Η Κούβα και η σιωπή των κομμουνιστών

Το πρόβλημα

Ερευνώντας κανείς σε βάθος το «τι έφταιξε» και ο σοσιαλισμός βάλτωσε σε σημείο που η παλινόρθωση του καπιταλισμού να αποτελεί τη «διέξοδό» του, συχνά καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «μεγάλα ιδανικά έπεσαν σε πολύ μικρές πλάτες» με αποτέλεσμα να λυγίσουν και να τα μετατρέψουν στο αντίθετό τους.

Δεν είναι ιστορικά παράξενο. Πολλές επαναστάσεις πνίγηκαν στην αδυναμία των επαναστατικών υποκειμένων να διαχειριστούν τα μεγάλα ιδανικά τους.

Εξετάζοντας από κοντά την ουσία της δικτατορίας του προλεταριάτου και νοώντας την σαν μήτρα δικαίου σε μια κοινωνία ανισότητας, σαν μήτρα-κανόνα που επιβάλει το δικαίωμα του παραγωγού-εργάτη να είναι ιδιοκτήτης του κόπου του και να τον διαχειρίζεται, εξετάζοντας την τελειότητα μιας σωστής λειτουργίας του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, βλέποντας τις βασικές αρχές του σοσιαλισμού στη βάση και το εποικοδόμημα, καταλήγει αβίαστα να πει: «ναι είναι πολύ τέλεια ιδανικά για να εφαρμοστούν από ατελείς ανθρώπους, ηγέτες, συλλογικούς φορείς».

Όμως δεν ήταν ποτέ διαφορετικά στη ζωή γιατί αυτή δεν παρασκευάζεται σε εργαστήρια αλλά μέσα στην ενότητα και πάλη των αντιθέτων, μέσα σε σκληρή ταξική σύγκρουση όπου τα λάθη και οι αδυναμίες είναι μέρος της ύπαρξης. Με αυτά θα ζούμε, με αυτά πρέπει να νικούμε, με αυτές τις πλάτες πρέπει να τα σηκώσουμε.

Βαθύτερα συμπεράσματα

Τα παλιότερα συμπεράσματα ότι ο σοσιαλισμός ανατράπηκε από τη νέα αστική τάξη και τον ιμπεριαλισμό, μετά από πολύχρονη διάβρωση των φορέων της εργατικής τάξης (κόμματα, συνδικάτα, κοινωνικές οργανώσεις κλπ) επιβεβαιώνεται καθημερινά όσο παρατηρούμε τα υπολείμματα του σοσιαλισμού να διολισθαίνουν συνεχώς προς τον καπιταλισμό.

Μόνο που χρειάζεται να κάνουμε κάποιες παράδοξες διορθώσεις στα συμπεράσματα εκείνα. Δεν ήταν ο ιμπεριαλισμός και η αστική τάξη απ έξω που τον ανέτρεψαν αλλά η αστική τάξη που εκκολάφτηκε στα σπλάχνα των κομμουνιστικών κομμάτων, στα σπλάχνα της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Και ενώ ο Μαρξ δίδαξε ότι στα σπλάχνα της κοινωνίας που πεθαίνει γεννιέται η κοινωνία που έρχεται εδώ είδαμε το θέατρο του παραλόγου, δηλαδή το αντίθετο.

Όταν έγιναν οι ανατροπές στις χώρες της Αν. Ευρώπης έγιναν τόσο γρήγορα που δεν μπορούσες να παρατηρήσεις σε βάθος τις διαδοχικές φάσεις «περάσματος» από τον σοσιαλισμό στον καπιταλισμό. Διαδικασίες που είχαν γίνει σιωπηρά δεν βγήκαν αμέσως στην επιφάνεια για να καταλάβουν οι κομμουνιστές του κόσμου τι γίνεται. Έτσι σε πολλούς δημιουργήθηκε η αίσθηση της «κατάρρευσης» με όλες τις συνέπειες για το όραμα και τα ιδανικά τους.

Όμως οι εξελίξεις στη Κίνα, το Βιετνάμ και τελευταία στη Κούβα (και προσεχώς πολύ πιθανόν στη Β. Κορέα) και η πορεία προς τον καπιταλισμό, βλέπουμε να εκτυλίσσονται σε αργό ρυθμό και με πολλά «ριπλέι».

Έκθαμβοι βλέπουμε την εκκόλαψη του καπιταλισμού και της νέας αστικής τάξης μέσα στους οργανισμούς της εργατικής τάξης που υποτίθεται ότι δημιουργήθηκαν για να την αφανίσουν.

