Του Γ. Γ
Σαν σήμερα, στις 12 Ιούνη 1798 οι Τούρκοι φρουροί του, στραγγάλισαν σε ένα κελί στο Βελιγράδι, έναν απ’ τους πρωτομάρτυρες του απελευθερωτικού Αγώνα, τον Ρήγα Φεραίο.
Εμείς, όπως άλλωστε το συνηθίζουμε, θα αναφερθούμε στην προσωπικότητα του Ρήγα, με ένα σκεπτικό που δεν έχει καμιά σχέση με τους ανιστόρητους και κατασκευασμένους μύθους, με τους οποίους η επίσημη ιστοριογραφία της Ελληνικής Επανάστασης, περιβάλλει τους αγωνιστές του "21.
Και μιας και αναφερόμαστε στον Ρήγα Βελεστινλή, να πούμε εισαγωγικά ότι τα στερεότυπα και ιδεολογήματα στα οποία βασίζεται όλη η αφήγηση που αναφέρεται στους ήρωες της Επανάστασης, ξορκίζουν να γραφτεί ότι αποπλάνησε ένα ανήλικο κοριτσάκι -ονόματι Balasa- παραδουλεύτρα της μητέρας του, και "ο μητροπολίτης, στο Βουκουρέστι που δίκαζε τότε αυτές τις υποθέσεις, υποχρέωσε τον «βιαστή» να πληρώσει 20 πιάστρα αποζημίωση προς την ατιμασμένη κόρη". (Κυριάκος Δ. Σκιαθάς - «Τα ερωτικά του ’21»).
Δεν θα μάθετέ επίσης ότι ο Ρήγας Φεραίος. ευαγγελίστηκε τη συγκρότηση της λαοκρατικής δημοκρατίας που θα συμπεριλάμβανε όλους τους λαούς των Βαλκανίων.
Μόνη περίπτωση για να μπορέσει κάποιος να προσεγγίσει ολοκληρωμένα την προσωπικότητα αυτού του πρωτοπόρο ήρωα, που με τους αγώνες και την θυσία του συνέβαλε όσο ελάχιστοι στο να ξεκινήσει η επανάσταση του 1821, είναι να διαβάσει το βιβλίο του Γιάννη Κορδάτου «Ο Ρήγας Φεραίος και η εποχή του».
Κι' αυτό γιατί ο Γιάννης Κορδάτος ήταν ο πρώτος που επιχείρησε να αναλύσει με τη μαρξιστική οπτική την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και να ανασκευάσει τα παραδεγμένα της επίσημης ιστοριογραφικής πένας που κατασκεύαζε μεθοδικά την εθνική ταυτότητα πάνω στο δίπτυχο «πατρίδα - εκκλησία» για να υπηρετήσει πρωτίστως τα προτάγματα της σύγχρονής του εποχής.
Θα παραθέσουμε ένα απόσπασμα απ' αυτό το βιβλίο. (Ακολουθείται η ορθογραφία και η στίξη της έκδοσης, με δική μας μορφοποίηση), ελπίζοντας ότι ο αναγνώστης/ια μας θα σχηματίσει ολοκληρωμένη άποψη για τα όσα πρέσβευε ο Ρύγας.
[...] η ρωμέικη μπουρζουαζία με το είναι δυνατότερη και πιο ανεπτυγμένη πνευματικά μπήκε επί κεφαλής του βαλκανικού εθνικισμού.
Δεν μπορούμε όμως να παραδεχτούμε πως είταν ολότελα ειλικρινής και πως πράγματις σκέφτονταν να ξεσκλαβώσει όλες τις εθνότητες της Βαλκανικής και να τις αφίση να αναπτυχτούν ελεύτερα και μακρυά από την κηδεμονία της. Ισα-ίσα γύρευε να τις αφομοίωση.
Επειδή μόνη της δεν μπορούσε να τα βγάλη πέρα και τις χρειάζονταν η βοήθεια και η συντρομή των άλλων λαών της Βαλκανικής στο απελευθερωτικό κίνημα που σχεδίαζε, γι’ αυτό, συνεργάζονταν με Βουλγάρους, Μακεδόνες, Βλάχους, Αρβανίτες κι’ ακόμα με Τούρκους επαναστάτες (Πασβάντογλου κλπ.).
