Συνοικία Κωνσταντινουπολιτών και Ποντίων προσφύγων, δοκιμασμένη άσχημα τον καιρό του λιμού και µε μεγάλη συμμετοχή στο ΕΑΜ, η Καλλιθέα εξόπλιζε κάπου 200 αντάρτες του ΕΛΑΣ (ένα τάγμα µε 3 λόχους) που έλεγχαν ένα τεράστιο μέρος της νοτιοανατολικής παρυφής του κέντρου της Αθήνας, από τα Παλαιά Σφαγεία (Πετράλωνα) μέχρι τις Τζιτζιφιές µε προσβάσεις ακόμα και στις λεωφόρους Συγγρού, Χαµοστέρνας και Πειραιώς.
Κέντρο ήταν ο ποντιακός συνοικισμός του Χαροκόπου, μια πραγματική τενεκεδούπολη που είχε το παρωνύμιο «Σαγκάη», λόγω των δαιδαλωδών στενών που μερικά δεν ξεπερνούσαν σε πλάτος τους 50 πόντους1.
Με το πλεονέκτηµα της εύκολης εξόδου από τα χωράφια στα νότια (κάτω από την οδό Σκρα δεν υπήρχαν σπίτια), «μέτωπο» θεωρούνταν τα Παλαιά Σφαγεία και η γέφυρα του Κουκακίου τα οποία διέθεταν πάντα ισχυρές προφυλακές.
Το αμυντικό σχέδιο ήταν απλό και βασιζόταν σε γραµµική άμυνα µε στηρίγματα στο Λόφο Σικελίας – έναν πελώριο βραχώδη σχηµατισµό στη θέση του οποίου βρίσκεται σήμερα το Στάδιο
Καλλιθέας–, το Εργοστάσιο ΕΛΒΙΕΛΑ και τη Χαροκόπειο Σχολή, δηλαδή συνεχόµενο μέτωπο από τη λεωφόρο Συγγρού ως το ρέμα του Ιλισού µε ανοιχτό δρόμο υποχώρησης προς Νέα Σµύρνη και Αγία Ελεούσα.
Σύµφωνα µε το Γιάννη Κιλισµανή, αφορμή της μάχης ήταν ο θάνατος δύο Γερμανών στρατιωτών και ο τραυματισμός τριών ακόμα στη Γέφυρα του Κουκακίου αλλά κάτι τέτοιο δεν επιβεβαιώνεται 2.
Η διοίκηση της Ι Ταξιαρχίας (αντισυνταγµατάρχης ΠΒ Στάθης ∆εληβοριάς) σε έκτακτη σύσκεψη στη Νέα Ελβετία την παραμονή της μάχης, επιβεβαίωσε το σχέδιο και επέμεινε για αυστηρές οδηγίες στους μαχητές να μην υποχωρούν παρά µόνο σε άμεσο κίνδυνο κύκλωσης 3.
Όλοι ήταν έτοιμοι, όταν περίπου στις 06.00 της 24ης η συνοικία ξύπνησε από πυκνά πυρά στα
βόρεια. Οι προφυλακές των Παλαιών Σφαγείων απάντησαν µε όλα τους τα πυρά και κατόπιν αποσύρθηκαν αφήνοντας τους 50 περίπου μαχητές του Λόφου Σικελίας και της ΕΛΒΙΕΛΑ να αντιμετωπίσουν την κύρια επίθεση.
Εκεί βρισκόταν ο καπετάνιος του Τάγµατος Καλλιθέας, Σόλωνας Ψωµιάδης («Λάµπης»).
Το αριστερό μέρος κάλυπταν η ομάδα της Χαροκοπείου Σχολής µε τον καπετάνιο λόχου Γ.Μ. και η 10µελής οµάδα του Γιώργου Γυµνόπουλου στη σχολή Λαζαροπούλου (οδός Λασκαρίδου).
Σύντομα, οι ομάδες αναδιπλώθηκαν τη στιγμή που στα νώτα τους έφταναν τρέχοντας ενισχύσεις από τους πολεμιστές του ΙΙ Τάγµατος σκορπισμένους σε όλη την έκταση από τις Τζιτζιφιές μέχρι τα περιβόλια της Σιβιτανίδειου Σχολής:
«Ο Χάρης ο Ταυρίδης αναπήδησε φωνάζοντας και βρίζοντας σε ποντιακή διάλεκτο ότι χαζεύαµε και έπειτα άρπαξε το αυτόµατό του, τη σάκκα µε τις δεσµίδες και έτρεξε να βγη πρώτος από τα περιβόλια. Ακολουθήσαµε όλοι και, να, τώρα οι πυροβολισµοί που έφταναν από το κέντρο της Καλλιθέας µας συνετάραξαν κι αρχίσαµε να πηδάµε τα συρµατοπλέγµατα και τις ηλεκτροφόρες σιδηροτροχιές του τρένου […] η εικόνα µας ήταν σκηνή κινηµατογραφικού θεάµατος στην όψι της εµφανίσεως, καθώς ανηφορίζαµε τρέχοντας µε τα όπλα στα χέρια» 4.
