Τα τελευταία χρόνια, ασχοληθήκαμε με τους τεράστιους στρατηγικούς σκοπέλους τους οποίους συνάντησε ο ιμπεριαλισμός των ΗΠΑ. Βλ. «Η παγκόσμια στρατηγική των ΗΠΑ» (τ.8/2003), «Κρίση ηγεμονίας των ΗΠΑ και επιδείνωση των διιμπεριαλιστικών αντιθέσεων» (τ.9/2003), «Ιράκ: οι ανυπέρβλητες δυσκολίες του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού» (τ.11/2004), «Στρατηγική υπερεξάπλωση των ΗΠΑ» (τ.13/2005).
Η τρέχουσα οικονομική κρίση από τη μια επιβεβαιώνει τις αναλύσεις μας, από την άλλη, οξύνει και επιταχύνει τις τρέχουσες εδώ και καιρό τάσεις.
Η γνώση της τρέχουσας κατάστασης και των προοπτικών του βορειοαμερικάνικου ιμπεριαλισμού, όπως τα στρατηγικά σχέδια που εκτελεί στην προσπάθειά του να εξέλθει της κρίσης ηγεμονίας που τον περισφίγγει, είναι μεγάλης σημασίας, δεδομένων των διαστάσεων και του ρόλου που καταλαμβάνει στη δυναμική της πάλης μεταξύ των κοινωνικών τάξεων.
Η κρίση του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ είναι η κρίση του παγκόσμιου ιμπεριαλισμού. Αυτό δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη του επαναστατικού προτσές σε διάφορες χώρες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης και της δικής μας (σ.μετ.: Ιταλίας).
Ένα από τα χαρακτηριστικά της χρηματοοικονομικής κρίσης που εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας είναι η στενή πρόσδεσή της με την παρακμή του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Αυτή βρίσκεται στην χρηματοπιστωτική καρδιά της αμερικανικής υπερδύναμης, εκφράζοντας την οικονομική της παρακμή και την προοδευτική απώλεια ηγεμονίας εντός του καπιταλιστικού-ιμπεριαλιστικού κόσμου.
Είναι σημαντικό το να παρατηρήσουμε την παρακμή αυτή, όπως εκφράζεται από διάφορες οικονομικές παραμέτρους.
Πτώση του ποσοστού κέρδους
Από μαρξιστική οπτική γωνία, η πτώση του γενικού ποσοστού του κέρδους είναι ο βασικός δείκτης της αμερικανικής «δύσης». Αυτό βρίσκεται σε πτώση από τα μέσα της δεκαετίας του ’60 του περασμένου αιώνα, περνώντας από το 14% το 1965 στο 4% το 2000: υπήρξε μερικώς μια άνοδος τη δεκαετία του ’80 (οφειλόμενη στην εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης και στην εξαγωγή κεφαλαίου), μα η ακόλουθη πτώση συνεχίστηκε χωρίς διακοπές μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’90. Η «χρυσή εποχή» του καπιταλισμού των ΗΠΑ έχει τελειώσει προ καιρού.
Υπερπαραγωγή
Στις ΗΠΑ, χώρα που παράγει το 23% του παγκόσμιου Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος, ζει μόλις το 4% του παγκόσμιου πληθυσμού. Δεδομένου ότι το μεγαλύτερο τμήμα της παραγωγής προορίζεται για την εσωτερική αγορά και η καταναλωτική δυνατότητα συναντά περιορισμούς, εξαιτίας της συγκέντρωσης του πλούτου σε λίγα χέρια, εκδηλώνεται ένα χρονίζον πλεόνασμα κεφαλαίου, ειδικότερα, μέσων παραγωγής και εμπορευμάτων. Οι κύκλοι υπερπαραγωγής είναι όλο και πιο συχνοί και πιο έντονοι. Αν πρώτα ήταν 5ετείς, τώρα είναι 3ετείς. Όχι μόνο η βιομηχανική παραγωγή, αλλά και η αγροτική προκαλούν τεράστια πλεονάσματα.
Το πρόβλημα της υπερπαραγωγής δεν μπορεί να επιλυθεί μέσω των εξωτερικών αγορών, δεδομένης της προοδευτικής υποχώρησης των ΗΠΑ στον παγκόσμιο ανταγωνισμό και την προοδευτική δημιουργία περιφερειακών αγορών που φρενάρουν τον αμερικανικό επεκτατισμό. Η σύγκρουση μεταξύ των διαστάσεων της κατανάλωσης και της παραγωγής που τείνει σταθερά να ξεπερνά αυτά τα όρια ξανατίθεται επομένως με όλο και πιο οξύ τρόπο.
Οικονομική παρακμή
Στο τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι ΗΠΑ άγγιζαν περίπου το 50% του παγκόσμιου ΑΕΠ, με ένα ποσοστό ακόμα πιο μεγάλο αναφορικά με την βιομηχανική ικανότητα. Το 1960, το ποσοστό των ΗΠΑ στο παγκόσμιο ΑΕΠ είχε πέσει στο 30%. Σήμερα είναι περίπου 23%, κατώτερο κατά 4% εκείνου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο σύνολό της.