Αναγκασμένη από τις γύρω της κοινωνικοϊστορικές συνθήκες να παίξη ένα τέτοιο ρόλο είχε την ανάγκη και της τούρκικης φτωχολογιάς.
Δεν μπορούσε να πάρει η ίδια την πρωτοβουλία ενός τέτοιου μεγάλου κινήματος αν δεν έδινε στο κίνημά της χαρακτήρα ολότελα λαϊκό από άποψη κοινωνική, και βαλκανοασιατικό από άποψη εθνική.
Προσπαθούσε μ’ άλλα λόγια να καταφέρη να οργανώση ένα ενιαίο επαναστατικό μέτωπο ενάντια στην Τουρκιά.
Ο Ρήγας τέτοιες ιδέες προπαγάνδιζε. Δεν μπορούμε να πούμε πως απόβλεπε ολότελα σε μια Βαλκανική Ομοσπονδία, όπως την εννούμε σήμερα, όταν σάλπιζε:
«Βούλγαροι και Αρβανίτες κι’Αρμένιοι και Ρωμιοί Αράπιδες και Ασπροι με μια κοινή ορμή.
Για την Ελευθερία θα ζώσουμε σπαθί,
Πώς είμαστε αντρειωμένοι παντού να ξακουστεί... Μαυροβουνιού καπλάνια, Ολύμπου σταυραετοί κι’Αγράφων τα ξεφτέρια γενήτε μια ψυχή,
Σπετσών, Ψαρρών και Υδρας θαλασσινά πουλιά, ο νόμος μας προστάζει να βάλετε φωτιά, να κάψτε την αρμάδα του καπετάν πασά, να μπήτε μέσ’ στην Πάλι και στην Αγιά Σοφιά.
Κι’ ακόμα.
«Σ' Ανατολή και Δύση και Νότον και Βοριά
Για την πατρίδα όλοι, νάχωμε μια καρδιά Στην πίστην του ο καθένας, ελεύθερος να ζη. Στην δόξαν του πολέμου να τρέξουμε μαζύ. Βούλγαροι κι’Αρβανίτες, Αρμένιοι και Ρωμιοί».
«Του Σάβου και Δουνάβου, αδέλφια χριστιανοί Με τ’άρματα στο χέρι καθένας ας φανή Το αίμα ας βράση δίκαιον θυμόν.
Μικροί μεγάλοι ομώστε, τυράννου τον χαμόν. Λεβέντες αντρειωμένοι, Μαυροθαλασοινοί ο βάρβαρος ως πότε θε να σας τυραννεί;
Μην καρτερείτε πλέον ανίκητοι Λάζοι, χωθείτε στο μπογάζι, μ’ εμάς και εσείς μαζύ. Μ’εμάς και εσείς Μαλτέζοι, γενήτε ένα κορμί Κατά της τυραννίας, ριχθήτε με ορμή».
Εδώ όμως πρέπει να κάνουμε μια παρατήρηση. Αν διαβάσουμε προσεχτικά ολόκληρο το θούριο του και τη διακήρυξη και τη νέα Διοίκησή του θα δούμε πως πουθενά δε μιλάει ο Ρήγας για τους Σέρβους. Στο θούριο του βέβαια λέει:
«Να τρέξ’ από τη Μπόσνα έως την Αραπιά».
Και αλλού:
«Του Σάβου του Δούναβη, αδέλφια Χριστιανοί». Δηλαδή παίρνει μέσα και τη Σερβία και ζητάει και των Σέρβων το σηκωμό, ωστόσο δεν τους ονοματίζει πουθενά.
Ενώ μιλάει για την τούρκικη φτωχολογιά, για τούς Λαζούς, τους Μαλτέζους, τους Αιγύπτιους, ούτε μια φορά δεν αναφέρει τους Σέρβους στο Πολίτευμά του και στο θούριο του.
Μου φαίνεται πως η παράλειψη αυτή δεν είναι τυχαία. Κάθε άλλο. Θα έγινε εξεπίτηδες.
Η σέρβικη μπουρζουαζία δεν είταν δυνατό να δεχτή την κηδεμονία του ρωμέικου εθνικισμού.
