Η Ιστορία και η επέτειος για την επανάσταση του 1821

Του Γιώργου Κ. Καββαδία*

Άλλη μια  επέτειος με τη συμπλήρωση 196 χρόνων από την
επανάσταση του 1821. Και οι στίχοι του ποιητή πάντα επίκαιροι.

«Όχι πια λόγια, όχι τα μάταια,
τα τριμμένα λόγια … Φτάνουν πια τα 
λόγια, αδερφοί μου, τα τριμμένα
τα μάταια λόγια, όποιου Έπους!»

(Α. Σικελιανός)

Είναι αλήθεια ότι μέσα από τις ωραιολογίες των πανηγυρικών της ημέρας και τις τυπικές τελετές, μέσα σε ένα τεχνητό κλίμα εθνικής έξαρσης και ευφορίας που διευκολύνει την έντονη ενεργοποίηση του συναισθήματος και τον παραγκωνισμό της κριτικής σκέψης, οι ιστορικές αλήθειες κλειδώνονται στο χρονοντούλαπο της ιστορίας και αντικαθίστανται από εθνικούς μύθους και στερεότυπα. Από αυτού του είδους τις τελετές ξεχωρίζουν οι παρελάσεις που σε φαντασιακό και πραγματικό επίπεδο αποτελούν μια λατρευτική εκδήλωση του έθνους που μπορεί δήθεν να μας ενώσει όλους και να μας κάνει να ξεχάσουμε τις ταξικές ή άλλες διαφορές, υπενθυμίζοντας και προβάλλοντας το κοινό ένδοξο παρελθόν και το εθνικό συμφέρον.

Από τα νέα σχολικά βιβλία εκτοπίζεται η μέχρι τώρα κυρίαρχη εθνικιστική προσέγγιση της ιστορίας. Αμφισβητούνται δημοφιλείς μύθοι για Παλαιών Πατρών, Αγία Λαύρα, λάβαρο και 25 Μαρτίου, αφού  δεν συνδέονται με την Ιστορία. Άλλωστε σύμφωνα με την ιστορική πραγματικότητα  24 Φεβρουαρίου ήταν που κυκλοφόρησε ο Υψηλάντης την περίφημη προκήρυξή του "Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος". Όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του Ευαγγελισμού, με διάταγμα του Όθωνα, το 1838, και η Εκκλησία βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνους.

Παρόλα αυτά σήμερα η κυρίαρχη τάση συγγραφής της επίσημης Ιστορίας είναι μια νέα σύνθεση εθνοκεντρικού και ευρωκεντρικού προσανατολισμού στο πλαίσιο του κοσμοπολιτισμού της Νέας Τάξης Πραγμάτων έρχεται να αντικαταστήσει την «εθνική μυθολογία». Ένα βασικό δόγμα της ιδεολογίας της Νέας Τάξης είναι το «δόγμα της περιορισμένης εθνικής κυριαρχίας». Τα αναμορφωμένα βιβλία εκφράζουν  τη νεοταξική ιδεολογία, επιδιώκουν να αποδομήσουν την όποια εθνική συνείδηση, με στόχο την ιδεολογική κατάργηση των εθνών-κρατών, το αναγκαίο συμπλήρωμα της φυσικής κατάργησής τους μέσα στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση. Υπερτονίζουν συνεχώς τη σημασία των ατομικών δικαιωμάτων, αλλά εξαφανίζει και κάθε ταξική διαίρεση και σύγκρουση.

Τόσο η εθνικιστική, όσο και η κοσμοπολίτικη προσέγγιση της Ιστορίας «ξεχνούν» ότι η επανάσταση του ΄21 ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού. Με το να εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν και ταλαιπώρησαν τον λαό, δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού μας. Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα, εκμετάλλευση και καταπίεση. Γι' αυτό η επανάσταση του 1821, εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική. 

Αντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος, οι Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους, στους οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή. «Η προστασία της οθωμανικής κυβερνήσεως», γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ, «δημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και φοροεισπρακτόρων (...) Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος «χριστιανών Τούρκων». Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Η αλήθεια είναι ότι πολλοί απ' αυτή την «αριστοκρατία», μόλις είδαν ότι η Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα, έσπευσαν να ενταχθούν σ' αυτήν, όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει τους σκοπούς της, αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα.

Η Επανάσταση του 1821, με πρωτοπορία την ανερχόμενη, προοδευτική εμπορική τάξη, ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα, τους βιοτέχνες, εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τους κλέφτες, είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της Τουρκίας, το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 1/3 των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας, ενώ οι Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους), αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα. Η ανερχόμενη αστική εμπορική τάξη, η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης, η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά, λαϊκά στρώματα από το οθωμανικό κράτος, ήταν τα στοιχεία που δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης.