Σίγουρα οι ΗΠΑ είναι ακόμα η πιο μεγάλη ιμπεριαλιστική δύναμη, μα η οικονομική τους υπεροχή έχει σοβαρά τρωθεί, έχουν ένα βάρος όλο και μικρότερο στην παγκόσμια παραγωγή, αναπτύσσονται με ρυθμό μικρότερο του παγκόσμιου μ.ο. και βρίσκονται σε δυσκολία έναντι των αντιπάλων τους που έχουν αναπτυχθεί και ανέχονται όλο και λιγότερο την κυριαρχία τους.
Η κάμψη στο παγκόσμιο εμπόριο
Το 1948 οι ΗΠΑ κατείχαν περίπου το 22% των παγκόσμιων εξαγωγών εμπορευμάτων. Το 1973 το ποσοστό είχε πέσει στο 12,3%. Το 2007 το ποσοστό είχε πέσει στο 8,5%, κατώτερο εκείνου της Γερμανίας και της Κίνας. Με την οικονομική κρίση, οι εξαγωγές των ΗΠΑ έπεσαν περαιτέρω.
Αύξηση του δημόσιου χρέους
Το δημόσιο χρέος των ΗΠΑ έχει πολύ αυξηθεί, με αρχή τη δεκαετία του ’80 του περασμένου αιώνα, επί Ρήγκαν. Τον Ιούλιο αυτού του έτους (σ.μετ. 2009), την επόμενη των γιγαντιαίων «πακέτων σωτηρίας» των μονοπωλίων, είχε φτάσει το ιστορικό ρεκόρ των 11.579 δις $, ήτοι περίπου το 82% του ΑΕΠ των ΗΠΑ.
Σε ένα μόνο έτος (30 Ιούνη 2008-30 Ιούνη 2009) είχε αυξηθεί πάνω από 2.000 δις $, ήτοι κατά 22%.
Στην άνοδο αυτή συνέβαλαν και οι τεράστιες στρατιωτικές δαπάνες (περίπου 670 δις $ το 2008, ίση με το μισό των παγκόσμιων στρατιωτικών δαπανών) που, αν από μια πλευρά είναι μάννα για το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα, από την άλλη, συνιστούν ένα χρηματικό βάρος πλέον ανυπόφορο.
Με την οικονομία σε ύφεση και την πολιτική των επιχορηγήσεων που σκοπό έχουν την αποφυγή της χρεωκοπίας των μονοπωλιακών γιγάντων, οι ΗΠΑ προχωρούν εκ των πραγμάτων προς την αδυναμία αποπληρωμής του δημόσιου χρέους.Αυτό σε μεγάλο βαθμό (67%) είναι υπό μορφή τίτλων που κρατούνται από ξένους επενδυτές, κατά βάση των Κεντρικών Τραπεζών της Ιαπωνίας και της Κίνας, που είναι εξαιρετικά ανήσυχες από αυτή την κατάσταση. Ακόμα και οι αμερικάνοι κάτοχοι αυτών των τίτλων (τα μεσαία στρώματα), έχουν στην πλάτη τους μια εντυπωσιακή ποσότητα δολαρίων ευρισκόμενων σε ρίσκο. Το ρίσκο της αφερεγγυότητας του δημόσιου χρέους των ΗΠΑ και η συνεπαγόμενη παύση χρηματοδότησής του μπορούν να επιφέρουν την κατάρρευση του δολαρίου.
Ελλείμματα στο εμπορικό ισοζύγιο και το ισοζύγιο πληρωμών
Το ισοζύγιο των ΗΠΑ είχε πλεόνασμα μεταξύ 1946 και 1981. Ακολούθως άρχισε να γίνεται ελλειμματικό και συνεχώς επιδεινούμενο. Το 2006 είχε φτάσει τον αριθμό ρεκόρ των 4.700 δις $. Οι ΗΠΑ έχουν, εξάλλου, ένα έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο εξαιρετικά υψηλό και αυξανόμενο (ίσο με περίπου 60 δις $ το 2008), που επιδεινώνει το ισοζύγιο πληρωμών.
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες, έχει δημιουργηθεί μια κατάσταση σοβαρής ανισορροπίας στις ροές κεφαλαίου, με το παγκόσμιο χρέος που είναι συγκεντρωμένο στις ΗΠΑ και την παγκόσμια πίστωση, από την άλλη, που είναι συγκεντρωμένη στις εξάγουσες πετρέλαιο και βιομηχανικά προϊόντα χώρες. Αυτό κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τις ισορροπίες της καπιταλιστικής οικονομίας, δεδομένου ότι οι ΗΠΑ εκπροσωπούν περίπου το ¼ της παγκόσμιας οικονομίας και είναι μακράν η κύρια αγορά εισαγωγών στον κόσμο.
Αποδυνάμωση του δολαρίου
Ένας χαρακτηριστικός δείκτης της οικονομικής παρακμής είναι και η προοδευτική απώλεια σημασίας του δολαρίου ως νομίσματος για αποθησαύριση και για διεξαγωγή διεθνούς εμπορίου. Η υποτίμησή του έναντι του ευρώ είναι σταθερή (στη γέννησή του, το ευρώ ισοδυναμούσε με 1,16$, τον Αύγουστο του 2009 με 1,44$). Αν μέχρι χτες το δολάριο ήταν ένας δείχτης της αμερικανικής παγκόσμιας υπεροχής, σήμερα είναι ένας δείχτης της παρακμής της αμερικανικής υπερδύναμης.