Στον πρόλογο της διακήρυξής του που επιγράφεται: «Ρήγα του Φιλοπάτριδος
Νέα πολιτική διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μ. Ασίας, των μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας,
Υπέρ των Νόμων: Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότης» μας φανερώνει τις τέτοιες βαθύτερες σκέψεις του. Βέβαια το τονίζει πως δεν κάνει διάκριση φυλών, ούτε θρησκείας, ωστόσο δίνει την πρώτη θέση μέσα στη Βαλκανοανατολική του Ομοσπονδία στον «ελληνικό» λαό.
«Ο λαός απόγονος των Ελλήνων -γράφει- όπου κατοικεί την Ρούμελη την μικρά Ασία, τας Μεσογείους νήσους, την Βλαχομπογδανίαν, και όλοι όσοι στενάζουν υπό την δυσφορωτάτην τυραννίαν του Οθωμανικού βδελυρωτάτου δεσποτισμού, ή εβιάσθηοαν να φύγουν εις ξένα βασίλεια διά να γλυτώσουν από τον δυσβάστακτον και βαράν αυτού ζυγόν, όλοι λέγω χριστιανοί και τούρκοι, χωρίς κανέναν ξεχωρισμόν θρησκείας (επειδή όλοι πλάσματα θεού είναι, και τέκνα του πρωτοπλάστου), οτοχαζόμενοι ότι ο τύραννος ονομαζόμενος Σουλτάνος κατέπεσεν ολοτελώς εις τας βρωμεράς θηλυμανείς ορέξεις του, επερικυκλώθη από ευνούχους και αιμοβόρους αμαθεστάτους αυλικούς. ελησμόνησε και κατεφρόνησε την ανθρωπότητα, εσκληρύνθη η καρδιά του κατά της αθωότητος, και το πλέον ωραιότερον βασίλειον του κόσμου, όπου εκθειάζεται πανταχόθεν από τους σοφούς, κατήντησεν εις μίαν βδελυράν αναρχίαν, τόσον ώστε κανένας οποιοσδήποτε τάξεως και θρησκείας δεν είνε σίγουρος μήτε διά την θέσιν του, μήτε διά την τιμήν του, μήτε διά τα υποστατικά του...» (περιοδ. Παρθενών1871-1872. ο. 507).
Το πρώτο πάλι άρθρο του πολιτεύματος του είνε διατυπωμένο έτσι:
«Αρθ. Ιο. Η Ελληνική Δημοκρατία είνε μία, με όλον όπου συμπεριλαμβάνονται εις τον κόλπον της διάφορα γένη [έθνη] και θρησκείαι. Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι, είνε αδιαίρετος μόλον οπού ποταμοί και πελάγοι διαχωρίζουν ταις επαρχίες της, αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφυγμένον αδιάλυτον σώμα.
Το άρθρο όμως 7ο έχει πιο πλατύ περιεχόμενο και δεν κάνει κανένα ξεχωρισμό φυλών, ακόμα λογαριάζει και τους τούρκους πολίτες με ίσα δικαιώματα της Ελληνικής Δημοκρατίας.
«Αρθ. 7ον Ο αυτοκράτωρ [ο κυρίαρχος] λαός είνε όλοι οι κάτοικοι του βασιλείου τούτου χωρίς εξαίρεσιν θρηοκείας και διαλέκτου Ελληνες, Αλβανοί, Βλάχοι, Αρμένηδες, Τούρκοι και κάθε άλλης γενιάς».
Επίσης και το άρθρο 54 αν και στη διατύπωσή του δεν φαίνεται να είνε εμπνευσμένο από στενό ρωμέικο σοβινισμό ωστόσο δεν μπορούμε να το πάρουμε απόλυτα επιρεασμένο από ένα παμβαλκανικό ιδανικό επάνω από τις διάφορες εθνότητες, Αυτό θα είταν μια καθαρή ουτοπία.
«Αρθ. 54ον Οταν ένας μόνος κάτοικος του βασιλείου τούτου αδικηθεί, αδικείται όλον το βασίλειον- και πάλιν όταν το βασίλειον αδικείται ή πολεμείται, αδικείται ή πολεμείται κάθε πολίτης. Διά τούτο δεν ημπορεί ποτέ κανείς να ειπή ότι η τάδε χώρα πολεμείται, δεν με μέλει διατί εγώ ησυχάζω εις την ιδική μου. Αλλ’εγώ πολεμώμαι όταν η τάδε χώρα πάσχει ως μέρος του όλου οπού είναι. Ο Βούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο Ελλην και τούτος πάλιν δι’ εκείνον αμφότεροι διά τον Αλβανόν κοι τον Βλάχον».
