιροσίμα σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν, άλλωστε οι περισσότεροι βρέθηκαν στο κέντρο της περιοχής που υπέστη τη μεγαλύτερη ζημιά 14. Τα νοσοκομεία καταστράφηκαν ή υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Μόνο ένας γιατρός, ο Terufumi Sasaki, παρέμεινε σε υπηρεσία στο Νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού 15. Παρ’ όλα αυτά, από νωρίς το απόγευμα, η αστυνομία και οι εθελοντές είχαν δημιουργήσει κέντρα περίθαλψης σε νοσοκομεία, σχολεία και στάσεις του τραμ, ενώ ένα νεκροτομείο ιδρύθηκε στη βιβλιοθήκη Ασάνο.
   

Aπό το Κούρε, ο Κεϊσούκε Χιρόκι, διοικητής της ναυτικής βάσης, τηλεφωνούσε κάθε ώρα στο Τόκιο, στο Γενικό Επιτελείο του Αυτοκρατορικού Ναυτικού δίνοντας ολοένα και πιο φοβερές λεπτομέρειες: “…Οι ομάδες βοήθειας δεν μπορούν να προωθηθούν σε απόσταση μικρότερη από οχτώ χιλιόμετρα από το κέντρο της Χιροσίμα… Ο αριθμός των νεκρών είναι απίθανος, εκατό χιλιάδες, διακόσιες χιλιάδες… Δεν υπάρχει ελπίδα για μεγάλο μέρος από τους επιζήσαντες. Πεθαίνουν σαν μύγες, με τις σάρκες τους διαλυμένες… Έμειναν όρθια 3 νοσοκομεία από τα 47… Πέθαναν τα δύο τρίτα από τους πυροσβέστες… Ως τώρα βρέθηκαν σ’ ολόκληρη την πόλη 72 γιατροί, λέω 72, ούτε ένας περισσότερο… Η θύελλα της φωτιάς δεν δείχνει ότι θα σταματήσει… Όσοι επιζήσανε έχουν καταφύγει στα γύρω μέρη, σωριασμένοι, σαν να τους χτύπησε πανούκλα και πολλοί έχουν την όψη τεράτων, γεμάτοι πληγές και βρωμιά… Δεν υπάρχει νερό…″ 16.
   
Γι’ αυτό το λόγο στη Χιροσίμα: “πολλά πτώματα βρέθηκαν σε μέρη όπου υπήρχε λίγο νερό, ποτάμια, παλιά πηγάδια, στέρνες πυρασφάλειας, λίμνες, και τα παρόμοια”, θυμάται ένα μέλος των της Ομάδας Μεταφοράς και Διάσωσης. “Οι άνθρωποι που δεν πέθαιναν αμέσως είχαν, φαίνεται, καταβάλει υπερπροσπάθεια για να βρουν λίγο νερό”.

Ο Μασατάκε Οκουμίγια, αρχηγός της ιαπωνικής αντιαεροπορικής άμυνας, ύστερα από μια περιπετειώδη πτήση φτάνει στη Χιροσίμα το απόγευμα της 7ης Αυγούστου και σα χρονικογράφος κρατάει αυτές τις σημειώσεις: "Τίποτα δεν μπορεί να δώσει μια ιδέα τι είναι, σήμερα, αυτή η πόλη, τίποτα δεν μπορεί να ανιστορήσει τις σπαρακτικές κραυγές των θυμάτων, που τώρα πια είναι αδύνατο να τους δοθεί οποιαδήποτε βοήθεια, τίποτα δεν μπορεί να δώσει την εικόνα της σκόνης και της στάχτης καθώς στροβιλίζονται πάνω σε άθλια σώματα που ξεψύχησαν μέσα στην αγωνία, τίποτα δεν μπορεί να περιγράψει την αηδιαστική μυρωδιά όχι των νεκρών, αλλά των ζωντανών που γαγγραίνιασαν. Είδα μια νεαρή γυναίκα με την κοιλιά ξεσκισμένη και κοντά της το βρέφος της ζωντανό και αγέννητο. Η Χιροσίμα είναι μια βρώμικη γκρίζα πληγή στο πρόσωπο του τοπίου" 17.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ 

1. Ποίημα του Sankichi Toge, αντιπροσωπευτικού ποιητή της Χιροσίμα, που επέζησε από την ατομική έκρηξη.