Η οικονομική κρίση βαθαίνει τη δυσπιστία προς το δολάριο και τροφοδοτεί το διεθνές χρηματοπιστωτικό χάος.
Η ευθραυστότητα του δολαρίου είναι σήμερα αξιοσημείωτη. Αν το δολάριο δεν χρησιμοποιείται ακόμα ως..χαρτί υγείας, αυτό συμβαίνει γιατί ακόμα χρησιμοποιείται ως η κύρια μονάδα αποθησαύρισης, πέραν του ότι σε αυτό διαπραγματεύεται το πετρέλαιο.
Κίνα και Ρωσία κατά τα τελευταία 20 χρόνια έχουν συσσωρεύσει τεράστια αποθέματα δολαρίων, που ρισκάρουν να χάσουν από 20 ως 40% της αξίας τους, αν το δολάριο υποστεί μια υποτίμηση. Αυτές οι χώρες κινούνται προς τη δημιουργία εναλλακτικών. Ο Πούτιν πολλές φορές έχει αμφισβητήσει το δολάριο ως μονάδα αποθησαύρισης και διεξαγωγής των παγκόσμιων συναλλαγών. Εκ μέρους των κινέζων, έχει προταθεί η χρήση του γουάν για τις εξαγωγές. Υπάρχουν προσπάθειες εκ μέρους των πετρελαιοπαραγωγών χωρών να αποδεσμευτούν από το δολάριο, προκειμένου να χρησιμοποιούν τα εθνικά τους νομίσματα. Αναμφίβολα το δολάριο, αργά ή γρήγορα, θα αντικατασταθεί από άλλα νομίσματα (ή «καλάθια» άλλων νομισμάτων) ως μονάδα αποθησαύρισης ή διεξαγωγής διεθνούς εμπορίου. Η μοίρα του είναι, στην πραγματικότητα, προδιαγεγραμμένη.
Πρέπει, εξάλλου, να σημειωθεί ότι η χρηματοδότηση του εμπορικού και κρατικού ελλείμματος των ΗΠΑ εξαρτάται από μια ισχυρή και αυξανόμενη συρροή κεφαλαίων από το εξωτερικό. Η αποδυνάμωση του δολαρίου και η εμφάνιση ανταγωνιστικών νομισμάτων, όπως το ευρώ, έχουν θίξει αυτούς τους μηχανισμούς. Κρίσιμος, σε αυτό το προτσές, είναι ο ρόλος χωρών όπως η Κίνα και η Ιαπωνία, οι οποίες ως τώρα αγόραζαν υποχρεώσεις των ΗΠΑ για να αποφευχθεί η χρεωκοπία των ΗΠΑ, αλλά τώρα αναζητούν τρόπους απαλλαγής.
Η μικρότερη ζήτηση σε τίτλους των ΗΠΑ θα βάρυνε με τρομακτικό τρόπο επί της αμερικανικής οικονομίας. Μια κατάρρευση του δολαρίου, υπόθεση διόλου απίθανη (ενδεικτική η δήλωση Ομπάμα στις 12 Αυγούστου[σ.μετ.:2009], σύμφωνα με την οποία «η οικονομία των ΗΠΑ δεν βρίσκεται εκτός κινδύνου»), θα παρέσερνε μαζί της συνολικά το χρηματοπιστωτικό και εμπορικό σύστημα δεδομένου του καταλυτικού ρόλου των ΗΠΑ στο ιμπεριαλιστικό σύστημα.
Έλλειψη ενεργειακών πόρων
Ένας σημαντικός παράγοντας που δείχνει τη γενική παρακμή του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ είναι η χρόνια κρίση του ενεργειακού του τομέα. Οι ΗΠΑ τη δεκαετία του ’60 παρήγαγαν το 84% του πετρελαίου που κατανάλωναν. Σήμερα παράγουν μόλις το 35%. Οι ΗΠΑ καταναλώνουν περίπου το 24% του παγκόσμιου πετρελαίου, μα κατέχουν μόλις το 2,4% των αποθεμάτων, τα οποία, σύμφωνα με προβλέψεις, έχουν εναπομείνασα ζωή μόλις 10 χρόνια, αν αξιοποιηθούν. Ακόμα και οι σίγουροι πάροχοι από τον Καναδά και το Μεξικό θα βρίσκονται σε πτώση στο άμεσο μέλλον.
Αναφορικά με το φυσικό αέριο, οι ΗΠΑ καταναλώνουν περίπου το 22% της παγκόσμιας παραγωγής, μα και από αυτό έχουν αποθέματα περίπου και μόλις για μια δεκαετία.
Πρέπει εξάλλου να επισημανθεί ότι στο τέλος του πρώτου Πολέμου του Κόλπου, το 1991, το 55% των 20 πιο μεγάλων εταιριών της ενεργειακής βιομηχανίας ήταν αμερικάνικες και το 45% αυτών ευρωπαϊκές. Το 2007, περίπου το 35% των 20 πιο μεγάλων εταιριών ενέργειας ήταν ευρωπαϊκές, ένα άλλο 35% από τις χώρες του BRIC (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα), και περίπου το 30% ήταν των ΗΠΑ.