Κι' αυτό μας το ξεκαθαρίζει το άρθρο 53ο στο οποίο αναγνωρίζεται επίσημη γλώσσα του Κράτους η απλή ελληνική «ες πλέον ευκατάληπτος και εύκολος να σπουδασθεί απ' όλα τα εις το βασίλειον τούτο εμπεριεχόμενα γένη [έθνη]».
Από τη διάταξη αυτή φαίνεται καθαρά πως ο Ρήγας σκέφτονταν τη νεκρανάσταση του αρχαίου Κράτους του Αλεξάνδρου. Οι άλλοι βαλκανικοί λαοί, παραδέχονταν βέβαια πως πρέπει να έχουν τα ίδια δικαιώματα, μα στην πνευματική εξέλιξή τους πρέπει να αφομοιωθούν με τους γραικούς! Και δεν είναι δυνατό να παραδεχτούμε πως ο Ρήγας διατυπώνοντας έτσι το άρθρο 53ο δεν είχε στο νου του πλατύτερες βλέψεις, βλέψεις αφομοίωσης της τούρκικης και σλάβικης εθνότητας από τους ρωμιούς.
Είταν πολύ πρόωρο για την εποχή εκείνη να φαντασθούμε ένα Ρήγα επάνω από τις εθνότητες της Βαλκανικής.
Ενα διεθνιστή Ρήγα δεν μπορούσε να γεννήση η εποχή του, το ιστορικό του περιβάλλον.
Δεν μπορούμε όμως να παραδεχτούμε πως είταν ολότελα ειλικρινής και πως πράγματις σκέφτονταν να ξεσκλαβώσει όλες τις εθνότητες της Βαλκανικής και να τις αφίση να αναπτυχτούν ελεύτερα και μακρυά από την κηδεμονία της. Ισα-ίσα γύρευε να τις αφομοίωση.
Επειδή μόνη της δεν μπορούσε να τα βγάλη πέρα και τις χρειάζονταν η βοήθεια και η συντρομή των άλλων λαών της Βαλκανικής στο απελευθερωτικό κίνημα που σχεδίαζε, γι’ αυτό, συνεργάζονταν με Βουλγάρους, Μακεδόνες, Βλάχους, Αρβανίτες κι’ ακόμα με Τούρκους επαναστάτες (Πασβάντογλου κλπ.).
Αναγκασμένη από τις γύρω της κοινωνικοϊστορικές συνθήκες να παίξη ένα τέτοιο ρόλο είχε την ανάγκη και της τούρκικης φτωχολογιάς.
Δεν μπορούσε να πάρει η ίδια την πρωτοβουλία ενός τέτοιου μεγάλου κινήματος αν δεν έδινε στο κίνημά της χαρακτήρα ολότελα λαϊκό από άποψη κοινωνική, και βαλκανοασιατικό από άποψη εθνική.
Προσπαθούσε μ’ άλλα λόγια να καταφέρη να οργανώση ένα ενιαίο επαναστατικό μέτωπο ενάντια στην Τουρκιά.
Ο Ρήγας τέτοιες ιδέες προπαγάνδιζε. Δεν μπορούμε να πούμε πως απόβλεπε ολότελα σε μια Βαλκανική Ομοσπονδία, όπως την εννούμε σήμερα, όταν σάλπιζε:
«Βούλγαροι και Αρβανίτες κι’Αρμένιοι και Ρωμιοί Αράπιδες και Ασπροι με μια κοινή ορμή.
Για την Ελευθερία θα ζώσουμε σπαθί,
Πώς είμαστε αντρειωμένοι παντού να ξακουστεί... Μαυροβουνιού καπλάνια, Ολύμπου σταυραετοί κι’Αγράφων τα ξεφτέρια γενήτε μια ψυχή,
Σπετσών, Ψαρρών και Υδρας θαλασσινά πουλιά, ο νόμος μας προστάζει να βάλετε φωτιά, να κάψτε την αρμάδα του καπετάν πασά, να μπήτε μέσ’ στην Πάλι και στην Αγιά Σοφιά.
Κι’ ακόμα.