Η ευκολότερη ερμηνεία των ανατροπών του σοσιαλισμού είναι φυσικά η απόδοσή τους στον υποκειμενικό παράγοντα. Ανίκανοι και προδότες ηγέτες, πράκτορες που σκαρφάλωσαν στην κορυφή του κόμματος και του κράτους, κόμματα που «ξέχασαν» τις βασικές αρχές του σοσιαλισμού, στοιχεία του παρελθόντος, πληρωμένες οργανώσεις, χρήμα από το εξωτερικό που εξαγόραζε συνειδήσεις κλπ, κλπ αποτέλεσαν για κάποιους τις βασικές αιτίες. Φυσικά όλα αυτά δεν έλλειπαν.

Όμως, όλοι αυτοί από δεκαετίες ετοίμασαν την ανατροπή του σοσιαλισμού σαν η εργατική τάξη, ο σοσιαλισμός και οι οργανώσεις του να ήταν τόσο ανίκανες να υπερασπίσουν την εξουσία τους που να μπορεί ο οποιοσδήποτε σχεδιάσει την ανατροπή της να τη πραγματοποιήσει και μάλιστα χωρίς να ριχτεί τουφεκιά; Αυτά είναι ανήκουστα πράγματα. Τέτοια διαστροφή του ιστορικού υλισμού μάλλον δεν μπορεί να τη σηκώσει κανένας μαρξιστής.

Ωστόσο αν αυτές οι θεωρίες γινόταν στη αρχή πιστευτές μετέπειτα με τα παραδείγματα του Βιετνάμ και τώρα της Κούβας απλώς καταρρέουν. Θα ήταν μάλλον για γέλιο να ισχυρίζονταν κάποιος ότι το ΚΚ Βιετνάμ και το ΚΚ Κούβας τα κατέλαβαν πράκτορες και αναθεωρητικά στοιχεία, μετέτρεψαν τα ΚΚ σε αναθεωρητικά και συμβιβαστικά και οδηγούν τον σοσιαλισμό σε σταδιακή ανατροπή.


Στο Βιετνάμ και στη Κούβα όμως είχαμε ένα ακόμη ισχυρό στοιχείο αποδυνάμωσης των θεωριών περί πρακτόρων και προδοτών. Οι ηγέτες τους ούτε κατά διάνοια θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν προδότες. Αντίθετα είναι αναγνωρισμένοι ήρωες του κομμουνιστικού και επαναστατικού κινήματος.

Εξίσου γελοίο θα ήταν να πιστέψει κανείς τις διακηρύξεις ότι με τη παλινόρθωση του καπιταλισμού εν είδη ΝΕΠ, «θα σωθεί» η επανάσταση και ο σοσιαλισμός! Αυτά τα επιχειρήματα που πρωτοεξέθεσε το ΚΚ Κίνας και μετά ο Γκορμπατσόφ δεν πείθουν κανένα λόγω πλήρους αντίφασης με τη πραγματικότητα.

Εξετάζοντας με σύνεση και σφαιρικά όλες αυτές τις εξελίξεις που είναι πλέον σε όλους γνωστές με πολλές λεπτομέρειες, βάζουν μεγάλο θεωρητικό καθήκον στους παλιούς και νέους μαρξιστές για το τι έγινε και τι δεν πρέπει να ξαναγίνει.

Πρέπει πρώτα να απορρίψουμε τις υποκειμενικές θεωρίες και να ξαναβάλουμε στο κέντρο της συζήτησης το κόμμα της εργατικής τάξης, τον χαρακτήρα της εξουσίας της, τον σοσιαλισμό, τις παραγωγικές του σχέσεις, το νόμο της αξίας στο σοσιαλισμό, το εποικοδόμημα και τη σοσιαλιστική δημοκρατία.

Η Κούβα


Η Κούβα είναι μια κορυφαία περίπτωση που καλεί τους μαρξιστές να αναλάβουν την ευθύνη για να δουν «τι έφταιξε». Η κεκαλυμμένη αναγγελία επιστροφής στη αρχή σε ήπιο και «ελεγχόμενο» καπιταλισμό και σε συνέχεια κανείς δεν ξέρει σε ποια αγριότητά του μέσα από την επέλαση των καπιταλιστικών λύκων, δεν αφήνει καμία αμφιβολία για το αδιέξοδο του συστήματος. Καμία διέξοδο προς τον σοσιαλισμό, προς το μέλλον.

Όχι, δεν πρέπει να έχουμε την απαίτηση η Κούβα να αντισταθεί εκεί που δεν τα κατάφεραν η ΕΣΣΔ και η Κίνα. Η Κούβα απλά εφάρμοσε το δικό τους σύστημα ίσως με πολλές καινοτομίες σοσιαλιστικού χαρακτήρα αλλά στη ψυχή του ελλόχευε το αδιέξοδο. Μοιραία θα κατέληγε εδώ, χωρίς μάλιστα εξωτερική βοήθεια απαραίτητη για την απόκρουση της περικύκλωσης και την αντίστασή της μπροστά στο στόμα του λύκου.

