Αφιέρωμα στον Ιάκωβο Καμπανέλλη που πέθανε σαν σήμερα το 2011

Σαν σήμερα 29/03/2011 αφήνει την τελευταία του πνοή ο πολυβραβευμένος Ακαδημαϊκός, θεατρικός συγγραφέας, σεναριογράφος, σκηνοθέτης, στιχουργός (στίχους του μελοποίησαν οι Μ. Χατζιδάκις, Μ. Θεοδωράκης, Στ. Ξαρχάκος κ.α) Ιάκωβος Καμπανέλλης.

Γεννήθηκε στη Νάξο. στις 2 Δεκέμβρη του 1921, όπου και πέρασε τα παιδικά του χρόνια.
Η οικογένεια του αντιμετωπίζοντας βιοποριστικά προβλήματα, επιλέγει αναγκαστικά την εσωτερική μετανάστευση και έρχεται την Αθήνα όταν ο Ιάκωβος είχε τελειώσει τις δυο πρώτες τάξεις του Γυμνασίου.
Ο τόπος διαμονής τους είναι το Μεταξουργείο και ο μικρός Ιάκωβος αναγκαστικά την μέρα εργάζεται σε περιστασιακές δουλειές και το βράδυ σπουδάζει σχεδιαστής τεχνικού σχεδίου στη νυχτερινή Σιβιτανίδειο Σχολή.

Η γνωριμία του με συνομήλικους τους, οι οποίοι έχουν τα ίδια λογοτεχνικά ενδιαφέροντα μ’ αυτόν, όπως οι: Τάσος Λειβαδίτης, Αλέξανδρος Κοτζιάς, και Δημήτρης Χριστοδούλου τον οδηγούν να εμπλουτίσει τις γνώσεις του με το διάβασμα βιβλίων και παράλληλα να ασχοληθεί με το γράψιμο. 

Στα δύσκολα αυτά χρόνια της μεταξικής δικτατορίας (1935-37) για να μορφωθεί κάποιος ήταν πρόβλημα. Κάθε συγγραφέας που δεν άρεσε στην δικτατορία ήταν απαγορευμένος και η προσιτή λύση για όποιον είχε πάθος με το διάβασμα ήταν να δανειστεί κρυφά βιβλία από κάποιο παλιό βιβλιοπωλείο της οδού Αθηνάς.

Καμπή της ζωής του στάθηκε η απόφαση που πήραν μαζί με ένα φίλο του, τον Γ. Ζ.όταν ξέσπασε ο Β. Παγκόσμιος Πόλεμος, να καταφύγουν στην Μέση Ανατολή. Επειδή, όμως το χρηματικό ποσό που χρειάζονταν ήταν υπέρογκο, αποφασίζουν να περάσουν στην Ελβετία μέσω Αυστρίας.
Στην Βιέννη ο συνταξιδιώτης του Καμπανέλλη αποφασίζει να επιστρέψει στην Ελλάδα. Ο ίδιος όμως αποφασίζει να συνεχίσει. Στην διαδρομή από Βιέννη προς Ελβετία σε έναν έλεγχο συλλαμβάνεται στο Ίνσμπρουκ.

Ο Καμπανέλλης μεταφέρεται στην Βιέννη για ανάκριση και καταλήγει στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως και εξοντώσεως Μαουτχάουζεν, όπου και παραμένει μέχρι που αυτό απελευθερώνεται από τον αμερικανικό στρατό.

Από τους 1.100 Έλληνες που κρατήθηκαν στο στρατόπεδο, ελάχιστοι κατόρθωσαν να επιζήσουν και να επιστρέψουν στην Ελλάδα όπως ο Καμπανέλλης που πάτησε τα χώματα της πατρίδας του τον Αύγουστο του 1945.

Οσα βίωσε σ’ αυτό το κολαστήριο τα περιγράφει με συνταρακτική, φορτισμένη γραφή στο βιβλίο του "Μαουτχάουζεν".
Εκεί εξιστορεί τις ναζιστικές θηριωδίες, αλλά είναι επίσης πολύ ενδιαφέρουσα η προσέγγιση που κάνει για την ψυχολογική κατάσταση των έγκλειστων στο στρατόπεδο συγκέντρωση τον πρώτο καιρό της απελευθέρωσης τους.

Το "Μαουτχάουζεν" κυκλοφόρησε σαν βιβλίο τον Δεκέμβρη του 1965.

Στο Ες – Ες Στρατόπεδο Συγκεντρώσεως του Μαουτχάουζεν έμεινα κρατούμενος απ’ το καλοκαίρι του 1943 μέχρι το τέλος του πολέμου. Έχουν περάσει είκοσι χρόνια από τότε και μόνο τώρα νιώθω σε θέση να θίξω και να καταγράψω το μέρος αυτό της ζωής μου και της ζωής τόσων άλλων.

Σήμερα που βλέπω τη «συνάντηση» του «παρελθόντος» με το παρόν, ξεκαθαρίζουν στη σκέψη μου γεγονότα που δεν είχα καταλάβει. Ίσως να τα κατάλαβα τώρα.

Οι σελίδες αυτές αρχίζουν με την απελευθέρωση του Μαουτχάουζεν, στις 5 Μαΐου 1945.