«Σ' Ανατολή και Δύση και Νότον και Βοριά
Για την πατρίδα όλοι, νάχωμε μια καρδιά Στην πίστην του ο καθένας, ελεύθερος να ζη. Στην δόξαν του πολέμου να τρέξουμε μαζύ. Βούλγαροι κι’Αρβανίτες, Αρμένιοι και Ρωμιοί».
«Του Σάβου και Δουνάβου, αδέλφια χριστιανοί Με τ’άρματα στο χέρι καθένας ας φανή Το αίμα ας βράση δίκαιον θυμόν.
Μικροί μεγάλοι ομώστε, τυράννου τον χαμόν. Λεβέντες αντρειωμένοι, Μαυροθαλασοινοί ο βάρβαρος ως πότε θε να σας τυραννεί;
Μην καρτερείτε πλέον ανίκητοι Λάζοι, χωθείτε στο μπογάζι, μ’ εμάς και εσείς μαζύ. Μ’εμάς και εσείς Μαλτέζοι, γενήτε ένα κορμί Κατά της τυραννίας, ριχθήτε με ορμή».
Εδώ όμως πρέπει να κάνουμε μια παρατήρηση. Αν διαβάσουμε προσεχτικά ολόκληρο το θούριο του και τη διακήρυξη και τη νέα Διοίκησή του θα δούμε πως πουθενά δε μιλάει ο Ρήγας για τους Σέρβους. Στο θούριο του βέβαια λέει:
«Να τρέξ’ από τη Μπόσνα έως την Αραπιά».
Και αλλού:
«Του Σάβου του Δούναβη, αδέλφια Χριστιανοί». Δηλαδή παίρνει μέσα και τη Σερβία και ζητάει και των Σέρβων το σηκωμό, ωστόσο δεν τους ονοματίζει πουθενά.
Ενώ μιλάει για την τούρκικη φτωχολογιά, για τούς Λαζούς, τους Μαλτέζους, τους Αιγύπτιους, ούτε μια φορά δεν αναφέρει τους Σέρβους στο Πολίτευμά του και στο θούριο του.
Μου φαίνεται πως η παράλειψη αυτή δεν είναι τυχαία. Κάθε άλλο. Θα έγινε εξεπίτηδες.
Η σέρβικη μπουρζουαζία δεν είταν δυνατό να δεχτή την κηδεμονία του ρωμέικου εθνικισμού.
Στον πρόλογο της διακήρυξής του που επιγράφεται: «Ρήγα του Φιλοπάτριδος
Νέα πολιτική διοίκησις των κατοίκων της Ρούμελης, της Μ. Ασίας, των μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας,
Υπέρ των Νόμων: Ελευθερία, Ισότητα, Αδελφότης» μας φανερώνει τις τέτοιες βαθύτερες σκέψεις του. Βέβαια το τονίζει πως δεν κάνει διάκριση φυλών, ούτε θρησκείας, ωστόσο δίνει την πρώτη θέση μέσα στη Βαλκανοανατολική του Ομοσπονδία στον «ελληνικό» λαό.
«Ο λαός απόγονος των Ελλήνων -γράφει- όπου κατοικεί την Ρούμελη την μικρά Ασία, τας Μεσογείους νήσους, την Βλαχομπογδανίαν, και όλοι όσοι στενάζουν υπό την δυσφορωτάτην τυραννίαν του Οθωμανικού βδελυρωτάτου δεσποτισμού, ή εβιάσθηοαν να φύγουν εις ξένα βασίλεια διά να γλυτώσουν από τον δυσβάστακτον και βαράν αυτού ζυγόν, όλοι λέγω χριστιανοί και τούρκοι, χωρίς κανέναν ξεχωρισμόν θρησκείας (επειδή όλοι πλάσματα θεού είναι, και τέκνα του πρωτοπλάστου), οτοχαζόμενοι ότι ο τύραννος ονομαζόμενος Σουλτάνος κατέπεσεν ολοτελώς εις τας βρωμεράς θηλυμανείς ορέξεις του, επερικυκλώθη από ευνούχους και αιμοβόρους αμαθεστάτους αυλικούς. ελησμόνησε και κατεφρόνησε την ανθρωπότητα, εσκληρύνθη η καρδιά του κατά της αθωότητος, και το πλέον ωραιότερον βασίλειον του κόσμου, όπου εκθειάζεται πανταχόθεν από τους σοφούς, κατήντησεν εις μίαν βδελυράν αναρχίαν, τόσον ώστε κανένας οποιοσδήποτε τάξεως και θρησκείας δεν είνε σίγουρος μήτε διά την θέσιν του, μήτε διά την τιμήν του, μήτε διά τα υποστατικά του...» (περιοδ. Παρθενών1871-1872. ο. 507).