Αυτά τα δεδομένα, ξεκαθαρίζουν τη σοβαρή ενεργειακή ανισορροπία των ΗΠΑ και την απώλεια του ρόλου τους στον τομέα. Εξηγούν, επίσης, καλά την επιθετικότητα και τις απειλές σε χώρες παράγουσες πετρέλαιο όπως το Ιράκ και τη Βενεζουέλα, την επίδειξη «προσοχής» για χώρες όπως η Νιγηρία, όπως και την αναγκαιότητα ελέγχου του φυσικού αερίου που υπάρχει στο Ιράν και τη Ρωσία. Ως εναλλακτική στην ενεργειακή εξάρτησηαπό το πετρέλαιο, οι ΗΠΑ προωθούν τα βιοκαύσιμα, επιδιώκοντας να τα αποκτήσουν από τα τρόφιμα της Λατινικής Αμερικής και της Ασίας: μια λύση εξαιρετικά πρόστυχη όσο και πρακτικά μη εφαρμόσιμη. Επομένως, η ενεργειακή εξάρτηση παραμένει ένα απειλητικό πρόβλημα για την οικονομία των ΗΠΑ, ελάχιστα επιλυόμενο με τις μηχανές χαμηλής κατανάλωσης της FΙΑΤ, δεδομένου ότι ο τομέας των μεταφορών απορροφά κάθε μέρα 14.000.000 βαρέλια.
Έλλειψη υδάτινων πόρων
Το πόσιμο νερό (3% του ύδατος που υπάρχει στον πλανήτη) είναι βασικό για τη βιομηχανία και τη γεωργία, πέραν φυσικά της ανθρώπινης κατανάλωσης. Οι ΗΠΑ δεν διαθέτουν νερά για τη διατήρηση της οικονομίας τους για τις ερχόμενες δεκαετίες. Η υδάτινη κρίση είναι τέτοια που ευρείες ζώνες στην Καλιφόρνια και το Κολοράντο αποξηραίνονται. Η έλλειψη νερού που προβλέπεται για τα επόμενα έτη, ωθεί το ομοσπονδιακό κράτος και τα μονοπώλια των ΗΠΑ να σφετερίζονται το ζωτικό αυτό υγρό, σε άλλες χώρες. Πράγματι, αναζητούν να βάλουν χέρι στο νερό και στη βιοποικιλότητα που υπάρχει στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική (Αμαζόνιο), χωρίς τα οποία ο «θείος Σαμ» δεν θα μπορεί να διατηρήσει την εξουσία του.
Μια πρώτη σκέψη
Οι παράγραφοι που προηγήθηκαν επιτρέπουν να καταλάβουμε πως δεν πρόκειται περί μιας προσωρινής παρακμής, πρόσκαιρης. Η παρακμή του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ ανάγεται 40 χρόνια πίσω και επιδεινώνεται με τον καιρό. Τα χρόνια μεταξύ του ’60 και του ’70 ήταν το σημείο στροφής, που σφραγίστηκε από την εγκατάλειψη της σταθερής μετατρεψιμότητας χρυσού και δολαρίου.
Οι δυσκολίες των ΗΠΑ δεν προκύπτουν μόνο από τις εσωτερικές αντιθέσεις. Πρέπει να γίνουν κατανοητές σε σχέση με την ανάπτυξη των ανταγωνιστριών χωρών. Η εμφάνιση, κατά τη δεκαετία του ’80, της Ιαπωνίας ως χρηματοπιστωτικού και βιομηχανικού ανταγωνιστή, σημαντικού εξαγωγέα κεφαλαίων, σηματοδότησε ένα πέρασμα. Η γερμανική επανένωση και η οικοδόμηση της ΕΕ ως ιμπεριαλιστικού κέντρου σχετικά αυτόνομου σε πολιτικό επίπεδο, έχουν ορίσει νέα προβλήματα και απειλές στην παγκόσμια ηγεμονία των ΗΠΑ. Ο αυξανόμενος ρόλος της Κίνας στον ιμπεριαλιστικό κόσμο εκπροσωπεί κάτι ακόμα πιο αποκαλυπτικό τούτου.
Το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής- οικονομικής κρίσης το 2008 δημιούργησε τις συνθήκες μιας περαιτέρω έντασης της παρακμής των ΗΠΑ.
Εκ των πραγμάτων η οικονομία των ΗΠΑ συσσωρεύει προβλήματα και χάνει ανταγωνιστικότητα, υφίσταται πλήγματα από τους ανταγωνιστές της, οπισθοχωρεί σχετικά, εξαντλείται η κεντρικότητά τους (σ.μετ. των ΗΠΑ). Οι γιάνκηδες συναντούν κρίσεις υπερπαραγωγής όλο και συχνότερες και οξύτερες. Το δολάριο τείνει να εκτοπίζεται από άλλα, ισχυρότερα νομίσματα. Σημαντικές αγορές κλείνουν και η έλλειψη στρατηγικών πρώτων υλών καθίσταται όλο και πιο σοβαρή.
