Για να εξαναγκάσουμε τις απολιθωμένες σχέσεις να μπουν στο χορό
Στο κείμενο που ακολουθεί διατυπώνουμε σε συμπυκνωμένη μορφή παιδαγωγικές θέσεις εκείνης της παιδαγωγικής, που στο επίκεντρό της έχει το παιδί, το νέο. Οι θέσεις αυτές, που ασφαλώς θα μπορούσαν να εμπλουτιστούν, περιλαμβάνουν και ένα μέρος της πείρας που αποκόμισε ο γράφων ο οποίος εργάζεται εδώ και 20 χρόνια στο χώρο της εκπαίδευσης και απευθύνονται πρώτιστα στο δάσκαλο, στον παιδαγωγό, κυρίως των δυό πρώτων βαθμίδων της εκπαίδευσης, λαμβάνοντας όμως υπόψη την ηλικία και τις ιδιαιτερότητες κάθε μαθητή. Η εφαρμογή τους δεν γίνεται μηχανιστικά αλλά δημιουργικά.
Η εκπαίδευση στη χώρα μας έχει ως βασικά χαρακτηριστικά το διδακτισμό, τον ηθικολογισμό, το σωφρονισμό, τον κοινωνικό έλεγχο, το συγκεντρωτισμό και ως ιδεολογικό μηχανισμό τον εκπαιδευτικό λογιοτατισμό και τον τεχνοκρατικό διοικητισμό. Η παιδεία στον τόπο μας, παρά τις μεταρρυθμίσεις που έγιναν κατά καιρούς, ιδιαίτερα μετά την μεταπολίτευση, κυρίως στα αναλυτικά προγράμματα και στην έκδοση νέων βιβλίων, εξακολουθεί να παραμένει μονοδρομική προς την κεντρική διοίκηση, μονοδιάστατη και κλασικό δείγμα εκπαίδευσης με αυταρχική δομή, ενώ η προβληματική που αφορά στο εξεταστικό σύστημα αποτελεί το κύριο μέλημα του εκάστοτε υπουργείου Παιδείας, παραβλέποντας σε μεγάλο βαθμό τα ουσιώδη ζητήματα της εκπαίδευσης και της μόρφωσης.
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, ο εκπαιδευτικός είναι αναγκασμένος να τα βάζει με «θεούς και δαίμονες». Οι δυνάμεις του δεν είναι μεγάλες, όμως δεν είναι και ασήμαντες. Είναι ανάγκη να γίνει κατανοητό ότι το σχολείο στο οποίο εργάζεται υπάρχει για να υπηρετεί το μαθητή και όχι τον ίδιο, τον διευθυντή, την Εκκλησία, την Πολιτεία, ή τις διάφορες εταιρίες. Οι μαθητές πρέπει να αισθάνονται ότι είναι απόλυτα αποδεκτοί μέσα στο σχολείο, και όχι να νιώθουν σαν παρείσακτοι ή να ζουν μέσα στο άγχος, στην απειλή και στο φόβο.
Οι θέσεις τούτες αναφέρονται ουσιαστικά σε μια επιθυμητή μελλοντική κατάσταση. Μέλλον, όμως, είναι το δυνάμει γίγνεσθαι, αυτό που μπορεί να πραγματοποιηθεί, να λάβει μορφή. Το παρόν γκαστρώνεται και γεννά το μέλλον. Επομένως, οι θέσεις που ακολουθούν απευθύνονται στον παιδαγωγό του παρόντος και όχι σ’ αυτόν της δευτέρας παρουσίας.
* * *
Θέσεις
● Ο παιδαγωγός εγγυάται την σωματική και ψυχική ακεραιότητα κάθε παιδιού.
● Σέβεται την ιδιαιτερότητα και την αυτόνομη προσωπικότητά του. Την υπερασπίζεται απέναντι στον καθένα.
● Τα παιδιά υπάρχουν μεν στον πληθυντικό, όχι όμως στον μέσο όρο. Ξεχωριστές περιπτώσεις μπορούν μεν να τεθούν μεταξύ τους σε μια σχέση, δεν μπορούν όμως να «συμψηφιστούν». Ο παιδαγωγός ενδιαφέρεται για τα ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών και όχι για την ισοπέδωση του μέσου όρου. Οι ξεχωριστές περιπτώσεις δεν πρέπει να γίνονται αντιληπτές ως αποκλίσεις.
