Δανάη Στρατηγοπούλου: Ηταν πάντα με τους αγώνες για το δίκιο του λαού - Τέσσερα χρόνια από τον θάνατο της

Μια μεγάλη γυναικεία φυσιογνωμία της τέχνης και του πολιτισμού, που στεκόταν πάντα δίπλα στους αγώνες για το δίκιο του λαού μας, υπήρξε η Δανάη Στρατηγοπούλου - Χαλκιαδάκη, από το θάνατο της οποίας (18/1/2019) συμπληρώνονται τέσσερα χρόνια. 

Πνευματική προσωπικότητα, πάντα ανήσυχη και ασυμβίβαστη, η τραγουδίστρια με τη βελούδινη φωνή, που ονομάστηκε «αηδόνι του Αττίκ», ήταν συνάμα η ποιήτρια που, με τη μεταφραστική πένα της, πρώτη «έφερε» στην Ελλάδα τα ποιητικά «Απαντα» του μεγάλου Χιλιανού, παγκόσμιου ποιητή, Πάμπλο Νερούδα και το κορυφαίο «Κάντο Χενεράλ».

Μπορεί να γνώρισε την αποθέωση του κόσμου ως το «αηδόνι του έρωτα», χάρη στη βελούδινη φωνή της, αλλά «γεύτηκε» και τις πίκρες, και το κυνηγητό και τη φυλακή και την εξορία. Ανθρωπος προικισμένος με πολλά πνευματικά και ψυχικά χαρίσματα, η Δανάη Στρατηγοπούλου, παρέμενε μέχρι το τέλος της, αγωνίστρια της ζωής, όπως άλλωστε ήταν πάντα. Ασυμβίβαστη ψυχή στα χρόνια της Αντίστασης, ακούραστο δημιουργικό πνεύμα στη μακρινή Χιλή - τόπο αυτοεξορίας της την περίοδο της χούντας.

 Ιδανική ερμηνεύτρια

Γεννημένη στην Αθήνα, πέρασε τα παιδικά της χρόνια στη Γαλλία. Οι οικονομικές και πολιτικές επιστήμες που παρακολούθησε και η ενασχόλησή της, αρχικά με τη δημοσιογραφία, δεν κατάφεραν να μειώσουν το πάθος της για το τραγούδι. Ηταν στα τέλη του 1935, όταν η Δανάη Στρατηγοπούλου βρίσκεται για πρώτη φορά μπροστά στο διάσημο πρωτεργάτη της θρυλικής «Μάντρας», τον Αττίκ. Η πρώτη ακρόαση τής δίνει το «διαβατήριο» για την έναρξη των εμφανίσεών της στη «Μάντρα», εκεί όπου χρίστηκε ως η ιδανική ερμηνεύτρια του ανεπανάληπτου Κλέονα Τριανταφύλλου (Αττίκ).

«Ερμήνευα», έχει πει σε συνέντευξή της η Δανάη, «τους εξαίσιους στίχους του Αττίκ - όπως και κάτι διαμάντια του Χαιρόπουλου - απλώς μελωδικά, αντί να τα λέω σε πρόζα. Ο Αττίκ ήξερε τι είδους φωνή θα χρησιμοποιούσα. Καταπληκτικές φωνές υπάρχουν πάντα και με διεθνή ακτινοβολία. Αλλά έλειπαν οι ερμηνευτικές ευαισθησίες».

Γι' αυτό και ο Αττίκ, όταν έφτανε να αναγγείλει στο πρόγραμμα την Δανάη , αφού κοσμούσε με χίλια στολίδια όλους τους καλλιτέχνες του, φώναζε μόνο μία και μόνη φράση: «Και τώρα το βαρύ πυροβολικό της "Μάντρας", η Δανάη ». Κι όπως έγραφε ο Αλέκος Λιδωρίκης, τον Απρίλιο του 1943: «Με την απλή μα ζεστή φωνή της, με την πολύτροπη ιδιοσυγκρασία της, με το μυστήριο της παιδιάστικα ανήσυχης ψυχής της, παρθενική και αμαρτωλή, ωραία και άσχημη, εύθυμη και μελαγχολική, αλλά ποτέ desperado είναι η Δανάη . Ποιος δεν την άκουσε, έστω και μια φορά στο "Θα ξανάρθεις, όσα χρόνια κι αν περάσουν θα ξανάρθεις...", στα τραγούδια του Αττίκ και του Λαλάκη Χαιρόπουλου; Ποιος δεν τη χάρηκε σαν Ανταλούζα, την αθάνατη Παλόμα, τη Μαδριλένα, τη Μαγιάρ, σε καντσονέτες σπανιόλικες, συναρπαστικές, που την απόδοσή τους θα ζήλευε ακόμη και αυτή η Ράκελ Μέλερ; Μα, πάνω απ' όλα, η Δανάη είναι Ρωμιά στη σκέψη, στην εκδήλωση, στους πόθους...».