Το πρώτο πάλι άρθρο του πολιτεύματος του είνε διατυπωμένο έτσι:
«Αρθ. Ιο. Η Ελληνική Δημοκρατία είνε μία, με όλον όπου συμπεριλαμβάνονται εις τον κόλπον της διάφορα γένη [έθνη] και θρησκείαι. Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικόν μάτι, είνε αδιαίρετος μόλον οπού ποταμοί και πελάγοι διαχωρίζουν ταις επαρχίες της, αι οποίαι όλαι είναι ένα συνεσφυγμένον αδιάλυτον σώμα.
Το άρθρο όμως 7ο έχει πιο πλατύ περιεχόμενο και δεν κάνει κανένα ξεχωρισμό φυλών, ακόμα λογαριάζει και τους τούρκους πολίτες με ίσα δικαιώματα της Ελληνικής Δημοκρατίας.
«Αρθ. 7ον Ο αυτοκράτωρ [ο κυρίαρχος] λαός είνε όλοι οι κάτοικοι του βασιλείου τούτου χωρίς εξαίρεσιν θρηοκείας και διαλέκτου Ελληνες, Αλβανοί, Βλάχοι, Αρμένηδες, Τούρκοι και κάθε άλλης γενιάς».
Επίσης και το άρθρο 54 αν και στη διατύπωσή του δεν φαίνεται να είνε εμπνευσμένο από στενό ρωμέικο σοβινισμό ωστόσο δεν μπορούμε να το πάρουμε απόλυτα επιρεασμένο από ένα παμβαλκανικό ιδανικό επάνω από τις διάφορες εθνότητες, Αυτό θα είταν μια καθαρή ουτοπία.
«Αρθ. 54ον Οταν ένας μόνος κάτοικος του βασιλείου τούτου αδικηθεί, αδικείται όλον το βασίλειον- και πάλιν όταν το βασίλειον αδικείται ή πολεμείται, αδικείται ή πολεμείται κάθε πολίτης. Διά τούτο δεν ημπορεί ποτέ κανείς να ειπή ότι η τάδε χώρα πολεμείται, δεν με μέλει διατί εγώ ησυχάζω εις την ιδική μου. Αλλ’εγώ πολεμώμαι όταν η τάδε χώρα πάσχει ως μέρος του όλου οπού είναι. Ο Βούλγαρος πρέπει να κινείται όταν πάσχει ο Ελλην και τούτος πάλιν δι’ εκείνον αμφότεροι διά τον Αλβανόν κοι τον Βλάχον».
Κι' αυτό μας το ξεκαθαρίζει το άρθρο 53ο στο οποίο αναγνωρίζεται επίσημη γλώσσα του Κράτους η απλή ελληνική «ες πλέον ευκατάληπτος και εύκολος να σπουδασθεί απ' όλα τα εις το βασίλειον τούτο εμπεριεχόμενα γένη [έθνη]».
Από τη διάταξη αυτή φαίνεται καθαρά πως ο Ρήγας σκέφτονταν τη νεκρανάσταση του αρχαίου Κράτους του Αλεξάνδρου. Οι άλλοι βαλκανικοί λαοί, παραδέχονταν βέβαια πως πρέπει να έχουν τα ίδια δικαιώματα, μα στην πνευματική εξέλιξή τους πρέπει να αφομοιωθούν με τους γραικούς! Και δεν είναι δυνατό να παραδεχτούμε πως ο Ρήγας διατυπώνοντας έτσι το άρθρο 53ο δεν είχε στο νου του πλατύτερες βλέψεις, βλέψεις αφομοίωσης της τούρκικης και σλάβικης εθνότητας από τους ρωμιούς.
Είταν πολύ πρόωρο για την εποχή εκείνη να φαντασθούμε ένα Ρήγα επάνω από τις εθνότητες της Βαλκανικής.
Ενα διεθνιστή Ρήγα δεν μπορούσε να γεννήση η εποχή του, το ιστορικό του περιβάλλον.
Δημοσίευση σχολίου