Με γυρίσματα προς τα πίσω ξαναζωντανεύει η εποχή όπου το Μαουτχάουζεν ήταν Ες-Ες Στρατόπεδο Συγκεντρώσεως και Εξοντώσεως. SS Konzentrazion und Vernichtungs Lager.

Η αφήγηση παρακολουθεί τους απελευθερωμένους ως την ημέρα που πήραν το δρόμο για νέα τους ζωή, στη μεταπολεμική Ευρώπη.

Το «Μαουτχάουζεν» είναι μια «αληθινή» ιστορία, όπως την ξανάζησα τις ώρες που ξανάβλεπα παλιές σημειώσεις και προσπαθούσα να τη «θυμηθώ».

Κείμενο του Ι. Καμπανέλλη για το χρονικό Μαουτχάουζεν, γραμμένο το 1963.

Την ίδια εποχή ο Ιάκωβος Καμπανέλλης γράφει τέσσερα ποιήματα που αναφέρονται σε αντίστοιχα επεισόδια που αναφέρονται στο βιβλίο του και τα δίνει στον φίλο του Μίκη Θεοδωράκη να τα μελοποιήσει. Και το αποτέλεσμα που προκύπτει είναι κάτι πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της μέχρι τότε ελληνικής μουσικής! Σε πολύ λίγο χρονικό διάστημα γίνεται γνωστό στα πέρατα του κόσμου και η παρουσία του γνωρίζει συγκλονιστική αποδοχή.

 Το έργο ονομάστηκε "Η μπαλάντα του Μαουτχάουζεν" και χωριζόταν σε τέσσερα τραγούδια, το περίφημο "Άσμα Ασμάτων (Τι ωραία πού' ν' η αγάπη μου)", τον "Αντώνη", (το τραγούδι που μετά λίγα χρόνια, έγινε το μουσικό θέμα για το θρυλικό κινηματογραφικό "Ζ" του Κώστα Γαβρά και του Βασίλη Βασιλικού) τον "Δραπέτη" και το "Όταν τελειώσει ο πόλεμος", που η ερμηνεύτρια Μαρία Φαραντούρη τραγούδησε ως ''Άμα τελειώσει ο πόλεμος''.

Είναι άπειρες οι συναυλίες σε όλο τον κόσμο στις οποίες έχει παρουσιαστεί η "Μπαλάντα του Μαουτχάουζεν"
(Ιστορική έμεινε η συναυλία που παρουσιάστηκε μέσα στο στρατόπεδο Μαουτχάουζεν το 1988 την οποία διεύθυνε ο Μίκης Θεοδωράκης με σολίστ τη Μαρία Φαραντούρη), ενώ οι πωλήσεις του πρωτότυπου δίσκου του 1966 και των μετέπειτα εκτελέσεων έχουν φτάσει αστρονομικά και αδιευκρίνιστα νούμερα.

Και φτάνουμε στο 1973, όταν ανεβαίνει στο θέατρο «Αθήναιον» στην οδό Πατησίων μια θεατρική παράσταση που έχει αφήσει ιστορία. Μιλάμε για το «Μεγάλο μας τσίρκο» που έχει γράψει ο Ιάκωβος Καμπανέλης σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου με την αξέχαστη φωνή του Νίκου Ξυλούρη. 
Πρωταγωνιστούσαν ο ηθοποιός –και βουλευτής του ΚΚΕ αργότερα- Κώστας Καζάκος μαζί με την Τζένη Καρέζη, ο Διονύσης Παπαγιανόπουλος και μια σειρά άλλοι ηθοποιοί.

Μέσα στην χούντα και αλληγορικά γραμμένο το συγκεκριμένο θεατρικό έργο, πέρναγε όσα μηνύματα απαγόρευε η λογοκρισία της εποχής και κάθε βράδυ γινόταν αντιχουντική διαδήλωση και μέσα και έξω από το θέατρο.

Τελικά το Απριλιανό καθεστώς, συνειδητοποίησε τι γινόταν με το συγκεκριμένο έργο και διέκοψε βίαια τις παραστάσεις του τον Οκτώβρη του 73, λίγο πριν την εξέγερση του Πολυτεχνείου και ο Κώστας Καζάκος μαζί με την Τζένη Καρέζη συνελήφθηκαν και κρατήθηκαν για ένα διάστημα στο ΕΑΤ – ΕΣΑ.
Μετά την αποφυλάκισή τους οι παραστάσεις συνεχίστηκαν με μεγαλύτερη επιτυχία από τις 22 Δεκέμβρη του 73.

Αμέσως μετά την μεταπολίτευση το έργο ξανανέβηκε με την προσθήκη των λογοκριμένων σκηνών και ενός τραγουδιού «το Προσκύνημα» -Ορέστη απ’ τον Βόλο Μαρία απ’ την Σπάρτη ..- στο φινάλε της παράστασης αφιερωμένο στους νεκρούς του Πολυτεχνείου.

Παραθέτουμε σε ηχητικό ολόκληρο το έργο


Η προσφορά και η παρουσία πενήντα χρόνων στον πνευματικό χώρο του Ιάκωβου Καμπανέλλη έχει σφραγιστεί με περισσότερα από τριάντα έργα του ενώ αρκετά απ' αυτά έχουν μεταφραστεί και παρουσιαστεί στην Αγγλία, Αυστρία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία και Σουηδία.