Και τόσο που άντεξε πολύ ήταν και στον ηρωισμό των κομμουνιστών και του λαού της πρέπει να το χρεώσουμε.

Γι αυτό τη τιμάμε, γι αυτό υπερασπίζουμε τον κουβανέζικο λαό και την επανάστασή του, γι αυτό θλιβόμαστε και γι αυτό μέχρι τώρα οι κριτικές στη «στροφή» είναι η βουβή σιωπή των κομμουνιστών. Σιωπή πόνου για το κύκνειο άσμα μιας ελπίδας χωρίς μέλλον.

Στο συνέδριο του ΚΚ Κούβας η ολομέλεια των 1.000 συνέδρων ψήφισε το πρόγραμμα το οποίο περιλαμβάνει 300 αλλαγές που αφορούν το άνοιγμα του ιδιωτικού τομέα, μειώσεις θέσεων εργασίας στον δημόσιο τομέα, περιορισμό των κρατικών επιδοτήσεων, μορφές αυτοδιαχείρισης στις επιχειρήσεις καθώς και αποκέντρωση του κρατικού μηχανισμού.

Διαβάζοντας καλά τη μαρξιστική πολιτική οικονομία πουθενά δεν θα βρούμε ανάγκη επιστροφής σε προηγούμενες παραγωγικές σχέσεις για να σώσουμε τις επόμενες αφού οι νέες έχουν εδραιωθεί. Στη Κούβα, στο Βιετνάμ, και στην Κίνα, παρατηρείται ακριβώς το αντίθετο. Όταν στην αρχή της εγκαθίδρυσης του σοσιαλισμού έπρεπε να διατηρηθούν και καπιταλιστικές σχέσεις στους τομείς που δεν ήταν δυνατόν να περάσουν με οικονομικά αποδοτικότερους όρους στο σοσιαλισμό (στη Κίνα επιχειρήθηκε αλλά σαρώθηκε από τη «Πολιτιστική Επανάσταση») όπως πχ κάποιες μεσαίες καπιταλιστικές επιχειρήσεις, η μικροεμπορευματοπαραγωγή, το μικρεμπόριο, οι μκροϋπηρεσίες, η οικοτεχνία κλπ, δεν διατηρήθηκαν για να απονεκρωθούν σιγά-σιγά με οικονομικούς όρους στο σοσιαλισμό. Αντίθετα όταν εξαφανίστηκαν οι όροι γι αυτές τις σχέσεις τα αδιέξοδα ήταν τόσα που το ΚΚ εξαναγκάσθηκε να τις επαναφέρει αντικαθιστώντας σοσιαλιστικές σχέσεις!


Χειρότερη και εκρηκτικότερη βόμβα στα θεμέλιά του συστήματος δεν θα μπορούσε να υπάρξει! Έτσι δεν πας μπροστά αλλά πίσω. Η Κούβα επανέρχεται στο 1960 με εντελώς αντίστροφους όρους και συσχετισμούς όμως από τότε. Η παλινόρθωση του καπιταλισμού που τότε θα ήταν αδιανόητη σήμερα είναι η προοπτική που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας. Στον κόλπο Χιρόν θα καταπλεύσουν οι θαλαμηγοί των εμιγκρέδων και των παγκόσμιων μονοπωλιστών και οι νέοι μικροαστοί της Κούβας θα τους υποδεχτούν όχι με όπλα αλλά με λουλούδια και δώρο ολόκληρη τη Κούβα!

Οι αντιπρόσωποι του συνεδρίου του ΚΚ Κούβας ενέκριναν στις 19/4/2011, την εισήγηση της ΚΕ που παρουσίασε ο Ραούλ Κάστρο καθώς και την απόφαση για τις «Κατευθύνσεις» όπου υπογραμμίζεται ότι «θα συνεχίσει να επικρατεί η βασισμένη στη σοσιαλιστική ιδιοκτησία στα βασικά μέσα παραγωγής οικονομία» και ότι «μόνο ο σοσιαλισμός μπορεί να υπερνικήσει τις δυσκολίες και να διατηρήσει τις κατακτήσεις της Επανάστασης».

Θα το πούμε ευθέως και ας πονάει: Η παλινόρθωση του καπιταλισμού έρχεται με τις ωραιότερες των προθέσεων.