Πολυβόλα, χειροβοµβίδες και ατοµικοί όλµοι δηµιουργούσαν πανδαιµόνιο σε όλους τους κάθετους δρόµους.
Οι ταγµατασφαλίτες πολεµούσαν µε τον ήλιο πίσω τους και εντοπίζονταν εύκολα από τις
εκπυρσοκροτήσεις των όπλων τους 5.
Νεοσµυρνιώτες και ∆ουργουτιώτες µαχητές, αφού εµπόδισαν κυκλωτική κίνηση από τη Συγγρού, διέσχισαν τη λεωφόρο και ενίσχυσαν το µέτωπο που είχε σταθεροποιηθεί στις οδούς Μενελάου και
∆ηµητρακοπούλου, όταν κυκλοφόρησε σαν αστραπή πως κάτι συνέβαινε στην οδό Μπιζανίου
Εκεί, η οµάδα του Γυµνόπουλου, αποκοµµένη σε ένα µονώροφο σπιτάκι, άρχιζε µια απελπισµένη µάχη µε τους άνδρες του Μηχανοκίνητου.
Αρκετά µακρύτερα ο 2ος Λόχος έχανε τον καπετάνιο του, Χάρη Ταυρίδη (ή Ταυρόπουλο) που
σκοτώθηκε στην οδό ∆ηµητρακοπούλου, «µανιασµένος και µεθυσµένος από τα πυρά κι εκείνους που είδε να πέφτουν από τις ριπές της ’’Μπερέττας’’ του» 6 ενώ, κοντά στη Φιλαρέτου έβρισκε το θάνατο και ο ΚΟΒαρχης της Καλλιθέας, ανάπηρος της Αλβανίας, Μίλτιάδης Κασσωτάκης 7.
Την ίδια ώρα, στη Μπιζανίου εκτυλίσσονταν ηρωικές στιγµές: Οι άνδρες του Μηχανοκίνητου, έχοντας αγκιστρωθεί µπροστά στο σπίτι, χρειάστηκαν τη βοήθεια µιας διµοιρίας Ευζώνων και µιας οµάδας Γερµανών µε δύο ατοµικούς όλµους για να εκτοπίσουν τους πολιορκηµένους ΕΛΑΣίτες ενώ και ο ίδιος ο αρχηγός της Γενικής Ασφάλειας, Νίκος Μπουραντάς έφτασε στην Καλλιθέα για να παρακολουθήσει τι συνέβαινε.
Πολεµώντας µέχρι τελευταίου φυσιγγίου, οι 7 µαχητές σκοτώθηκαν –κατ’ άλλους αυτοκτόνησαν οµαδικά– και οι 3 αιχµαλωτίστηκαν για να εκτελεστούν επί τόπου από τους Γερµανούς που είχαν έναν τραυµατία. Ένας υπαρχιφύλακας του Μηχανοκίνητου κείτονταν επίσης νεκρός και
άλλοι δύο είχαν τραυµατιστεί. 8
Κατά τις 11.30, οι άνδρες του ΕΛΑΣ άρχισαν να διαρρέουν προς Νέα Σµύρνη, Νέα Σφαγεία και Αγία Ελεούσα όπου έκρυψαν τους βαριά τραυµατίες σε σπίτια και υπόγεια.
Η ένταση και η κούραση της πεντάωρης µάχης ήταν ζωγραφισµένη στα πρόσωπα όλων 9
Το µεσηµέρι Γερµανοί και Εύζωνοι έφτασαν στο αµαξοστάσιο της Καλλιθέας βαλλόµενοι από ταράτσες και σοκάκια και αποχώρησαν άπρακτοι χωρίς να πραγµατοποιήσουν συλλήψεις.
Το βράδυ τα Φρουραρχεία του ΕΛΑΣ επανήλθαν στις θέσεις τους 10
Ο ηρωισµός των Καλλιθεατών, που είχαν 16 µαχητές νεκρούς και περισσότερους από 30 τραυµατίες στις πολύνεκρες οδοµαχίες, πήρε γρήγορα µυθικές διαστάσεις, το ίδιο και στο σπιτάκι της Μπιζανίου 5 που έγινε τόπος λαϊκού προσκυνήµατος 11.
