Το κείμενο-κριτική που ακολουθεί γράφτηκε από αείμνηστο κομμουνιστή Βασίλη Ραφαηλίδη πριν από 32 χρόνια, απ΄ αφορμή την ταινία η «Μετάνοια» του Γεωργιανού σκηνοθέτη Τεγκίζ Αμπουλάντζε και είναι από τη συλλογή ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ εκδόσεις αιγόκερως. Πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα το ΕΘΝΟΣ και ο υπότιτλος της κριτικής επιγράφεται:
Ο ΣΤΑΛΙΝΙΚΟΣ ΑΝΤΙΣΤΑΛΙΝΙΣΜΟΣ!
«...Πώς θα κατανοήσουμε και πώς θα ερμηνεύσουμε με όρους κοινωνικούς, οικονομικούς και ιστορικούς το φαινόμενο του «Σταλινισμού»;
Ποια είναι τα αίτια που έκαναν δυνατή την εμφάνιση του;
Ας τολμήσουμε μια πρώτη προσέγγιση. Δυο είναι τα κυριότερα.
Το πρώτο σχετίζεται με τη φοβία και τον πανικό που προκάλεσαν στους επιγόνους του Λένιν, οι συνθήκες περικύκλωσης απ’ τον καπιταλισμό, του καινούργιου και αβέβαιου ακόμα για τον εαυτό του κοινωνικού συστήματος, που μέχρι τη λήξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου αγωνίζεται και αγωνιά για την επιβίωση του.
Το δεύτερο αναφέρεται στα εγγενή προβλήματα της εξουσίας, που με τη σειρά τους ανάγονται στη σχέση της ατομικής ψυχολογίας και της ανθρώπινης προσωπικότητας με τα λεγόμενα «κοινωνικά μορφώματα».
Δηλαδή με υπερπροσωπικούς σχηματισμούς (παρέες, ομάδες, σωματεία, κόμματα, συνδικάτα, κ.λ.π.), που δεν είναι ένα απλό άθροισμα ατόμων, αλλά ένα «μόρφωμα», ένα «σχήμα», που ακόμα κι όταν είναι μικρό, εμφανίζει χαρακτηριστικά εντελώς διάφορα απ’ το μηχανιστικό άθροισμα των χαρακτηριστικών των ατόμων που το αποτελούν.
Άλλωστε, στα πολύ μεγάλα μορφώματα, όπως είναι τα κόμματα, ο λαός, το έθνος, θα ήταν εντελώς αδύνατο να επισημανθεί η θετική ή αρνητική συμβολή του κάθε ατόμου στη διαμόρφωση της «συμπεριφοράς» και της δράσης του μορφώματος.
Ακόμα και οι ηγέτες, ακόμα και οι πολύ ισχυροί ηγέτες, υπόκεινται στον κοινωνιολογικό νόμο της «ολοποίησης», δηλαδή στη διαμόρφωση μιας συμπεριφοράς που δεν είναι αποτέλεσμα της προσωπικής βούλησης, αλλά της επενέργειας πάνω στο άτομο ενός τόσο σύνθετου πλέγματος εξωτερικών παραγόντων, που θα ήταν αδύνατο να επισημάνει ο μελετητής ποιοι απ’ αυτούς είναι κυρίως ειπείν αντικειμενικοί και ποιοι είναι «παράγωγοι» των άλλων ατομικών βουλήσεων, πλην αυτής του ηγέτη.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, ο Στάλιν, σαν φυσικό πρόσωπο, και ο «σταλινισμός» σαν κοινωνικό και πολιτικό φαινόμενο, δεν πρέπει να συγχέονται.
Παρά ταύτα, η ατομοκεντρικά οργανωμένη αστική σκέψη, που δεν είναι σε θέση να επισημάνει «κίνητρα» στην Ιστορία έξω απ’ αυτά που έχουν σχέση με τη βούληση του ηγέτη, ανάγει τα πάντα στην προσωπικότητα του ηγέτη.
Και επί του προκειμένου στην προσωπικότητα του «αιμοσταγούς» Στάλιν, που τον έκαναν αποδιοπομπαίο τράγο και ξόφλησαν στα γρήγορα με την 1/4 ερμηνεία του «σταλινισμού». Που επαναλαμβάνουμε, παρόλο που φέρει το όνομα του για λόγους καθαρά ιστορικούς, γλωσσικούς και μεθοδολογικούς, είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο, και όχι κάτι σαν προσωπική βιογραφία.