Αν ο ιμπεριαλισμός των ΗΠΑ δεν καταφέρει να πουλήσει τα πλεονάσματά του, αν δεν καταφέρει να ελέγξει και να κάνει βασικούς ενεργειακούς πόρους, το νερό κλπ, δικούς του, αν δεν καταφέρει να διατηρηθεί ως τοκογλυφική δύναμη διατηρώντας το δολάριο στην κορυφή του νομισματικού συστήματος, δεν θα μπορεί πια να απολαμβάνει την ηγεμονική θέση που κρατούσε επί περίπου 60 χρόνια στον καπιταλιστικό κόσμο.
Η στρατηγική των ΗΠΑ: από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου…
Η στρατηγική των ΗΠΑ που υιοθετήθηκε από τις κυβερνήσεις τους μετά την κατάρρευση της ρεβιζιονιστικής ΕΣΣΔ απαντούσε σε ένα ερώτημα- κλειδί: πώς να διατηρήσει τη θέση της μοναδικής υπερδύναμης, εμποδίζοντας άλλες δυνάμεις της Ευρασιατικής ηπείρου να αναδυθούν και να συμμαχήσουν ώστε να αμφισβητήσουν τον ηγεμονισμό και να αποτελέσουν έναν κίνδυνο για τον έλεγχο των στρατηγικών πηγών και για την αμερικανική οικονομική διείσδυση;
Σε οικονομικό επίπεδο, η απάντηση σε αυτό το ερώτημα ήταν η ξέφρενη φιλελευθεροποίηση, με την «καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση», δηλαδή με την περαιτέρω ανάπτυξη του χρηματοπιστωτικού τομέα, με την εξάπλωση των κερδοσκοπικών δραστηριοτήτων, με τη δημιουργία των κατάλληλων εργαλείων.
Σε πολιτικο-στρατιωτικό επίπεδο, η απάντηση, ήδη από το 1991, ήταν μια πολιτική επίθεσης, πολέμου, με σκοπό την επανασταθεροποίηση της αμερικανικής ηγεμονίας στην Ευρώπη, στη Μέση Ανατολή, στην Ασία. Μια στρατηγική που, περνώντας μέσα από το χαρακτηρισμό χωρών ως «κρατών- παριών», τους πολέμους του Κόλπου και τις αποστολές του ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια, βρήκε την κορύφωσή της, αλλά όχι και την κατάληξή της, με την προεδρία του Τζ.Γ. Μπους.
Ο τεξανός ταύρος, ακολουθώντας τις γραμμές που περιλαμβάνονταν στο «Σχέδιο για έναν Νέο Αμερικάνικο Αιώνα» (PNAC), μετά την 11η Σεπτέμβρη εισέβαλε σε διάφορες χώρες, εκτόξευσε απειλές εναντίον όσων δεν του υποτάσσονταν ή δεν στήριζαν την εγκληματική του πολιτική, άνοιξε νέες στρατιωτικές βάσεις, παραβίασε κάθε διεθνή νόμο και αποποιήθηκε κάθε θέσης περί «παγκόσμιας νέας τάξης» πουδεν ανταποκρινόταν στο σλόγκαν «ή μαζί μου ή εναντίον μου».
Παρ’ όλα αυτά, οι πολεμικές δράσεις που διεξήχθησαν υπό το πρόσχημα του «πολέμου εναντίον της τρομοκρατίας» δεν είχαν αποτελέσματα. Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός δεν κατάφερε να υποτάξει το Ιράκ και το Αφγανιστάν, δεν έκανε σημαντικά βήματα στο «Σχέδιο Κολομβία» και στο «Σχέδιο Παναμάς»: ούτε καν κατάφερε να μπλοκάρει την πρόοδο των δημοκρατικών δυνάμεων και της αριστεράς στη Λατινική Αμερική, σημάδι μιας αλλαγής των υπαρχόντων συσχετισμών δύναμης. Η Μέση Ανατολή παρέμεινε ασταθής και η ήττα που υπέστη στο Λίβανο είχε μια σοβαρή επίδραση. Η στρατηγική υπερεξάπλωση και η αύξηση των στρατιωτικών δαπανών συνέχισαν να απειλούν την οικονομική βάση. Το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης και το σπάσιμο του μακρού νεοφιλελεύθερου κύκλου εμπόδισαν τη συνέχιση στον ίδιο δρόμο.
…ως το Μπάρακ Ομπάμα
Η αποτυχία επιβολής ενός μονοπολικού κόσμου, η πιο σοβαρή μεταπολεμική οικονομική ύφεση, τα σοβαρά προβλήματα νομιμοποίησης και συγκατάθεσης που δημιουργήθηκαν από τη μιλιταριστική πολιτική, έχουν προκαλέσει την ανάδυση μιας διαφορετικής αντίληψης, πιο πραγματιστικής (που ξεκινά από τη διαπίστωση ότι οι ΗΠΑ δεν κατέχουν τους πόρους ώστε να κυβερνούν από μόνες τον κόσμο).
Μια αντίληψη εμφανώς λιγότερο επιθετική: και που προσωποποιείται στο Μπάρακ Ομπάμα.
