Μια διευκρίνηση για το ρόλο της τεχνολογικής προόδου και οι "λουδίτες"

Πρόσφατα είχαμε χρησιμοποιήσει μερικά βίντεο από την ταινία "Terminator", όπου οι μηχανές αποκτούν συνείδηση και στρέφονται εναντίον των ανθρώπων. Πέρα από το τεχνοφοβικό υπόβαθρο, η ταινία είναι πολύ καλή, και σημείωσε μεγάλη επιτυχία.

Με αφορμή αυτά τα βίντεο, και μερικά email αναγνωστών επί του θέματος, παραθέτουμε μια μικρή και "παλιά" ιστορία, με μεγάλο όμως ενδιαφέρον, για τη θέση που θα πρέπει να έχουμε απέναντι στην τεχνολογική πρόοδο, μακρυά από την τεχνοφοβία που γεννά η αδυναμία των εργατών να χρησιμοποιήσουν τις νέες δυνατότητες που τους δίνει η τεχνολογική πρόοδος.

Ειδικά σε στιγμές που γίνονται μεγάλα επιστημονικά "άλματα", η άρχουσα τάξη, που ελέγχει την παραγωγή και έχει την εξουσία, χρησιμοποιεί την πρόδο αυτή προς όφελος της, μεγιστοποιώντας τα δικά της κέρδη. Έτσι, αντί πχ η τρομερή τεχνολογική πρόοδος να οδηγήσει σε μεγάλη ευημερία για όλους, με λίγη μάλιστα εργασία, οδηγεί σε...επιστροφή της φεουδαρχίας, με μια χούφτα ολιγάρχες να αρπάζουν ολοένα και μεγαλύτερο κομμάτι της πίτας.

Χαρακτηριστικό είναι πως όταν πρωτοανακαλύφθηκε ο Ηλεκτρονικός Υπολογιστής, πολλοί ατοί οικονομολόγοι-κοινωνιολόγοι-αναλυτές, κτλ προέβλεπαν ότι η μαρξιστική ανάλυση του κόσμου θα τελείωνε, διότι έχοντας πλέον ένα τόσο ισχυρό εργαλείο στη διάθεση της, η ανθρωπότητα θα ευημερούσε χωρίς να χρειάζονται επαναστάσεις, κτλ.

Αυτό βέβαια δεν έγινε - και μάλιστα υπάρχουν πλέον και αρκετοί που αμφισβητούν το κατά πόσο η τεχνολογία είναι κάτι το καλό για εμάς, επικαλούμενοι -κυρίως- την απώλεια θέσεων εργασίας που επιφέρει κατ' αυτούς η τεχνολογική πρόοδος. Αυτή η τεχνοφοβία οφείλεται στο ότι δεν κατανοούν πως η απώλεια θέσεων εργασίας ΔΕΝ οφείλεται στις "μηχανές", ή στην "τεχνολογία", αλά στο ότι οι μηχανές και η τεχνολογία ελέγχονται όχι από τους εργάτες, αλλά από τους κεφαλαιοκράτες, οι οποίοι δεν έχουν κανένα όφελος από το να μειώσουν τα ωράρια εργασίας, δημιουργώντας έτσι νέες θέσεις εργασίας για όλους, αντίθετα έχουν συμφέρον...να αυξήσουν τα ωράρια, μεγιστοποιώντας έτσι τα ατομικά κέρδη τους.

Άλλωστε, ήδη από τον καιρό του Αριστοτέλη είχε επισημανθεί από το μεγάλο αυτό φιλόσοφο ότι

αν κάθε (άψυχο) εργαλείο μπορούσε να εκτελέσει το έργο του μετά από διαταγή ή εκ προμελέτης, όπως οι αυτόματες κατασκευές, τις οποίες αποδίδουν στον Δαίδαλο, αν οι σαΐτες μπορούσαν να υφάνουν από μόνες τους και οι χορδές τις κιθάρας να παίζουν, οι αρχιτέκτονες δε θα χρειάζονταν εργάτες και ο κύριος δε θα χρειαζόταν δούλους.

