Η βία, η αντιβία και η θεωρία των άκρων

Του Νίκου Χατήρα - Εφημερίδα "Πριν"

Τελευταία, οι πολιτικοί υπηρέτες του καπιταλισμού κάνουν μια λυσσώδη προσπάθεια για εξομοίωση και ταύτιση της ακροδεξιάς, ναζιστικής, φασιστικής, εθνικιστικής βίας των αδελφών τους, εκ μητρός Στυγός, με τις όποιες δυναμικές κινητοποιήσεις και ενέργειες της επαναστατικής Αριστεράς. Έτσι, οι ίδιοι θέλουν να τοποθετηθούν στην κοινωνική συνείδηση γενικά και αόριστα, σε έναν ανύπαρκτο ενδιάμεσο χώρο του «ολίγον έγκυος». Για να το πετύχουν αυτό ταυτίζουν πρώτα τις έννοιες της βίας και της αντιβίας και μετά πετάνε το εγκληματικά υποκριτικό: «Εμείς είμαστε ενάντια στην βία από όπου και αν προέρχεται ή καταδικάζουμε τη βία από όπου και αν προέρχεται».

Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι π.χ. ιστορικά, είναι κατά της «βίαιης» συμπεριφοράς του Καραϊσκάκη ενάντια στον Τούρκο κατακτητή, της Εθνικής Αντίστασης στη γερμανική κατοχή ή και σήμερα θα είναι ενάντια στο υποψήφιο θύμα βιασμού, για την κλωτσιά που θα ρίξει στους όρχεις του θύτη βιαστή. Ταυτόχρονα, δεν θεωρούν βία το να κατάσχουν το σπίτι στον άνεργο που δεν μπορεί να πληρώσει τα χαράτσια.

Τώρα ας δούμε την πραγματικότητα, έχοντας κατά νου το παράδειγμα της κλωτσιάς που θα ρίξει ένα θύμα βιασμού για να αποφύγει το βιαστή του. Η κάθε δυναμική ή μη δυναμική συμπεριφορά που αντιτάσσεται στη βία είναι βία; Πρέπει να την αποκαλούμε βία ή αντιβία; Και από τη στιγμή που υπάρχει η βία ως υπαρκτή διάσταση, μπορεί κάποιος να είναι ενάντια και στην αντιβία; Μπορεί να τοποθετηθεί σε ένα ενδιάμεσο χώρο -της απάθειας- και να καταδικάζει και τις δύο συμπεριφορές ή καταδικάζοντας και τις δύο συμπεριφορές παίρνει ουσιαστικά και πρακτικά το μέρος της βίας, αφού αφήνει ανεμπόδιστη την πρακτική εκδήλωση της;

Φυσικά, οι μισάνθρωποι υπηρέτες του καπιταλισμού για να προκαλέσουν σύγχυση αποφεύγουν να μας καθορίσουν τι είναι ακριβώς βία. Τη σύγχυση την επιτείνουν παίρνοντας διάφορα κοινά συστατικά στοιχεία που έχουν η βία και η αντιβία και βάσει αυτών προσπαθούν να μετονομάσουν τις πράξεις αντιβίας σε βία για να αποκρύψουν το ουσιαστικό στοιχείο της ειδοποιού διαφοράς τους και άρα τη δική τους καθημερινή κτηνώδη βία που ασκούν οι ίδιοι επί του λαού.

Για παράδειγμα: Πρώτον, η κάθε πράξη βίας προκαλεί ζημιά σε κάποιο άλλο υποκείμενο. Όμως και η πράξη αντιβίας προκαλεί ζημιά στο υποκείμενο της βίας. Επομένως, η πρόκληση ζημιάς δεν είναι επαρκής όρος για τον ορισμό της βίας ή της αντιβίας. Δεύτερον, το στοιχείο καταναγκασμού - επιβολής (ανθρώπινης προέλευσης) που είναι στοιχείο που τις διαχωρίζει από άλλες αντικοινωνικές συμπεριφορές, όπως π.χ. εξαπάτηση, αμέλεια κ.λπ. Και στην πράξη βίας και στην πράξη αντιβίας, το κάθε δρων υποκείμενο στοχεύει στο να εξαναγκάσει το άλλο σε μια διαφορετική συμπεριφορά από αυτή που θα ήθελε. (Κατά κανόνα επιδιώκει να το οδηγήσει σε μια επιλογή του «μη χείρον» και σε κάποιες περιπτώσεις στοχεύει απευθείας ενάντια στη φυσική του υπόσταση).