Για να γίνει νοητή η λειτουργία του κοινωνικού μορφώματος στην περίπτωση
του σταλινισμού πρέπει να πάρουμε υπ’ όψιν δυο βασικά, για τη διαμόρφωση αυτού του μορφώματος, γεγονότα:
α) Ο Στάλιν εξελέγη Γενικός Γραμματέας του ΚΚΣΕ νομιμότατα και δημοκρατικότατα (με την έννοια της εσωκομματικής δημοκρατίας) όσο ακόμη ζούσε ο Λένιν.
Απ’ το 1922 που Λένιν προσβάλλεται από ημιπληγία και αποχωρεί απ’ την ενεργό δράση μέχρι το 1924 που πεθαίνει, ύστερα από μια απότομη επιδείνωση της αρρώστιας σε ηλικία μόλις 53 ετών, ο Λένιν και ο Στάλιν κατά κάποιον τρόπο συνδιοικούν το κόμμα. Και όσο ο Λένιν διατηρεί τις αισθήσεις του – και τις διατήρησε για πολύ μετά την πρώτη προσβολή – θα ήταν αφέλεια να πιστεύουμε πως ο Στάλιν ήταν ο απόλυτος άρχων στο κόμμα .
Η νομιμότητα λοιπόν της διαδοχής του Λένιν από το Στάλιν δεν αμφισβητείται.
Και εκτός από ανόητο είναι και ανήθικο να κρίνουμε εκ των υστέρων και απ’
την ασφάλεια του ιστορικού χρόνου τούτη τη διαδοχή, και να ανακαλύπτουμε σφάλματα που κανείς δεν θα ήταν δυνατό να τα ανακαλύψει τη στιγμή που τα γεγονότα τελούνταν .
Η εκλογή του Στάλιν ήταν λανθασμένη, ισχυρίζονται σήμερα διάφοροι επικριτές σ’ Ανατολή και Δύση! Εκείνοι όμως που τον εξέλεξαν, έτσι κι αλλιώς θα ήταν αδύνατο να το πουν. Και μια τέτοια απόφαση δεν έχει τίποτα το μεταφυσικό, ή το μοιραίο. Είναι, απλώς, μια από τις συνέπειες της λειτουργίας του κοινωνικού μορφώματος. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να παίρνουμε υπ’ όψιν τα λάθη, προκειμένου να κάνουμε ενδεχομένως …καινούργια.
β) Όταν ο Στάλιν πληροφορήθηκε τις επιφυλάξεις που εξέφρασε γι αυτόν ο Λένιν λίγους μήνες πριν πεθάνει –επιφυλάξεις εξέφρασε επίσης και για τον Τρότσκι και για μερικούς άλλους – ο Στάλιν υπέβαλε την παραίτηση του στην Κεντρική Επιτροπή. Και δεν έγινε αποδεκτή, απ’ αυτούς που θα γίνουν αργότερα τα «θύματα» του (Ζηνόβιεφ, Κάμενεφ, Πιατακόφ, Μπουχάριν κ.ά.).
Αυτό σημαίνει πως οι περισσότεροι, τότε, πίστευαν στην αξία του Στάλιν σαν ηγέτη. Άλλωστε, είναι καθαρή βυζαντινολογία, όταν δεν είναι καθαρή μεταφυσική, η κουβέντα γύρω από το πώς θα εξελίσσονταν τα πράγματα αν ηγέτης αναδεικνυόταν ο Τρότσκι, ο Ζηνόβιεφ ή κάποιος άλλος υποψήφιος για το αξίωμα του γενικού γραμματέα. Σε μια τέτοια περίπτωση, αυτό που σήμερα λέγεται «σταλινισμός», θα λεγόταν «τροτσκισμός» (με έννοια διαφορετική απ’ αυτήν που έχει τώρα ο όρος), ή «ζηνοβιεφισμός», ή όπως αλλιώς. Σημασία, λοιπόν, δεν έχουν οι όροι, αλλά η πραγματικότητα που τους δημιουργεί.
Και η πραγματικότητα που δημιούργησε η σταλινική σκληρότητα, «βαρβαρότητα» κατ’ άλλους, ήταν σκληρή, απίστευτα σκληρή εκείνη την τρομερή εποχή, που ένα καινούργιο κοινωνικό σύστημα, άγνωστο και αδοκίμαστο, αναδυόταν μέσα απ’ την σωρευμένη επί αιώνες ατέλειωτους ανθρώπινη οδύνη
Ας μη ξεχνάμε την εξέγερση των 15.000 ναυτών της Κροστάνδης το Μάρτιο του 1921, όπου ο διανοούμενος Τρότσκι, ο «φίλος του λαού», διέταξε τη σφαγή.