Οι βασικοί άξονες της παγκόσμιας στρατηγικής του Ομπάμα, η οποία στόχο έχει τηδιατήρηση του αμερικανικού ιστορικού μπλοκ σε καιρούς βαθιάς κρίσης, μπορούν να συνοψιστούν ως ακολούθως:
- απόδοση προτεραιότητας στη σωτηρία των κύριων καπιταλιστικών μονοπωλίων με τεράστιες κρατικές βοήθειες, δηλαδή με την κοινωνικοποίηση των απωλειών, και με τη θέσπιση πιο προσεκτικών κανονισμών στις χρηματοπιστωτικές αγορές
- διατήρηση μιας συγκατάθεσης στο εσωτερικό, μέσω μιας υπόσχεσης για υγειονομική περίθαλψη για όλους και καλεσμάτων για μια εθνική ενότητα
- αποκατάσταση του τρωθέντος ίματζ στο εξωτερικό, ανάκτηση μιας ελάχιστης αξιοπιστίας και εμπιστοσύνης από τους λαούς για την αποκατάσταση της ιδεολογικής ηγεμονίας (βλ. κλείσιμο του Γκουαντανάμο, προπαγάνδα για την κλιματική αλλαγή κλπ)
- ανάσυρση του χαρτιού της εμπλοκής και άλλων, των διαπραγματεύσεων και της διπλωματικής συνεργασίας με άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, με τη δημιουργία ποικίλων συμμαχιών στις διάφορες ζώνες του κόσμου στις οποίες οι ΗΠΑ να διατηρούν ρόλο καθοδηγητή: συγκεκριμένα α) αναθερμαίνοντας τις σχέσεις με τη Γερμανία και τη Γαλλία στο εσωτερικό του ΝΑΤΟ, οργανισμού που συνεχίζει να παίζει ένα ουσιαστικό ρόλο, και εμπλέκοντας κυρίως τις χώρες μέλη στην υπεράσπιση της «παγκόσμιας ασφάλειας» (περισσότερα στρατεύματα και περισσότερα χρήματα) β) ξεκινώντας μια προνομιακή σχέση με την ιμπεριαλιστική Κίνα για να την τυλίξει σε μια σειρά δεσμεύσεων που στόχο έχουν τη χαλιναγώγηση των κινεζικών εξαγωγών, την αποτροπή της αποποίησης τίτλων των ΗΠΑ και την παρεμπόδιση μιας στρατηγικής της συμμαχίας με τις ευρωπαϊκές χώρες γ) ξεκινώντας ιδιαίτερες συνεργασίες με τις αναδυόμενες δυνάμεις όπως την Ινδία και τη Βραζιλία.
Και επίσης:
-μείωση των στρατευμάτων στο Ιράκ και συγκέντρωση των προσπαθειών στο Αφγανιστάν και το Πακιστάν όπου συναντώνται οι ζώνες επιρροής της Ρωσίας, της Κίνας και της Ινδίας, για τον έλεγχο της περιοχής και την διάλυση πιθανών συμμαχιών
-αύξηση των στρατιωτικών δαπανών για την ενδυνάμωση, κινητροδότηση και τεχνολογικό εκσυγχρονισμό των ένοπλων δυνάμεων (όπλα ακριβείας, υπερβόμβα κλπ), αυξάνοντας τα στρατεύματα για τις «ειδικές επιχειρήσεις»
-πάση θυσία εξασφάλιση της ροής των ενεργειακών προμηθειών και στροφή στα βιοκαύσιμα, στα πυρηνικά, στον άνθρακα, στις ανανεώσιμες πηγές, στην ενεργειακή εξοικονόμηση και απόξεση του εσωτερικού του βαρελιού για την μείωση των προμηθειών από το εξωτερικό
-σταθεροποίηση μιας ζώνης επιρροής στην Ανατολική Ευρώπη, σε μια προσπάθεια για μείωση της ευρωπαϊκής επιρροής από τις ρωσικές ενεργειακές πηγές
-συνέχιση των απειλών εναντίον του Ιράν και της Βόρειας Κορέας για το θέμα των πυρηνικών
-επιμονή στο στρατηγικό δεσμό με το Ισραήλ, με περισσότερες προϋποθέσεις, φρενάροντας την αποικιοποίηση των κατεχόμενων εδαφών προκειμένου να δημιουργηθεί ένα Μπαντουστάν που θα κυβερνάται από δοσίλογους
-επίδειξη μιας θέλησης περί τερματισμού της «σύγκρουσης των πολιτισμών» και έναρξη μιας πολιτικής «χείρας φιλίας» προς τον μουσουλμανικό κόσμο, με σκοπό την υποστήριξη μετριοπαθών καθεστώτων
-αποσταθεροποίηση των δημοκρατικών και προοδευτικών κυβερνήσεων στη Νότια Αμερική και αποτροπή εμφάνισης άλλων (το πραξικόπημα στην Ονδούρα και η όλο και πιο μαζική παρουσία αμερικανών στρατιωτικών στην Κολομβία μιλούν από μόνα τους).
Καμια αυταπάτη για το «Μπαρμπα Θωμά»
Η πολιτική του Ομπάμα έχει σκοπό τη διαιώνιση της παγκόσμιας κυριαρχίας του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Είναι μια πολιτική που έχουν αποφασίσει οι χρηματιστικοί μονοπωλιακοί όμιλοι, το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα, οι γίγαντες της βιομηχανίας ενέργειας, που έχουν γενναία χρηματοδοτήσει την άνοδο του Ομπάμα.