Το σύστημα του σοσιαλισμού


Το όλο σύστημα των παραγωγικών σχέσεων και του εποικοδομήματος του σοσιαλισμού που εφαρμόστηκε στο αρχικό πρότυπο που τέθηκε σε εφαρμογή στα χρόνια 1925-1930 ήταν η μήτρα όλων των μετέπειτα μορφών του σοσιαλισμού με μικρές παραλλαγές. Εκεί πρέπει να αναζητήσουμε τις αιτίες του αδιεξόδου του συστήματος και όχι στα πρόσωπα, στους ηγέτες, στους αναθεωρητές, στους δογματικούς κλπ. Εκείνη η αρχική μήτρα αδυνατούσε να παράξει το σύστημα του μέλλοντος και παρήγαγε ένα σύστημα εκτάκτων αναγκών που δεν ήταν ο σοσιαλισμός αλλά ο έκτακτος προπομπός του. Δυστυχώς μέχρι την ανατροπή, το σύστημα εκτάκτων αναγκών παρέμεινε με αποτέλεσμα να μην αποδεσμεύσει ποτέ τις δυνάμεις της εργατικής τάξης και του λαού μέσα σε ένα σύστημα «χίλιες φορές ανώτερο» από τον καπιταλισμό.


Να θυμίσω ότι ο σοσιαλιστικός «τρόπος παραγωγής» (μεταβατική μορφή μεικτού συστήματος καπιταλιστικών και κομμουνιστικών οικονομικών αρχών προς τον κομμουνιστικό τρόπο παραγωγής) εμπεριέχει έναν δικτατορικό Νόμο – Κανόνα (δικτατορία του προλεταριάτου) που λέει ότι όλα τα μέσα παραγωγής ανήκουν στους δημιουργούς τους, δηλαδή στην εργατική τάξη και οι παραγωγικές δυνάμεις διευθύνονται από αυτήν. Για μικρο-παραγωγούς, ντόπιους καπιταλιστές, αυτοαπασχολούμενους, αγρότες κλπ ισχύουν εδικά μεταβατικά δίκαια που όμως υπόκεινται στον Βασικό Νόμο του συστήματος μέχρι αφομοίωσης –απονέκρωσής τους με οικονομικούς όρους.

Τα κύρια μέσα παραγωγής, στο σοσιαλισμό, από τη φύση της ιδιοκτησίας τους δεν μπορούν να διευθύνονται από ατομικούς ιδιοκτήτες ή το κράτος, αλλά από τους κοινωνικούς ιδιοκτήτες τους. Έτσι υλοποιείται η κοινωνικοποίησή τους. Αυτή η διεύθυνση μαζί και η συνολική διεύθυνση των παραγωγικών δυνάμεων όμως δεν μπορεί παρά να γίνει μόνο με συλλογικό τρόπο, δηλαδή μόνο με δημοκρατικό. Διαφορετικά είναι αδύνατο να γίνει διεύθυνση, θα γίνει χάος. Έτσι βγήκε και το αξίωμα «Ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρχει».

Δυστυχώς το μοντέλο που θεσπίστηκε στη γέννηση του σοσιαλισμού ταύτισε το κόμμα με τη τάξη και το κράτος με την ιδιοκτησία και την εξουσία της τάξης με αποτέλεσμα τη πλήρη διαστρέβλωση. Η ταύτιση τάξης, κράτους, κόμματος, συνδικάτων, ταξικής εξουσίας και θεσμών, υπήρξε ο πρώτος όρος για την υπονόμευση του σοσιαλισμού από τα πρώτα στάδια εφαρμογής του μοντέλου αυτού που είδαμε στην ΕΣΣΔ. Μη ψάχνουμε τις αιτίες στο τελευταίο στάδιο ανατροπής και φυσικά στη Κούβα και στο Βιετνάμ, αλλά στο πρώτο γενεσιουργό.

Αυτό είναι το πρόβλημα των απανταχού κομμουνιστών και μαρξιστών:
Μια μαρξιστική κριτική του παρελθόντος και το νέο οικοδόμημα, ο νέος σοσιαλισμός, η νέα ανάγνωση του μαρξισμού – λενινισμού για ένα κόμμα και ένα σύστημα που δεν θα οδηγεί στην αναπαραγωγή και παλινόρθωση του καπιταλισμού.

Η συζήτηση άνοιξε έστω και χωρίς να φαίνονται στον παγκόσμιο ορίζοντα κάποιες σπουδαίες θεωρητικές και πολιτικές θέσεις. Όπως όμως εκτυλίσσεται η κρίση του καπιταλισμού, η παραγωγή του νέου νεκροθάφτη του είναι εκ των ων ουκ άνευ αναγκαιότητα.

Αναδημοσίευση από "Αριστερά και πολιτική"