Αν, λοιπόν, συνεχώς υιοθετούμαι ηθικίστικα κριτήρια για την ιστορία των κοινωνικών φαινομένων, μπορεί να είμαστε καλοί χριστιανοί, αλλά καλοί μαρξιστές δεν είμαστε σε καμιά περίπτωση. Όχι γιατί ο μαρξισμός τοποθετείται «πέραν της ηθικής», εντελώς το αντίθετο μάλιστα, αλλά διότι η ηθική είναι απολύτως προσωποποιημένη (αφορά πάντα ένα συγκεκριμένο άτομο),
ενώ το κοινωνικό μόρφωμα, που όπως είπαμε δεν είναι παρά απλό, μηχανιστικό άθροισμα ατόμων, δεν έχει ηθική, έχει ηθικότητα, που είναι κάτι το διαφορετικό απ’ την ηθική.
Ο μαρξισμός επιδιώκει να κάνει ηθικότερους τους ανθρώπους, νοούμενους σαν άτομα, με τρόπους και μέσα που δεν ανήκουν μόνο στο εποικοδόμημα, όπως η ηθική που είναι η κύρια συνιστώσα του εποικοδομήματος, αλλά στη βάση (τα οικονομ. δεδομένα ) που υποβαστάζουν το εποικοδόμημα, συνεπώς και η ηθική. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει καταφυγή στο μακιαβελικό αξίωμα «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Σημαίνει, απλώς, προσφυγή στη λογική και στον επιστημονικό τρόπο σκέψης. Αν, τώρα, τούτος ο επιστημονικός και λογικός τρόπος σκέψης συχνά διαβρώνεται στην πράξη, τις αιτίες μην τις αναζητήσετε στο Μαρξ, αλλά σ’ αυτούς που δρουν στο όνομα του χωρίς να γνωρίζουν τίποτα, ή σχεδόν τίποτα γι’ αυτόν και την επιστημονική θεωρία του.
Ο Στάλιν υπήρξε ένα τραγικό πρόσωπο, και κανείς δεν μπορεί να τον κατηγορήσει για ανεντιμότητα. Πίστευε ειλικρινά πως ότι έκανε, το έκανε για το καλό της επανάστασης και των εξαθλιωμένων μουζίκων.
Ο Στάλιν ήταν μια μεγάλη προσωπικότητα κι ένας μεγάλος επαναστάτης.
Η κόρη του, Σβετλάνα, που τον απαρνήθηκε και κατέφυγε στη Δύση και που, βέβαια, ουδεμία σχέση έχει μ’ αυτό που λέγεται μαρξισμός –λενινισμός (και σταλινισμός) λέει πως ο πατέρας της συχνά εκδήλωνε την περιφρόνηση του για ότι ηχηρό και πομπώδες λεγόταν τότε για το άτομο του.
Δεν ήταν ηλίθιος ο Στάλιν για να μην καταλαβαίνει πόσο καταστροφική είναι η προσωπολατρία, που έντεχνα καλλιέργησαν επίδοξοι γραφειοκράτες και διάφοροι πολιτικοί μανδαρίνοι. Με το όνομα του Στάλιν βαπτίστηκαν στη Σοβιετική Ένωση 400 πόλεις και χωριά, χώρια οι δρόμοι, οι πλατείες, τα εργοστάσια, τα κολχόζ τα σοφχόζ και άλλα πολλά. Τελικά έγινε μύθος. Αλλά το σημαντικό είναι όχι πόσο μεγάλος ήταν ο μύθος του Στάλιν, αλλά πόσο μεγάλο έργο παρήγαγε αυτός ο μεγάλος μύθος. Αυτός ο μεγάλος μύθος εκβιομηχάνισε την ΕΣΣΔ, την εξόπλισε και την έκανε υπερδύναμη.
Μερικοί ακόμα και σήμερα δεν πληροφορήθηκαν πως ο Στάλιν δεν ήταν θεός, ή έστω ημίθεος, αλλά ένας πολιτικός ηγέτης που βρέθηκε στην καρδιά του τυφώνα και παρά ταύτα κράτησε γερά. Στο κάτω– κάτω, εκτός από την ιστορία του ο καθένας δικαιούται να έχει και τη μυθολογία του, διότι άμα δεν την έχεις οι πιστοί μπορεί να σε φάν’ ζωντανό όταν διαπιστώσουν πως είσαι ένας άνθρωπος που δεν μπορεί να σταθεί στο ύψος του μύθου του.