Το Δημοκρατικό Κόμμα που βρίσκεται στην εξουσία, δεν κάνει τίποτε άλλο από το να υιοθετεί μια πολιτική πολύ πριν τις προεδρικές εκλογές αποφασισμένη από τους κυρίαρχους κύκλους του μεγάλου κεφαλαίου με σκοπό τη διατήρηση και παγιοποίηση της παγκόσμιας ηγεμονίας, μιας και απέτυχαν οι μονομερείς φιλοδοξίες και ο πλέον μη υποφερτός επεκτατισμός..
Ο Ομπάμα είναι μια έκφραση της ιμπεριαλιστικής πολιτικής. Μιας πολιτικής που σε κάθε περίπτωση πρέπει να αναμετρηθεί με μια οικονομική βάση όλο και πιο πολύ άρρωστη και με την ανάκαμψη της πάλης των τάξεων στον κόσμο.
Μια αδυσώπητη παρακμή με αντίστοιχες συνέπειες
Το προτσές της παρακμής του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού έχει ιστορικά χαρακτηριστικά και δεν είναι αναστρέψιμο. Η τρέχουσα χρηματοπιστωτική- οικονομική κρίση, που ξεκίνησε στις ΗΠΑ, το επιταχύνει.
Οι ΗΠΑ βρίσκονται στη δύση τους και θα παύσουν πολύ σύντομα να είναι η οικονομική δύναμη την οποία συνηθίσαμε από τις αρχές του 20ού αιώνα. Θα έχουν έναν οικονομικό ρόλο, σε παγκόσμιο επίπεδο, όλο και λιγότερο σημαντικό, με ή χωρίς τον Ομπάμα.
Στην ασταμάτητη αυτή πτώση της καπιταλιστικά πιο ανεπτυγμένης χώρας εκδηλώνονται πλήρως όλα τα παρασιτικά και αποσυνθετικά χαρακτηριστικά του ιμπεριαλισμού, του θνήσκοντος καπιταλισμού. Η κρίση των ΗΠΑ εκφράζει πλήρως τη γενική κρίση του καπιταλισμού.
Ως κομμουνιστές πρέπει, επομένως, να μελετούμε με την πλέον δέουσα προσοχή την παρακμή των ΗΠΑ, για να εξετάζουμε τις προοπτικές επαναστατικού μετασχηματισμού στις διάφορες χώρες.
Ο ιμπεριαλισμός των ΗΠΑ από την επαύριον του Β’ Π.Π. είναι ο βασικός προμαχώνας της αστικής τάξης εναντίον των εργατικών και λαϊκών αγώνων, του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού. Με το γιγαντιαίο στρατιωτικό μηχανισμό του (750 στρατιωτικές βάσεις σε όλο τον κόσμο), με τις πολεμικές ενέργειες, με τη διαφθορά και με τα πραξικοπήματα, με τα στρατηγικά και οικονομικά σχέδια για την υποδούλωση των λαών, με τον «αγώνα εναντίον της τρομοκρατίας» και τη σταθερή πολιτική ανάμειξη στα εσωτερικά των άλλων χωρών, με τα ισχυρά μέσα προπαγάνδας του, ο βορειοαμερικάνικος ιμπεριαλισμός παίζει το ρόλο του πρωτοπαλίκαρου της παγκόσμιας αντίδρασης.
Τώρα έχει ανοίξει μια φάση στην οποία οι ΗΠΑ θα καταφέρουν να ελέγχουν με όλο και μεγαλύτερη δυσκολία έναν κόσμο αρκετά πιο χαοτικό από όσο χτες. Η οικονομική παρακμή συμπληρώνει με καθοριστικό τρόπο αυτές τις δυσκολίες.
Οι ιμπεριαλιστές ανταγωνιστές γνωρίζουν καλά τις δυσκολίες των ΗΠΑ και υιοθετούν προς στιγμήν προσεκτικές στρατηγικές, μη τραυματικές, είτε επειδή δεν έχουν την στρατιωτική ικανότητα να αμφισβητήσουν την αμερικανική υπερδύναμη, είτε επειδή γνωρίζουν πως η πτώση των ΗΠΑ θα σημάνει και την πτώση του κύριου χρηματιστικού κέντρου και της μεγαλύτερης αγοράς του κόσμου, με όλες τις συνέπειες που κάτι τέτοιο θα επιφέρει.
Παρ’ όλα αυτά, η επιθετική φύση του ιμπεριαλισμού, η αναπόφευκτη τάση προς τον πόλεμο είναι μια υπαρκτή πραγματικότητα. Η πάλη για τις αγορές, τις ζώνες επιρροής, τις πρώτες ύλες, ο σχηματισμός συμμαχιών και αντι-συμμαχιών, οικονομικών και στρατιωτικών συνασπισμών, αναπτύσσεται μπροστά στα μάτια μας. Οι εντάσεις, οι εμπορικοί πόλεμοι και οι πολιτικές συγκρούσεις βρίσκονται σε αύξηση και αγκαλιάζουν τους οργανισμούς «ρυθμίσεων και αντισταθμισμάτων» που δημιουργήθηκαν από τον ιμπεριαλισμό κατά τις προηγούμενες δεκαετίες (ΟΗΕ, ΔΝΤ, ΠΟΕ κλπ). Βαθύτατες αντιθέσεις προκύπτουν και εντός ΝΑΤΟ.