Με το πέρασμα του χρόνου, η Δανάη έχει πλέον καθιερωθεί ως μεγάλη τραγουδίστρια, όχι μόνο στη «Μάντρα», αλλά και στη συνείδηση του κόσμου. Οπου κι αν τραγούδησε στη συνέχεια, σε θέατρα, σε κέντρα, γνωρίζει το θαυμασμό, τη λατρεία. Η ύπαρξή της - συνυφασμένη απόλυτα με τον πιστό, μελωδικό της σύντροφο, την κιθάρα της.

Αγώνας και καταδίωξη

Στον πόλεμο του 1940, με τη φωνή και την κιθάρα της, προσπαθεί να επουλώσει τις πληγές της ψυχής των τραυματιών. Μετέχοντας στην ΕΑΜική Εθνική Αλληλεγγύη, δίνει το δικό της αγώνα κατά των κατακτητών και μεταβάλλει την κιθάρα της σε όργανο «πολέμου». Και παράλληλα, αφοσιωμένη στην Εθνική Αντίσταση του λαού μας (στην Κατοχή είχε το ψευδώνυμο Ελένη Σοφιανοπούλου), αγωνιζόταν να εξασφαλίσει λίγο φαγητό για τους πεινασμένους, να μεταφέρει πατριωτικά μηνύματα, να βοηθήσει όσους αγωνιστές κινδύνευαν. Η στάση της, ανυπότακτη και στους χώρους όπου εμφανιζόταν.

Το 1942, με την κατηγορία της υποδαύλισης επαναστατικών διαθέσεων, φυλακίζεται από τους Γερμανούς και στη συνέχεια ζει την αγωνιώδη κούρσα της καταδίωξής της. Στα χρόνια της Κατοχής, γνωρίζεται με τον ΕΑΜίτη συναγωνιστή της, Γιώργο Χαλκιαδάκη, τον οποίο παντρεύεται το 1945, και ο οποίος χάθηκε πρόωρα. Η μαχόμενη αγωνίστρια δε διώχτηκε μόνον από τους Γερμανούς, καθώς η καταδίωξή της συνεχίστηκε και μεταπολεμικά από τα Τάγματα Ασφαλείας.

Ο Νερούδα και η Χιλή

Ενα μεγάλο κεφάλαιο της ζωής και προσφοράς της Δανάης Στρατηγοπούλου αφορά στη Χιλή, όπου έφτασε για πρώτη φορά τον Ιούλιο του 1965 (εκεί ζούσε η αδελφή της). «Ηταν μοιραίο για μένα να βρεθώ εκεί, άλλαξε η ζωή μου...», έλεγε χρόνια αργότερα, αναπολώντας τη Χιλή του Αλιέντε και του Νερούδα. Στο διάστημα της πρώτης εξάμηνης παραμονής της στη Χιλή (περιμένοντας να γνωρίσει τον Νερούδα), η Δανάη τελειοποίησε τις γνώσεις της στα ισπανικά και βοήθησε αποτελεσματικά τον σπουδαίο Χιλιανό ελληνιστή Μιγέλ Καστίγιο Ντιντιέ να μεταφράσει στα ισπανικά την «Οδύσσεια» του Νίκου Καζαντζάκη. 

Η γνωριμία της με τον Πάμπλο Νερούδα και το μοναδικό πνεύμα του ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στη ζωή της. «Με τη συνεργασία μας με τον Νερούδα», ανέφερε, «που περιλάμβανε και ένα καταπληκτικό έργο που το θεωρώ άθλο, την επιτυχημένη δηλαδή έκδοση ενός δίσκου με τραγούδια βασισμένα σε ποίηση Νερούδα και σύνθεση δική μου, που τα τραγούδησα στα χιλιανά - και ήταν η πρώτη φορά που μελοποιείτο ποίηση του Νερούδα - μου δόθηκε η ευκαιρία να τον γνωρίσω καλύτερα σαν άνθρωπο». Αυτή η συνεργασία την ενέπνευσε να προχωρήσει στις μεταφράσεις του έργου του. Στο ίδιο διάστημα πραγματοποίησε συναυλίες, μαγεύοντας Χιλιανούς, Αργεντινούς και Περουβιανούς με τη φωνή της, ενώ μετείχε σε επιστημονική ερευνητική αποστολή στη Γη του Πυρός και ασχολήθηκε με τη Λαογραφία.