Η Επανάσταση του '21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμές. Κινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί. Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής ήταν ανελέητος, αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες, οι μεγαλοκαραβοκυραίοι, οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους Φιλικούς, συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών, που μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη.
Δε δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και δολοφονίες λαϊκών ηγετών, όπως του Αντ. Οικονόμου, του Μελέτη, του Οδ. Ανδρούτσου, αλλά και αργότερα να φυλακίσουν τον Κολοκοτρώνη, να διώξουν τον Μακρυγιάννη κ.ά. Κατέφυγαν ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους, σπρωγμένοι από τους  Άγγλους «κηδεμόνες» και άλλους «προστάτες».

Αν και πέρασαν 196 χρόνια, ζωντανά και επίκαιρα παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας για λευτεριά, λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη.

Σήμερα τον ρόλο της «Ιεράς Συμμαχίας», της αντίδρασης και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της «Παγκοσμιοποίησης» έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ, η Ε.Ε., οι σύμμαχοί τους και τα όργανά τους: Δ.Ν.Τ.. Παγκόσμια Τράπεζα …. Όλοι αυτοί που ξεζουμίζουν τους εργαζόμενους και εξαπολύουν πολέμους σπέρνοντας τον θάνατο, την καταστροφή και τη δυστυχία.

Απέναντι στο σχέδιο της επιστροφής στο 19ο αιώνα και στη μετατροπή μας στους δούλους της οικονομικής και πολιτικής ολιγαρχίας, οι εργαζόμενοι, οι άνεργοι, ο λαός, έχουμε μια και μοναδική επιλογή κοινωνικής περηφάνιας κι αξιοπρέπειας. Μια και μοναδική επιλογή που να αντιστοιχεί στην πολύπαθη αλλά ηρωική ιστορία του τόπου μας, τη μαζική λαϊκή αντίσταση.

Είναι φανερό και παρά τις διαφοροποιήσεις που παρουσιάζουν, από τα σχολικά βιβλία της Ιστορίας απουσιάζει το ιστορικό πλαίσιο, οι κοινωνικές συγκρούσεις εξοστρακίζονται, ενώ η συνολική αφήγηση «κόβεται» σε πληροφορίες, εικόνες, αριθμούς και πηγές. Απομένει το απομονωμένο γεγονός, ενώ το «πώς» και το «γιατί» έχουν εξαφανιστεί. Πρόκειται για σπαράγματα-θραύσματα γεγονότων χωρίς συνέχεια. Έτσι οι μαθητές και οι μαθήτριες βυθίζονται σ’ ένα αρχιπέλαγος πληροφοριών, μαχών, χρονολογιών, προσώπων και γεγονότων που διαδέχονται το ένα το άλλο με κινηματογραφική ταχύτητα, αδυνατώντας να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον, το αίτιο από το αιτιατό και να προσεγγίσουν την Ιστορική γνώση.

Παράλληλα έχει διαπιστωθεί και ερευνητικά ότι η «αναγκαστική επικέντρωση της διδασκαλίας στην προετοιμασία των μαθητών για τις εξετάσεις» είναι βασική αιτία για την αδυναμία κατανόησης των Ιστορικών γεγονότων. Στο πλαίσιο του εξεταστικοκεντρικού σχολείου κυριαρχεί ο «φετιχισμός του εγχειριδίου» (text book fetixism) που οδηγεί στην άκριτη απομνημόνευση.

Απέναντι σ’ αυτή την τάση χρειάζεται μια ριζοσπαστική αντι-πρόταση, μια νέα αντίληψη για την Ιστορία που επιδιώκει να εξασφαλίσει τη συμμετοχή των νέων στο ιστορικό γίγνεσθαι σε στέρεες επιστημονικές βάσεις. Με δυο λόγια, πρέπει να αλλάξουν όλα: Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών, βιβλία, εκπαιδευτική δομή και εορταστική παράδοση των «εθνικών επετείων». Με στόχο η εκπαίδευση να συνδιαμορφώνει ελεύθερους και σκεπτόμενους πολίτες με όπλο την κριτική γνώση της Ιστορίας και την ιστορική μνήμη. Γιατί «δίχως Ιστορία, η εξουσία μας οδηγεί εκεί που θέλει». (Howard Zinn).

*Ο Γιώργος Κ. Καββαδίας είναι φιλόλογος, μέλος της  ΣΕ του περιοδικού «Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης», μέλος του ΔΣ της ΕΛΜΕ Πειραιά και αρθρογράφος στο «ΕΘΝΟΣ»