Παραπομπές
1 Μαγνητοφωνηµένες συνεντεύξεις Γιάννη Βασιλειάδη, Γιούρα Τσολακίδη (ΕΛΑΣ Καλλιθέας)
2 ΑΣΚΙ, Αρχείο ΚΚΕ, κ. 428, Φ=26/3/7, Αναµνήσεις Γιάννη Κυλισµανή, 20.9.1960 // Κατά πάσα
πιθανότητα υπήρχε κάποια αφορµή και ως τέτοια µπορούµε να θεωρήσουµε την εκτέλεση του
αστυφύλακα Ανδρέα Κασιµάτη (19.7.1944) από µαχητές του ΕΛΑΣ (οµάδα Γιώργου Γυµνόπουλου)
που καταυλίζονταν στη Σχολή Λαζαροπούλου [Μαγνητοφωνηµένη συνέντευξη Γιάννη Βασιλειάδη,
ΕΛΑΣ Καλλιθέας // Αρχείο Ληξιαρχείου ∆ήµου Αθηναίων, Ληξιαρχική Πράξη Θανάτου αστυφύλακα Ανδρέα Κασιµάτη (395/Θ/1944) // Η Καθηµερινή, 9.8.1944]
3. Μακρής, σ. 119
4. Μουτσογιάννης Ι. Ευστράτιος, Από το Λεύκωµά µου. Αθήνα 1972, σ. 140.
5. Μουτσογιάννης, σ. 141.
6. Μακρής, σ. 120-121 // Κυριακίδης Γιάννης, Μάχες του ΕΛΑΣ Αθήνας….σ. 55
7. Ριζοσπάστης, 1.8.1944
8. ΓΑΚ,, Αρχείο Ειδικού ∆ικαστηρίου Αθήνας, Συνεδρίαση 22ας Νοεµβρίου 1945 (αρ. 1211, 1238,
1239), κατάθεση Χρύσανθου Μπεκιάρη // Αυδής Αλέξανδρος, Οι Μπουραντάδες…., σ. 50-51 // Νέα
Γενιά, αρ. 39/20.11.1944, σ. 10-11 // Η διµοιρία των Ευζώνων ανήκε στο ΙΙ Τάγµα µε διοικητή τον
ταγµατάρχη ∆ιονύσιο Κουκόπουλο. ∆ιοικητής της διµοιρίας ήταν ο υπολοχαγός Σταύρος Παππάς που θυµάται µέχρι σήµερα τη στιγµή που τα πυρά σίγησαν: «Σε µια στιγµή βλέπω έναν από τους Γερµανούς να φέρνει δυο κρατουµένους κοµµουνιστές. Ξαφνικά, ένας από αυτούς πήγε να αρπάξει το αυτόµατο του Γερµανού...Άρχισαν να παλεύουν. Εγώ φοβήθηκα για τους άνδρες µου –άµα έπαιρνε το όπλο, θα µας καθάριζε όλους! Τραβάω το περίστροφο και του το κολλάω στο κεφάλι: «Ασ’το γιατί θα σου ρίξω πριν προλάβεις να κουνηθείς». Αυτός πάγωσε, άφησε το όπλο και ο Γερµανός τον εκτέλεσε επί τόπου µπροστά µας...» (Μαγνητοφωνηµένη συνέντευξη Σ.Π., (ΙΙ Τάγµα Ευζώνων). Ήταν από τις «καθαρές» πράξεις συνεργασίας Γερµανών και Ελλήνων στο αθηναϊκό πεδίο µάχης, για την οποία ο Μπουραντάς παραλίγο να µην αποφύγει την καταδικαστική απόφαση του Ειδικού ∆ικαστηρίου ως παραβάτης του Νόµου 6/1945, ότι «ως κάτοχος δηµόσιας στρατιωτικής θέσεως διευκόλυνε το έργο της Κατοχής εις βάρος Ελλήνων και της δράσεώς τους κατά του εχθρού» (ΓΑΚ, Αρχείο Ειδικού ∆ικαστηρίου Αθήνας, Συνεδρίαση 26ης Νοεµβρίου 1945 (αρ. 1239), «∆ιάσκεψις περί της ενοχής ή µη του Νικολάου Μπουραντά»).
9. Μουτσογιάννης, σ. 142
10 Μακρής, σ. 123
11. Μουτσογιάννης, σ. 142 // Απελευθερωτής, 5.8.1944 // Ριζοσπάστης, 1.8.1944 // Νέα Γενιά, αρ. 39/20.11.1944, σ. 10-11
Πηγή: Ιάσονας Γ. Χανδρινός "Η δράση του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ στην κατεχόμενη πρωτεύουσα 1942-1944"
Δημοσίευση σχολίου