2. Το Β-29 ήταν ένα βομβαρδιστικό βαρέως τύπου, τετρακινητήριο, ελικοφόρο, κατασκευασμένο από την Boeing για τις Η.Π.Α.

3. «Little Boy»: αγοράκι, παρατσούκλι για την ατομική βόμβα που παρέπεμπε στον Φραγκλίνο Ρούσβελτ.

4. «hibakusha» (χιμπακούσα): οι επιζήσαντες του ολοκαυτώματος.

5. Thomas, Gordon-Morgan-Witts, Max (1977). Ruin from the Air. London: Hamilton, σελ. 391–392.

6. 60 χρόνια από τη ρίψη της ατομικής βόμβας. Το πυρηνικό ολοκαύτωμα σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι, εφημερίδα Ριζοσπάστης, Κυριακή 7 Αυγούστου 2005, σελ. 10.

7. Βλ. τον πρόλογο του καθηγητή Αράτα Οσάντα στην ιαπωνική έκδοση του 1951 του βιβλίου Τα παιδιά της Χιροσίμα, μετάφραση Χρυσόστομος Παπασπύρου, εκδόσεις Μπουκουμάνη, Αθήνα 1985, σελ. 29. Εκδόθηκε από την Εκδοτική Επιτροπή για τα παιδιά της Χιροσίμα.

8. Δείτε τον σμήναρχο Πολ Τίμπετς, για τις ανάγκες της προπαγάνδας των Η.Π.Α. να περιγράφει σε υπηρεσιακή γλώσσα τις ενέργειες και τις εντυπώσεις του ίδιου και των μελών του πληρώματος αμέσως μετά τη ρίψη της πυρηνικής βόμβας από το «Enola Gay» πάνω από τη Χιροσίμα. Το κινηματογραφικό υλικό προέρχεται από τα Εθνικά Αμερικανικά Αρχεία (US National Archives): https://www.youtube.com/watch?v=qFcymt8jmO

9. Η υπερπίεση στο υποκέντρο (ή “σημείο μηδέν”, ακριβώς κάτω από το σημείο έκρηξης) στη Χιροσίμα έφτασε κατ’ εκτίμηση τους 4,5 έως 6,7 τόνους ανά τετραγωνικό μέτρο, και κινήθηκε μέσω του αέρα και κατά μήκος του εδάφους κατά προσέγγιση με την ταχύτητα του ήχου.

10. Βλ. Giorgio Bonacina, Η ατομική βόμβα της Χιροσίμα, μετάφραση Αριστείδη Αγγελίδη, εκδόσεις MONTADORI-Φυτράκης, Αθήνα 1973, σελ. 45.

11. Βλ. Giorgio Bonacina, Η ατομική βόμβα της Χιροσίμα, ο.π., σελ. 47.

12. Βλ. Giorgio Bonacina, Η ατομική βόμβα της Χιροσίμα, ο.π., σελ. 48.

13. "The Atomic Bombings of Hiroshima and Nagasaki". The Manhattan Engineer District. June 29, 1946. Retrieved January 10, 2013.

14. 2. Hiroshima. "U. S. Strategic Bombing Survey: The Effects of the Atomic Bombings of Hiroshima and Nagasaki, June 19, 1946. President’s Secretary File. Truman’s Papers". Harry S. Truman Presidential Library Museum, p. 7 Retrieved March 15, 2009.

15. Ham Paul (2011). Hiroshima Nagasaki. Sydney: HarperCollins., p. 330.

16. Βλ. Giorgio Bonacina, Η ατομική βόμβα της Χιροσίμα, ο.π., σελ. 53-54.

17. Βλ. Giorgio Bonacina, Η ατομική βόμβα της Χιροσίμα, ο.π., σελ. 55.

Το video παραγωγής BBC: Ρίχνοντας τη βόμβα στη Χιροσίμα, αναπαριστώντας με τη χρήση και της ψηφιακής τεχνολογίας τη στιγμή που ο κόσμος είδε πρώτος τη φρίκη του ατομικού πολέμου, καταγράφει  παράλληλα από πρώτο χέρι μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων και από τον αέρα και από το έδαφος, δηλαδή και μελών του πληρώματος του «Enola Gay» και κατοίκων της Χιροσίμα.

ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΕΔΩ