[...] Το έγκλημα έγινε τη νύχτα
με ξένο χέρι και μαχαίρι –
έγινε
είστε αυτόπτες μάρτυρες,
σύντροφοι της Ανατολής
και τζέντλεμεν της Δύσης!
Το σώμα ακόμα αιμορραγεί
μπροστά στα ωραία μάτια σας
αιμορραγεί
στις παραλίες της Μεσόγειου
και στων ανθρώπων τις καρδιές.
Και το κεφάλι του λαού μου
έμεινε ξεχασμένο
στης Γιούρας τους ξερόβραχους [...]
Η Ελλάδα
γυρίζει αποκεφαλισμένη
πανάρχαιο φάντασμα ιερό
στις πολιτείες του κόσμου
χτυπάει τις πόρτες σας –
ανοίχτε!
Η Ελλάδα κινητοποιεί
τους δρόμους της Ευρώπης
με νιόκοπες παντιέρες ουρανού
με αντάρτικα εμβατήρια
και σάλπιγγες ανέμων!
Δώστε μου την τιμή,
παρακαλώ,
να καταγγείλω το έγκλημα
στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα [...]
Η Ελλάδα μένει ένα κορμί
κυκλώπειο και θεόχτιστο
μες στους γκρεμούς της Πίνδου
με μια καρδιά που όλο φορτίζεται
σαν βόμπα πολυπύρηνη –
μπροστά στα ωραία μάτια σας,
σύντροφοι της Ανατολής
και τζέντλεμεν της Δύσης!
("Ένας λαός αποκεφαλισμένος" 2)
Βλέπω της νύχτας το κοράκι μ’ αίματα
και φλόγες στη ματιά του
μέσα στο χρόνο που φουσκώνει σαν μπαλόνι
από χωνιά αντίπαλων ανέμων –
μέσα στο χρόνο που φουσκώνει και θα σκάσει
τα ουράνια κομματιάζοντας
σημαίες κατακόκκινες.
Βλέπω της νύχτας το κοράκι ακοίμητο
χειροβομπίδες να κλωσσάει
μες στης Μεσόγειου τη φωλιά.
Ο Τουριστικός οδηγός είναι μέρος της Πολικής νύχτας και πρωτοκυκλοφόρησε στη Λούντ της Σουηδίας από τα Τετράδια του Ρήγα, που δημιουργήθηκαν από τον καθηγητή Αντώνη Μυστακίδη (1908-89) με στόχο την αντίσταση στη δικτατορία του 1967. Ο Μυστακίδης –γνωστότερος με το ψευδώνυμο "Μεσεβρινός" 4– δίδασκε νεοελληνικά στα πανεπιστήμια Λουντ και Κοπεγχάγης. Έγραφε σχετικά την Άνοιξη του 1970 για τη έκδοση ο Αντώνης Μυστακίδης: "Ο Τουριστικός οδηγός είναι γνήσιος καρπός της πνευματικής Αντίστασης του Εξωτερικού και τον δεχόμαστε με ικανοποίηση. Αλλά ταυτόχρονα εκδίδεται και ως χαιρετισμός στους αναγνώστες των Τετραδίων του Ρήγα τη στιγμή που συμπληρώνουν δυο χρόνια ζωής και πάλης."
Τα περισσότερα από τα ποιήματα της συλλογής δημοσιεύονταν σε σουηδικές εφημερίδες και περιοδικά ή στον Τύπο των άλλων σκανδιναβικών χωρών. Οι Έλληνες του εξωτερικού πάσχιζαν να κρατήσουν ζωντανό το αντιδικτατορικό κίνημα στην Ευρώπη και η ποίηση του Παπακόγκου ήταν ένας ακόμη δρόμος αντίστασης, όπως μαρτυρεί και το ποίημα του: "Άνοιξη του '67":
Ναοί από μάρμαρο, κύκνοι στα ουράνια
λυκοποριές σε απάτητα γκρεμά∙
νησιά, της πυρκαγιάς βυζιά
καπνίζουν μαύρες σκέψεις.
Εδώ δεν καρποφόρησαν
τα προϊόντα της Αμερικής.
Ήρθαν οι μεταλλειολόγοι και το 'παν:
Η Ελλάδα είναι από γρανίτη.
Οι κάμποι κρύβουν τη φωτιά τους
στις ασταχυές με τις δεσμίδες σφαίρες.
Ο αγέρας σέρνει διάτρητη
τη χλαίνη του απ' τον πόλεμο
και οι πίδακες είν' ανεμόσκαλες
πάνω απ' τις αγκαθοτοπιές.
Ήρθαν οι ποιητές και το τραγούδησαν:
Η Ελλάδα είναι από γρανίτη!
Νύχτωσε τώρα όλοι το ξέρουν
πως πέρασε τις χειροπέδες της η μέρα
στην Αθήνα -όπως καλά το ξέρουν
ότι ο Χάρρυ Τρούμαν που άδειασε
σαν καταρράχτες τα ναπάλμ
στάχτη και κουρνιαχτό να κάνει
τ' αντάρτικα ταμπούρια, μούγκρισε:
Η Ελλάδα είναι από γρανίτη!
Οι υποκόπανοι των όπλων σπάζουν
στων οικοδόμων τα κεφάλια -σπάζουν
και οι ώρες αβγά κλούβια
στα χέρια των τυράννων∙ σήμερα
βουίζει ο Απρίλης πως η Πίνδος
στα φαράγγια της κλώθει έναν Άρη.
Ήρθαν οι ιστορικοί και το μαρτύρησαν:
Η Ελλάδα είναι από γρανίτη!
"Το μήνυμα προείχε της Τέχνης", σημειώνει σήμερα, πενήντα χρόνια μετά, στο εισαγωγικό του κείμενο στην ελληνική έκδοση ο Κωστής Παπακόγκος:
Μονάχα η νοσταλγία αγγίζειΟ τίτλος της συλλογής είν’ εμπνευσμένος απ’ τους τότε αγώνες των δημοκρατικών κινημάτων του Εξωτερικού ενάντια στα φασιστικά... καθεστώτα ανά τον κόσμο.
της άρπας τις λιγνές χορδές
σαν ψιχαλίζει η πίκρα.[...]
Οι δεσμοφύλακες δε ζυγίζουν
δράμι δίχως τις στολές τους -
Ελλάς ελλήνων χριστιανών!
χουγιάζουν και βροντούν
τα τακούνια τους στο τσιμέντο. [...]
Οι κινητοποιήσεις για το τουριστικό μποϊκοτάζ της Ελλάδας λόγω του δικτατορικού καθεστώτος ήταν ένα απ’ τα πιο δραστικά όπλα. Έτσι εξηγείται και ο τίτλος της έκδοσης αλλά και το αγωνιστικό φρόνημα των ποιημάτων:
Η νύχτα μες στη φυλακή
στα στήθια χύθηκε μολύβι.
Στην τσιμεντένια οροφή
ψαρεύει η λαβυρίνθια αράχνη
μα τ’ όνειρο
δεν πιάνεται στο δίχτυ.
Έξω απ’ τη σιδερόπορτα
έν’ άγαλμα βαδίζει.
Κάτω απ’ τις μπότες του ραγίζουν
οι ώρες και η ατμόσφαιρα
θρύβεται σαν ξερή φυλλωσιά.
Τ’ άγαλμα αρθρώνει διαταγές
σε ακατανόητη γλώσσα.
Και στο ποίημα "Είκοσι χρόνια κάτω απ’ τη βροχή" σημειώνει ο Κωστής Παπακόγκος:
Τ' αντάρτικα βουνά της Πίνδου
είναι τα χλοϊσμένα στήθια της Ελλάδας.
Εκεί χτύπησαν κάποτε οι καρδιές μας
με το ρυθμό των κανονιών
κι άνοιξαν τρύπες στα πλευρά της νύχτας.
Εκεί αντικρίσαμε πρώτη φορά
μέσ' από φλόγες και καπνούς
το πρόσωπο της Λευτεριάς ν΄ αστράφτει.
Κι όταν πάνω απ' τους ουρανούς αφήσαν
ραγδαία μια βροχή από σφαίρες
κι άρπαξε η θύελλα στην ορμή της
σα φύλλα τους συντρόφους μας -
το δέντρο απόμεινε γυμνό
χέρι τρεμάμενο ζητιάνου
στραμμένο στους λαούς του κόσμου.
[...] Στ' ανταριασμένα διάσελα της Πίνδου
το φεγγάρι είν' ανοιχτή πληγή
λαδοκάντηλο που αργοκαίει τις νύχτες.
Εκεί σφάξαν τους γέρους μας οι τούρκοι
και οι γερμανοί μας κάψαν ζωντανούς∙
εκεί πετάλωσαν οι εθνοπροδότες πότνιες
μανάδες κι αδερφάδες αντρειωμένων.
Κι ακόμα εκεί θαρρούν οι απόγονοί τους
ότι θα κόψουν τις δικές μας φλέβες.
Το αίμα όμως όλο και θα πλαταίνει
τον ποταμό της Λευτεριάς ώσπου
καλπάζοντας θα κατεβεί στη Θεσσαλία
τα στάρια και τα καλαμπόκια να ποτίσει.
Νιώθω το μέλλον γνώριμο να ζυγώνει –
τον άνεμο που θα ξεφωλιάσει
απ’ τα στρατηγικά καπέλα
μουχλιασμένα κρανία κι αράχνες.
[...] Είκοσι χρόνια στη σιωπή
είκοσι χρόνια κάτω απ' τη βροχή
κι όμως, τ' αντάρτικα βουνά της Πίνδου
άπαρτα στέκουν κάστρα της ψυχής μας!
Σημειώσεις-Παραπομπές
1. Βλ. το ποίημα «Οι Μοίρες»: Κλωθώ, Λάχεση, Άτροπο/ ξορκίστε την αιδώ:// Στο λίκνο του πολιτισμού/ το σκιάχτρο της Ευρώπης!
2. Ένας λαός αποκεφαλισμένος: Δημοσιεύτηκε στη μεγάλη σουηδική εφημερίδα Ντάγκενς Νυχέτερ στις 21 του Απρίλη του 1968.
3. Ο Κωστής Παπακόγκος μεγάλωσε στον ίσκιο της γερμανικής κατοχής και του Εμφύλιου. Έζησε σαν παιδί στην Πίνδο με τους αντάρτες, που η επαναστατική τους φλόγα και η δίψα της ελευθερίας άφησαν βαθιά χνάρια στην εξέλιξή του και στάθηκαν πρότυπα για την ποίησή του. Η σοσιαλιστική αντίληψη ειναι η κόκκινη κλωστή που διαπερνάει ολόκληρο το έργο του. Τα ποιήματα στην "Πολική νύχτα" είναι αντιστασιακά. Στρέφονται ενάντια στη στρατιωτική χούντα και τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό, ενάντια στις κοινωνικές και οικονομικές αδικίες. Κι έχουν μια σιγουριά για τη νίκη μοναδική, καθώς κι ένα σφοδρό κι οργισμένο πάθος που αναμφίβολα είν' εφάμιλλο του Μαγιακόφσκι. (Τσελ Βερν, Ερεμπρού Κιουρίρεν)
4. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ: Το βιβλίο αυτό αποτελεί προσφορά κι επικουρία στην προσπάθεια που από την άνοιξη του 1968 η Ομάδα Εκδόσεων ανέλαβε. Εκδίδεται έξω από την καθιερωμένη σειρά και κάτω από ξεχωριστές συνθήκες.
Από το πρώτο τους βήμα τα Τετράδια του Ρήγα καθόρισαν με σαφήνεια το στόχο τους: Να προσφέρουν στους ξενιτεμένους έλληνες υπεύθυνο μέσο προσανατολισμού και μελέτης πάνω στα ζωτικά προβλήματα του έθνους. Με άλλα λόγια: διαφώτιση με κατάλληλα κείμενα, κυρίως ιστορικά, και έμμεσα πνευματική καλλιέργεια των πλατύτερων στρωμάτων της Διασποράς, που σήμερα η μοίρα την έταξε στην πρώτη γραμμή της μάχης για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους νέους ούννους.