Τρεις μήνες μετά την επιστροφή της στην Αθήνα, η χούντα των συνταγματαρχών γίνεται η αιτία να πάρει το δρόμο της αυτοεξορίας στη Χιλή, όπου παρέμεινε έξι χρόνια. Εζησε στο ρυθμό της πνευματικής ζωής της Χιλής και διορίστηκε τακτική καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Σαντιάγκο, όπου δίδαξε στα ισπανικά Ελληνική Λαογραφία και Δημοτική Ποίηση. 

Τρέφοντας απεριόριστο θαυμασμό για τον Νερούδα, τον «Ομηρο του 20ού αιώνα της αμερικάνικης κοσμογονίας» και την τέχνη του, η Δανάη μετέφρασε το «Κάντο Χενεράλ» (11 τόμοι), που βραβεύτηκε σε διεθνή διαγωνισμό της Λιψίας, μπολιάζοντας τα κείμενά του με αποδόσεις που έχουν την προσωπική της σφραγίδα. 

Η Δανάη αφουγκράστηκε την ομορφιά και το μεγαλείο της ποίησής του και την έφερε κοντά στον ελληνικό λαό. Η ελληνική ευαισθησία της έσμιξε «με τον αντρίκειο χιλιανό λόγο και γέννησε στα Γράμματά μας τον Ελληνα Νερούδα» έγραφε ο Γιάννης Ρίτσος, αναφερόμενος στο μεταφραστικό έργο της. Η ίδια ανέφερε μεταξύ άλλων για τον Νερούδα: «Είναι ο άνθρωπος που ταυτίστηκε με τον κόσμο της δουλειάς, τον πάντα αδικημένο σ' αυτόν τον πλανήτη. Και όχι με λόγια. Είναι ο ποιητής, που η ποίησή του δεν είναι καμωμένη από λόγια, αλλά από έργα. Ο στίχος του είναι έργο - ποίημα. Το βλέπεις, το πιάνεις στη χούφτα σου, το ακουμπάς στην καρδιά σου κι ακούγεται διπλό τικ - τακ...».

Τιμητικές διακρίσεις

Παράλληλα, η Δανάη πρόβαλε την Ελλάδα μέσα από λογοτεχνικά, ποιητικά, λαογραφικά έργα και άρθρα της, όπως το «Cantos de los Griegos», με μεταφρασμένα στα ισπανικά γνωστά δημοτικά μας τραγούδια, ενώ έγινε μέλος του «Κέντρου Βυζαντινών και Νεοελληνικών Μελετών», όπου συμμετείχαν οι Μιγέλ Καστίγιο, Εκτορ Χερέρα κ.ά. Με συγκίνηση θυμόταν, χρόνια αργότερα, τη Χιλή τις μέρες της ανάτασης του 1970, τότε που εκλέχτηκε Πρόεδρος ο Αλιέντε. Το πραξικόπημα της στρατιωτικής χούντας του Πινοτσέτ, ο βίαιος θάνατος του Αλιέντε και λίγο μετά του Νερούδα οδηγούν την Δανάη και πάλι στην Ελλάδα. Ομως, η Χιλή, ο λαός της, η ποίησή της πάντοτε τη συνόδευαν. Για την προσφορά της στον πολιτισμό της Χιλής και στο λαό της, τιμήθηκε, πριν λίγα χρόνια, από τη Δημοκρατία της Χιλής με το παράσημο «Orden Libertador Bernardo O' Higgins». Για την προσφορά της στον αγώνα κατά τη γερμανική Κατοχή, της απονεμήθηκε Μετάλλιο και Δίπλωμα από την Πανελλήνια Ενωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης, ενώ για την προσφορά της στον ελληνικό πολιτισμό, παρασημοφορήθηκε με το Μετάλλιο της Πόλης των Αθηνών.

Πληροφορίες από τον "Ριζοσπάστη"