Η αδυσώπητη παρακμή των ΗΠΑ δεν σημαίνει ότι θα είναι αναπόφευκτη η εκτόπισή της ως της κύριας ιμπεριαλιστικής δύναμης από ανταγωνίστριες χώρες. Σημαίνει ότι είμαστε σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την άνοδο των τυπικών ανταγωνισμών του ιμπεριαλισμού. Σημαίνει ότι η κρίση ηγεμονίας των ΗΠΑ δεν μπορεί να έχει κατάληξη ειρηνική (π.χ. η αντικατάσταση της Αγγλίας από τις ΗΠΑ στην ηγεσία του ιμπεριαλιστικού συστήματος χρειάστηκε δύο παγκόσμιους πολέμους).
Αναμφίβολα, οι ΗΠΑ δεν θα παραχωρήσουν το πόστο που κατέχουν στη διεθνή αρένα με διπλωματικό τρόπο. Αν ο ένας πυλώνας της ηγεμονίας τους είναι το δολάριο, ο άλλος αναμφίβολα είναι η στρατιωτική δύναμη του Πενταγώνου. Αυτή η δύναμη αναπόφευκτα θα χρησιμοποιηθεί στην προσπάθεια για ανατροπή της κατάστασης.
Ο πολιτικός αγώνας για την ηγεμονία και η συνέχισή του στο στρατιωτικό επίπεδο θα καθορίσουν το μέλλον της ανθρωπότητας για πολύ καιρό.
Βελτιώνονται οι συνθήκες για τον επαναστατικό αγώνα των εργαζομένων και των λαών
Η περίοδος που ανοίγεται, με τις αναπόφευκτες μάχες της, τα νευραλγικά κέντρα των οποίων θα βρίσκονται στην Ευρασία και τη Νότια Αμερική, θα είναι αποφασιστική για τη μοίρα του βορειοαμερικάνικου γίγαντα, που με νέες μεθόδους προσπαθεί να επιβάλει την πολιτική του στο προλεταριάτο και τους λαούς: θα έχει, επιπλέον, πολλές συνέπειες για τους εκμεταλλευόμενους και τους καταπιεσμένους όλων των χωρών.
Σίγουρα η οικονομική κρίση και η διαμάχη που θα οξυνθεί μεταξύ των ΗΠΑ και των άλλων ιμπεριαλιστικών χωρών θα δημιουργήσουν καλύτερες συνθήκες για τον επαναστατικό μετασχηματισμό της κοινωνίας.
Ήδη σήμερα βλέπουμε ότι οι οικονομικές δυσκολίες αυξάνουν τη δυσπιστία προς τον ιμπεριαλισμό, διευρύνουν τις κοινωνικές βάσεις για τον αγώνα, δίνουν πνοή και δίκιο στις φιλοδοξίεςεργαζομένων και λαών για αλλαγή. Από το «τέλος της ιστορίας» περάσαμε σε λίγα χρόνια στο τέλος των ψευδαισθήσεων για μια διαρκή σταθεροποίηση του καπιταλισμού.
Στις ίδιες τις ΗΠΑ η εσωτερική κατάσταση και οι συσχετισμοί μεταξύ των τάξεων είναι προδιαγεγραμμένο ότι θα αλλάξουν. Η αμερικανική εργατική τάξη, αυτό το είδος παγκόσμιας «εργατικής αριστοκρατίας», που επί δεκαετίες απολάμβανε μια προνομιακή ιδιαίτερη θέση και ήταν λεία του πιο στραβού οπορτουνισμού, θα δει την κατάστασή της να επιδεινώνεται ουσιαστικά.
Σιγά σιγά, όταν τα υπερκέρδη της γιάνκικης αστικής τάξης θα πέφτουν, τα πράγματα θα πηγαίνουν όλο και χειρότερα για τους εργαζομένους. Η επίθεση των μονοπωλίων θα είναι αισθητή όλο και πιο πολύ στις συνθήκες ζωής και εργασίας των εργατών, και για αυτό θα είναι υποχρεωμένοι να αντισταθούν.
Συνεπώς, θα ανέβει η κοινωνική σύγκρουση και θα μειωθεί η παραδοσιακή επιρροή του δημοκρατικού κόμματος και του αμερικάνικου κίτρινου συνδικαλισμού στην εργατική τάξη των ΗΠΑ.
Στην περίοδο που ζούμε, θα δούμε την επανεμφάνιση της σοσιαλιστικής εναλλακτικής ως της μόνης διεξόδου από το καπιταλιστικό χάος και όλεθρο. Η προλεταριακή επανάσταση θα θέσει εκ νέου το πρακτικό πρόβλημα που το προλεταριάτο και οι λαοί θα πρέπει να επιλύσουν. Βέβαιο είναι ότι ο καπιταλισμός δεν θα πέσει από μόνος του. Το πέρασμα από την καπιταλιστική Τάξη σε ένα νέο, ανώτερο κοινωνικό σχηματισμό εξαρτάται από την ικανότητα του προλεταριάτου να δώσει ζωή σε μια ανεξάρτητη ιστορική δράση, υπό την καθοδήγηση ισχυρών μαρξιστικών-λενινιστικών κομμάτων.
Teoria & Prassi τ.20
Σεπτέμβρης 2009
Αναδημoσίευση από indymedia
Δημοσίευση σχολίου