Ανάγκη τάχα να προσθέσουμε πως οι εκδότες γνωρίζουν καλά, ότι η προσφορά τους δεν είναι παρά μια αδύναμη φλογίτσα, που τρεμοφέγγει μέσα σ` έναν κόσμο όπου ο αγοραίος λόγος παραπλανεί και η πνευματική δίψα στερεύει;
Μ’ αυτούς τους όρους και κάτω από συνθήκες αδιάκοπης πάλης, η καθαρά λογοτεχνική παραγωγή έπρεπε να περάσει στην εφεδρεία. Μια εξαίρεση έγινε με τα “Ποιήματα της νέας Αντίστασης” (γ’ τεύχος), εξαίρεση που την επέβαλαν τα ίδια τα πράγματα.
Όμως η λογοτεχνική παραγωγή της Διασποράς αβγατίζει και χρέος μας να την προσέξουμε. Ζούμε την εποχή που οι μούσες είναι αμαζόνες και τρέχουνε στη μάχη. Δε λέμε, οι έμποροι της Τέχνης κατεβάσανε τον πνευματικό μόχθο στο πεζοδρόμιο και τον πουλούν όπως οι μανάβηδες τις τομάτες. Αλλά και μέσα στη μάχη υπάρχουν δυνατότητες επιλογής. Κι αυτό κάνουμε. Ξεχωρίζουμε τις καθαρές φωνές και τους απλώνουμε το χέρι.
Μια από αυτές είναι ο Κωστής Παπακόγκος. Παιδί της μεταπολεμικής Διασποράς, δεν είναι άγνωστος στους φίλους των Τετραδίων του Ρήγα.Τα δείγματα εργασίας που έδωσε φανερώνουν νέο λογοτέχνη προικισμένο, καλά προσανατολισμένο και με ζωηρό το αίσθημα της ευθύνης. Διαβάζοντας την ωστώρα ποιητική του παραγωγή ανακαλύπτεις τα προσόντα αυτά, καθώς και την καθαρά λογοτεχνική αξία του έργου του. Και τούτο γιατί ο ποιητής δε δοκιμάζει να μας ξεγελάσει με εξωποιητικά στοιχεία.Τα ποιήματά του ξεχωρίζουν με τη βεβαιότητα του στόχου, την άμεση αίσθηση του κόσμου και την απλότητα των εκφραστικών μέσων. Η ποίηση εδώ είναι καθημερινό προσωπικό βίωμα και αναβλύζει όπως το νερό από τη βουνίσια πηγή. Δεν έχει ανάγκη από περιττά στολίδια. Είπα: αναβλύζει. Σωστότερα: τινάζεται με ορμή. Γιατί βγαίνει από τα κατάβαθα του ομαδικού πόνου, που γνωρίζει τον εαυτό του, και θρέφεται από το πανανθρώπινο όραμα.
Φανερό πως η ποίηση αυτή υπηρετεί κάποιο συγκεκριμένο, εξωκαλλιτεχνικό σκοπό. Ο ποιητής έχει την επίγνωση του κινδύνου και αγωνίζεται κάθε στιγμή να περάσει τις συμπληγάδες με όσο το δυνατό μικρότερη ζημιά, ώστε να μας μεταδώσει το μήνυμα δίχως να προδώσει την Τέχνη.
Ο Τουριστικός οδηγός είναι γνήσιος καρπός της πνευματικής Αντίστασης του Εξωτερικού και τον δεχόμαστε με ικανοποίηση. Αλλά ταυτόχρονα εκδίδεται και ως χαιρετισμός στους αναγνώστες των Τετραδίων του Ρήγα τη στιγμή που συμπληρώνουν δυο χρόνια ζωής και πάλης.
Μεσεβρινός (Άνοιξη του 1970)
Διασκευασμένο κείμενο από το περιοδικό Μανδραγόρας
Δείτε ακόμη
Ο Μιχάλης Μερακλής γράφει για τον Κωστή Παπακόγκο
Δημοσίευση σχολίου