Αυτό μάλιστα το ανέφερε και στο γνωστό βιβλίο του "Δικαίωμα στην τεμπελιά" ο Πωλ Λαφάργκ, γαμπρός του Κ. Μαρξ. Το βιβλίο αυτό έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εποχή του, καθώς και τότε η βιομηχανική επανάσταση είχε δώσει στους εργοδότες τη δυνατότητα να καταργήσουν πολλές θέσεις εργασίας (όπως και σήμερα με την ιντερνετική επανάσταση), οδηγώντας πολλούς εργάτες να στρέφονται εναντίον..των μηχανών. Ο Μαρξ, αλλά και ο Λαφαργκ, τάχθηκαν εναντίον αυτής της κίνησης, και αντιπρότειναν σε πρώτη φάση τη μείωση των ωραρίων, που θα οδηγούσε αργότερα στο 8ωρο, ώστε οι εργάτες να στραφούν εναντίον της εργοδοσίας που τους καταδίκαζε στη φτώχεια, και όχι εναντίον των μηχανών που θα μπορούσαν, αν τις χρησιμοποιήσουν προς όφελος τους, να τους απελευθερώσουν.

Ας δούμε και την ιστορία των "Λουδιτών" από εκείνη την εποχή (πηγή: sfrang.com):

Κοινωνικές ανακατατάξεις

Όπως αναφέρθηκε σε διάφορες περιπτώσεις, οι βελτιώσεις στη γεωργία και η σταδιακή εκμηχάνιση διαφόρων παραγωγικών τομέων, ιδαίτερα μετά την εισαγωγή της ατμομηχανής, ελευθέρωσαν πολλά εργατικά χέρια. Οι αναπασχόλητοι αγρότες, χωρίς καμιά εκπαίδευση και κατά κανόνα αναλφάβητοι, συνέρρευσαν στις πόλεις για να εργαστούν στις φάμπρικες της εποχής. Αυτή η ταυτόχρονη μεταβολή τόπου εργασίας και αντικειμένου απασχόλησης, μαζί με το μεγάλο αριθμό διαθέσιμων εργατικών χεριών, οδήγησαν σε σημαντικές κοινωνικές εκρήξεις και ανακατατάξεις. Μαζί με τους άντρες εργάζονταν γυναίκες και παιδιά, τα οποία προφανώς είχαν μεγαλύτερη ευχέρεια προσαρμογής. Ενώ όμως παλαιότερα στην οικοτεχνία των αγροτικών περιοχών προσάρμοζαν οι γυναίκες ελεύθερα το ρυθμό εργασίας τους, έπρεπε τώρα στον εκμηχανισμένο τρόπο παραγωγής να υποταχτούν σε μια γενικότερη πειθαρχία που επέβαλαν οι μηχανές. Οι οποίες μηχανές, με τη συνεχή βελτίωση της λειτουργίας τους, προκαλούσαν μείωση των απαιτούμενων εργατικών χεριών, δηλαδή αύξηση της ανεργίας. Επιβαρυντικός παράγοντας ήταν φυσικά η ολοήμερη εργασία, συχνά μέχρι 16 ώρες το 24ωρο, κάτω από τελείως ανθυγιεινές συνθήκες!