● Το παιδί έρχεται στο σχολείο για να μάθει. Ο παιδαγωγός προάγει τη μάθηση. Βασικές αρχές της μάθησης είναι: η επίγνωση του σκοπού και της χρησιμότητας της κάθε γνώσης, η επιθυμία να αποκτήσει το παιδί τη συγκεκριμένη γνώση που θολά τη γνωρίζει και η δυνατότητα να πραγματοποιήσει αυτό που θέλει.
● Σκοπός του παιδαγωγού δεν είναι η συσσώρευση γνώσεων, αλλά η ανάπτυξη των πνευματικών λειτουργιών του παιδιού. Το σχολείο δεν είναι φροντιστήριο.
● Ο παιδαγωγός μαθαίνει στο παιδί πώς να μαθαίνει.
● Βασικοί συντελεστές του έργου της αγωγής είναι ο παιδαγωγός και το παιδί. Και οι δυό αυτοί συντελεστές συνεργάζονται και αποτελούν διαπροσωπική ενότητα, ψυχική κοινότητα. Καθένας κρατάει το δικό του ρόλο, τη δική του ευθύνη, αλλά αφομοιώνει και την επιρροή του άλλου στο δικό του έργο.
● Το παιδί δεν είναι άνθρωπος σε μικρογραφία. Ο πνευματικός του κόσμος είναι διαφορετικός από τον κόσμο του ενήλικου. Αυτό δε σημαίνει βασικά ότι δεν έχει τις ανθρώπινες διαστάσεις. Το παιδί ζει τη δική του ζωή, αλλά και τη ζωή του μεγάλου. Η προσαρμογή στην κοινωνία των μεγάλων γίνεται με τη συμπαράσταση του παιδαγωγού.
● Στη διαδικασία της μάθησης ο παιδαγωγός ενισχύει το παιδί, το υποστηρίζει, συζητά μαζί του, δοκιμάζει νέες μεθόδους. Δεν δίνει όμως έτοιμες απαντήσεις.
● Όταν το παιδί βρίσκεται σε αντιφάσεις, για να μπορεί ο παιδαγωγός να δώσει υποστήριξη, να κάνει τις δικές του εμπειρίες χρήσιμες για τα παιδιά, πρέπει να συνυπάρχει με αυτά, έτσι που να είναι σε θέση να δεχτούν τη συμβουλή του.
● Συμβουλή του παιδαγωγού σημαίνει κυρίως ότι το παιδί μπορεί να την απορρίψει. Μια συμβουλή που δεν μπορεί να απορριφθεί ισοδυναμεί με διαταγή. Ο παιδαγωγός δεν διατάζει. Συμβουλεύει, προσανατολίζει, δίνει ερεθίσματα. Το σχολείο διαπαιδαγωγεί και μορφώνει, δεν είναι στρατώνας.
● Ο παιδαγωγός απορρίπτει τις λεκτικές και σωματικές ποινές. Δεν καταρρακώνει την βούληση του παιδιού.
● Εντοπίζει και αναπτύσσει τις ικανότητές του. Ενεργοποιεί στα έσχατα όρια τις δυνατότητές του.
● Παρακινεί τα ενδιαφέροντά του.
● Ενθαρρύνει το παιδί, αυξάνοντας την αυτοπεποίθησή του.
● Το σέβεται ακόμη κι όταν κάνει λάθος. Έτσι θα μπορέσει να το διορθώσει πιο γρήγορα.
● Του μαθαίνει την τέχνη της συνεννόησης και της κατανόησης. Πρέπει να βρίσκει τρόπους να γεφυρώνει το ευρύ φάσμα διαφορών που υπάρχουν μεταξύ των παιδιών.
● Το παρακινεί να εκφράζει ελεύθερα και χωρίς φόβο τη σκέψη του.
● Του παρέχει την ευκαιρία να επεξεργαστεί την ιδέα του, ρωτώντας το περισσότερα πάνω σ’ αυτήν με τρόπο όχι απειλητικό και υποτιμητικό.
● Όταν υπάρχει λίγο πολύ συνεχόμενη αποτυχία, απαιτεί από το παιδί μόνο εκείνα που είναι ικανό να κάνει.
● Αποφεύγει το σαρκασμό και την γελοιοποίηση.
● Αναζητά τη γνώμη και την εμπειρία του.
● Αξιολογεί με διακριτικότητα.