Αυτό ακριβώς έκαναν οι δήθεν αποσταλινοποιητές. Έφαγαν το μεγάλο μύθο του Στάλιν, βαρυστομάχιασαν και τελικά ψόφησαν, τα καθίκια!
Πάντως δεν είναι ο σταλινικός μύθος, αλλά η σταλινική πραγματικότητα που έστειλε στο εκτελεστικό και στα γκούλακ μερικές χιλιάδες πολίτες, μερικούς δε απ’ αυτούς άδικα. Σε μια βίαια επανάσταση, οι επαναστάτες δεν σταυρώνουν τα χέρια όταν ο εχθρός τους σφάζει εν ψυχρώ και κυρίως δεν καταφεύγουν στη νηστεία και στην προσευχή για να ξορκίσουν το «κακό πνεύμα» της αντεπανάστασης που ενδημούσε στην τότε Σ.Ένωση.
Οι αστοί που συνεχώς κλαψουρίζουν, ξέχασαν τι συνέβη με τη δική τους επανάσταση. Στο Παρίσι, την περίοδο της τρομοκρατίας, το αίμα έτρεχε ποτάμι και κανείς δεν ήξερε από πού θα του ’ρθει. Κοντά στον Ροβεσπιέρο ο Στάλιν φαντάζει άγγελος. Εσείς πονηροί αστούληδες, ύστερα από τόσα χρόνια, μετά το 1789, μπορείτε να παριστάνεται τη στρουθοκάμηλο.
Κλείνοντας πρέπει να πούμε ότι ο Στάλιν δεν ήταν ούτε καλός ούτε κακός, ούτε πρωταγωνιστής σε φιλμ γουέστερν, με την έννοια του καλού και του κακού, όπως πρεσβεύει ο χριστιανισμός.
Ο Στάλιν ήταν ηγέτης του σοβιετικού κράτους στην πιο δύσκολη περίοδο της ιστορίας του και είναι αναμφισβήτητα ο μεγάλος νικητής του Β΄ Παγκόσμιου πόλεμου (και όχι ο Τσόρτσιλ όπως παπαγαλίζουνε οι αντικομουνιστές)».
Βέβαια έκανε και τα λάθη του, μόνο οι νεκροί δεν κάνουν λάθη ....»
Βασίλης Ραφαηλίδης
Σαν απάντηση στους επικριτές του Στάλιν παραθέτουμε το λόγο που εκφώνησε στη Βουλή των Λόρδων στις 28 Δεκέμβρη του 1959, ο πατέρας του «Σιδηρού παραπετάσματος» και λυσσασμένος αντικομουνιστής, Ουίνστον Τσόρτσιλ:
«Μεγαλοφυής, ακλόνητος στρατηλάτης, η πιο επιφανής, επιβεβλημένη, αξιοσέβαστη προσωπικότητα, άνθρωπος ασυνήθιστης ενέργειας, πολύ μορφωμένος, πριν απ’ όλα κατείχε σε μεγάλο βαθμό το αίσθημα του χιούμορ και του σαρκασμού, η επιρροή του στους ανθρώπους ήταν ακαταμάχητη, διακατεχόταν από βαθιά, απαλλαγμένης από κάθε πανικό, λογικής σοφίας. Ήταν ο άνθρωπος που εκμηδένισε τον εχθρό του με τη βοήθεια του εχθρού του. Μάλιστα ανάγκασε κι εμάς, που μας ονόμαζε ιμπεριαλιστές, να πολεμήσουμε εναντίον των ιμπεριαλιστών. Ό,τι και να λεν γι’ αυτόν η ιστορία και οι λαοί τέτοιους ανθρώπους δεν τους ξεχνούν».
Όμως κι εμείς οι νεότεροι, που δεν τον γνωρίσαμε από κοντά, κρίνοντας από την ιστορία, διαπιστώνουμε πως, χωρίς την επιδέξια και καίρια συμβολή του στην εκβιομηχάνιση της χώρας στα 1930 και την σημαντική συμβολή του στην νικηφόρα έκβαση του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου, ίσως σήμερα να ομιλούσαμε ως επίσημη γλώσσα παγκοσμίως, στην κυριαρχία του χιλιόχρονου Γ΄ Ράιχ, τη Γερμανική …!
Κ. Μ.
Πρώτη δημοσίευση
Δημοσίευση σχολίου