Επικήρυξη Λουδιτών Αυτός ο φαύλος κύκλος προκάλεσε εκρήξεις και εξεγέρσεις, αρχικά κατά των μηχανών! Στις τελευταίες δεκαετίες του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα παρουσιάστηκε μία «συνωμοσία» κατά των μηχανών που βρήκε κορυφαία έκφραση στο Λουδιτισμό. Οι Λουδίτες κατέστρεφαν τις μηχανές, οι οποίες τους επέβαλαν αυξημένους ρυθμούς παραγωγής και πειθαρχιμένο τρόπο εργασίας, αν δεν τους οδηγούσαν στην ανεργία. Αυτό βέβαια προκάλεσε αντίμετρα της εργοδοσίας και του κράτους με καταπίεση και αστυνομοκρατία. Το έτος 1812 έφτασαν οι βανδαλισμοί κατά των αργαλειών στο αποκορύφωμά τους, οπότε καταστρέφονταν περί τα 200 μηχανήματα κάθε μήνα. Το ίδιο έτος εκτελέστηκαν στο Γιορκ 14 'Αγγλοι εργάτες με την κατηγορία ότι κατέστρεψαν τις νέες μηχανές στο εργοστάσιο που δούλευαν! Οι εργαζόμενοι κατάλαβαν αργότερα ότι δεν ήταν οι μηχανές το αίτιο για τη δεινή θέση τους, αλλά οι σχέσεις εργασίας, τις οποίες ήταν απαραίτητο να καταπολεμήσουν. Ο Καρλ Μαρξ τοποθετήθηκε μερικές δεκαετίες αργότερα (1867) στο «Κεφάλαιο» ενάντια στη λογική των Λουδιτών: «Χρειάζεται χρόνος και πείρα για να μάθει ο εργάτης να διακρίνει τις μηχανές από την κεφαλαιοκρατική τους χρησιμοποίηση κι έτσι να στρέψει τις επιθέσεις του όχι ενάντια στα ίδια τα υλικά μέσα παραγωγής, αλλά ενάντια στην κοινωνική μορφή της εκμετάλλευσής τους.» Ο όρος Λουδίτης λέγεται ότι προέρχεται από το επώνυμο ενός ηγέτη αυτού του κινήματος, του Ned Ludd, είναι όμως αμφίβολο αν υπήρξε ποτέ τέτοιο πρόσωπο και μάλλον πρόκειται για μυθοποίηση! Η συνεχής εγγρήγορση για αναζήτηση καλύτερων συνθηκών εργασίας οδήγησε σε δράσεις αλληλεγγύης μεταξύ των εργαζομένων, αρχικά με την αμοιβαία βοήθεια σε περίπτωση ασθένειας, ανεργίας κλπ. Αυτό ήταν το πρώτο βήμα για την ίδρυση στη Βρετανία μετά το 1824 τοπικών εργατικών σωματείων, πράγμα που έγινε δυνατόν μετά την άρση της απαγόρευσης της δημιουργίας εργατικών συνεταιρισμών και ενώσεων το έτος 1799. Παρ' όλα αυτά, συνέχιζε όμως να ισχύει ο νόμος για την απαγόρευση απεργιών! Αν και η βιομηχανική κοινωνία βρισκόταν στις πρώτες δεκαετίες της σε συνεχή αναβρασμό, οι δυνατότητες κοινής δράσης των εργατών ήταν πολύ περιορισμένες, γιατί οι κοινωνικές και μορφωτικές διαφορές ανάμεσά τους ήταν τεράστιες και η συνεννόηση για κοινή έκφραση πολύ δύσκολη. Τα πρώτα σωματεία σε περιφερειακή και εθνική βάση δημιουργήθηκαν το 1829, αλλά η σημασία τους παρέμεινε περιορισμένη, γιατί έλειπε ο απαραίτητος επαγγελματισμός στην οργάνωση και στον τρόπο δραστηριοποίησης. ----

Η λέξη "λουδίτης" έχει επανέλθει στο διεθνές λεξιλόγιο, εδώ και λίγες δεκαετίες, για να χαρακτηρίσει κάποια νέα φιλοσοφικά, πολιτικά και κοινωνικά κινήματα, τα οποία αρνούνται τη λατρεία της τεχνολογικής προόδου και αντιστέκονται στην παντοκρατορία του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Δεν υπάρχει σοβαρό διεθνές περιοδικό που να μην έχει αφιερώσει ένα τεύχος στο νέο φαινόμενο. Από το Newsweek ("Οι λουδίτες επέστρεψαν") μέχρι το Wired ("Η επιστροφή των λουδιτών"), το New Age ("Σπάστε τον υπολογιστή σας") και το Whole Earth Review ("Οι λουδίτες είχαν δίκιο").

Προφανώς οι εργάτες είναι σχετικά ανώριμοι, ανέτοιμοι ακόμα να κατανοήσουν ότι η νέα "βιομηχανική επανάσταση" της εποχής μας θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί υπέρ τους, αρκεί να στρεφούν εναντίον των εκμεταλλευτών τους, αυτών που για να αυξήσουν τα ατομικά τους κέρδη βασίζονται στο ξεζούμισμα μας.

Ως εκ τούτου, χρειάζεται να δωθούν νέοι αγώνες, προκειμένου αυτή τη φορά να απαλλαγούμε εντελώς από αυτά τα παράσιτα, και με τη βοήθεια της τεχνολογίας να δημιουργήσουμε μια κοινωνία ευημερίας για όλους, με ελάχιστο μόχθο, κάτι που είναι εφικτό, αρκεί να σταματήσει η σημερινή εκμετάλλευση των εργατών από τους κεφαλαιοκράτες