Τρίτον, και η ποιότητα του μέσου δεν επαρκεί. Παράδειγμα, η ένοπλη απειλή του θύτη προς το θύμα και τη δυνατότητα του θύματος να αντιτάξει και αυτό προς το θύτη ένοπλη απάντηση.
Τέταρτο, ο χρόνος εκδήλωσης της ζημιογόνας συμπεριφοράς δεν μας δίνει την ειδοποιά διαφορά τους. Αρκετές φορές η πράξη αντιβίας μπορεί να προηγείται (προληπτικά) της πράξης βίας.
Όλα τα πιο πάνω είναι μεν απαραίτητα δομικά στοιχεία της βίας αλλά είναι και δομικά στοιχεία της αντιβίας.

Το καθοριστικό στοιχείο λοιπόν της βίαιης συμπεριφοράς είναι το ότι -μέσω της πρόκλησης εξαναγκασμού- αντιβαίνει σε κάποιον κανόνα αποδεκτό από την κοινωνική πλειοψηφία σχετικά με το δέον της ανθρώπινης συμπεριφοράς (περί δέουσας συμπεριφοράς ή περί «δικαίου» κοινή αντίληψη).

Συνολικά μπορούμε να πούμε άτι βία είναι εκείνη η μορφή συνειδητής συμπεριφοράς ενός υποκειμένου -ατομικού ή συλλογικού- που σκοπεύει στην αποκόμιση κέρδους, φέροντας καταναγκαστικά ένα άλλο υποκείμενο σε θέση να υποστεί ζημία και αυτή η μορφή συμπεριφοράς του να αντιβαίνει σε κάποιον ή κάποιους (γραπτούς ή άγραφους) κανόνες, ισότιμα διαμορφωμένους και (ηθελημένα) αποδεκτούς απ' την πλειοψηφία της ανθρώπινης κοινωνίας. Η δε αντιβία είναι ουσιαστικά η αντίδραση του βιασμένου -με την ευρύτερη έννοια- ενάντια στον θύτη βιαστή και στο βάθος επιδιώκει την υλοποίηση ή αποκατάσταση κάποιου συγκεκριμένου κανόνα αποδεκτού από την κοινωνική πλειοψηφία.

Απ' τη στιγμή που υπάρχει βία, όποιος είναι ενάντια στην αντιβία είναι ολοκληρωτικά με το μέρος της βίας. Ενδιάμεσος χώρος του «ολίγον έγκυος» δεν υπάρχει. Κάθε συμπεριφορά που στοχεύει στην αποτελεσματική αντίσταση, εξουδετέρωση ή και συντριβή της βίας είναι αντιβία, ανεξάρτητα απ' την τελική αποτελεσματικότητα της και μόνο επί αυτής μπορούμε να ασκήσουμε κριτική.

Στο ολιγαρχικό σύστημα του καπιταλισμού, οι λίγοι αποφασίζουν και επιβάλουν τι θα παράγεται, πόσο θα παράγεται, πώς θα παράγεται και πώς θα διαμοιράζεται καθώς και πώς θα είναι όλες οι υπόλοιπες κοινωνικές σχέσεις. Αυτή είναι η απόλυτη βία στις ανθρώπινες σχέσεις.

Οι δυνάμεις που είτε έχουν ολιγαρχικό κοινοβουλευτικό προσανατολισμό είτε ναζιστικό, βρίσκονται ουσιαστικά όλες τους στο άκρο της βίας, δηλαδή στο άκρο του εγκλήματος όπου με την απειλή ή τη χρήση βίας διατάσσουν καθημερινά και ακατάπαυστα την κάθε κοινωνική πλειοψηφία και εξαθλιώνουν τους λαούς.

Χρέος λοιπόν του κάθε επαναστάτη είναι η καθημερινή οργάνωση της αποτελεσματικότερης αντιβίας.