● Οι εξετάσεις για τον παιδαγωγό θα πρέπει να χρησιμεύουν όχι για την κατάταξη ή την απόρριψη των διδασκομένων, αλλά για την κατάταξη, ιεράρχηση, απόρριψη ή επιδιόρθωση της διδασκόμενης ύλης, του διδασκόμενου αντικειμένου ή της χρησιμοποιούμενης μόρφωσης.
● Η διδασκαλία, η μάθηση και η εξέταση πρέπει να ακολουθούν τους ρυθμούς μάθησης του ατόμου και όχι συνολικούς ρυθμούς, όμοιους για όλους τους διδασκομένους. Αυτό αποτελεί βασική προϋπόθεση για να δημιουργηθούν οι όροι της μάθησης. Πραγματοποίηση μιας τέτοιας διδασκαλίας σημαίνει τάξεις με λίγους μαθητές.
● Ο παιδαγωγός καλλιεργεί το κριτικό πνεύμα του παιδιού. Το μη κριτικό, αφελές πνεύμα, δέχεται αρκετά εύκολα ως ερμηνεία μια οποιαδήποτε σύμπτωση, την πρώτη καλύτερη λύση την θεωρεί οριστική. Αντίθετα, το κριτικό πνεύμα εξετάζει προσεκτικά όλα τα επιχειρήματα, τα υπέρ και τα κατά μιας υπόθεσης και τα υποβάλει σε πολύπλευρο έλεγχο. Η κοινωνία μας δεν έχει ανάγκη από ρομποτάκια, αλλά από σκεπτόμενους ανθρώπους.
● Αντικαθιστά τον μονόλογο με το διάλογο.
● Χρησιμοποιεί επιχειρήματα και όχι συνθήματα.
● Αυξάνει την ερευνητική διάθεση του παιδιού.
● Τοποθετεί συγκεκριμένα όρια και τα καθορίζει με κοινωνικά κριτήρια.
● Προωθεί την αλληλεγγύη και την ομαδική εργασία στην τάξη και σέβεται τον ατομικό ρυθμό εργασίας του παιδιού στην ομάδα.
● Τάσσεται σθεναρά ενάντια σε κάθε είδους ρατσιστική, εθνικιστική και σοβινιστική στάση και συμπεριφορά, χωρίς όμως να προσβάλει με τη στάση του κανένα παιδί, αλλά χρησιμοποιώντας την τέχνη του διαλόγου και της πειθούς.
● Δίνει την δυνατότητα στα παιδιά να αποκτούν εμπειρίες σχετικά με τη ζωή. Τα προετοιμάζει να αναλαμβάνουν υπευθυνότητα μέσα στην κοινωνία.
● Δείχνει με το παράδειγμά του τον τρόπο με τον οποίο μπορεί το παιδί να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες.
● Ο παιδαγωγός οφείλει να είναι καλά προετοιμασμένος για το αντικείμενο το οποίο διδάσκει. Φροντίζει να βελτιώνει διαρκώς τις διδακτικές μεθόδους του. Να ενημερώνεται για τις νέες εξελίξεις που αφορούν στην επιστήμη του.
● Προσπαθεί, στο μέτρο των δυνάμεών του, να άρει τους φραγμούς στη μόρφωση που παράγει η σημερινή κοινωνία.
● Δεν θεωρητικολογεί για το αν υπάρχουν «ευφυείς» και «άριστοι» μαθητές. Η στροφή προς την «ευφυΐα» δεν αντιστοιχεί ούτε «στο επίπεδο της σημερινής έρευνας», ούτε έχει γίνει «μόδα μέσα στην επιστήμη», αλλά αποτελεί μια ιδεολογία η οποία έχει κοινωνικο-οικονομικές αιτίες. Προβάλλεται κάθε φορά που τα κρατικά οικονομικά μέσα για την εκπαίδευση γίνονται όλο και λιγότερα.
● Δίνει ένα όραμα στα παιδιά για έναν καλύτερο κόσμο χωρίς καταπίεση και εκμετάλλευση και την πεποίθηση ότι αυτό το όραμα είναι υλοποιήσιμο.
● Προσπαθεί με όλες τις δυνάμεις του, ώστε η νέα γενιά να βρει έναν κόσμο στον οποίο αξίζει κανείς να ζει και να αγωνίζεται.
● Ο παιδαγωγός δεν διαπαιδαγωγεί μόνο, αλλά και διαπαιδαγωγείται.
Δημοσίευση σχολίου