Στις 16 Μαΐουτου 1916, μεσούντος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, οι υπουργοί Εξωτερικών της Βρετανίας και της Γαλλίας υπέγραψαν, με τη συγκατάθεση της τσαρικής Ρωσίας, την ιστορική μυστική συμφωνία Σάικς - Πικό, που μοίρασε σε σφαίρες επιρροής τη Μέση Ανατολή.
Σε συνδυασμό με τη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923, η εν λόγω άτυπη συμφωνία καθόρισε τα σύνορα των αραβικών κρατών και της Τουρκίας, διαμορφώνοντας τη μεταπολεμική τάξη πραγμάτων στην ευρύτερη περιοχή μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Μεγάλοι χαμένοι από το μεγάλο παζάρι ήταν οι Κούρδοι, ένα από τα τελευταία «έθνη χωρίς κράτος» της περιοχής. Οι αλυτρωτικές τους διαθέσεις προσέκρουσαν στους φόβους του Λονδίνου, ότι η δημιουργία κουρδικού κράτους θα συνοδευόταν από τη συγκρότηση ενός σουνιτικού κράτους με κέντρο τη Βαγδάτη κι ενός σιιτικού με πρωτεύουσα τη Βασόρα, θέτοντας υπό αμφισβήτηση τη βρετανική επικυριαρχία στη Μεσοποταμία.
Ακολούθησαν, ανάμεσα στο 1919 και το 1924, δύο κουρδικές εξεγέρσεις υπό τον ιστορικό ηγέτη Μαχμούντ Μπαρζανί, τις οποίες οι Βρετανοί συνέτριψαν διά πυρός, σιδήρου αλλά και... χημικών αερίων - πολύ πριν από τον Σαντάμ Χουσεΐν.
Ένας άλλος Μπαρζανί, ο Μουσταφά, ηγήθηκε μιας νέας εξέγερσης μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν οι Κούρδοι ήταν για άλλη μια φορά οι ξεχασμένοι της ιστορίας. Το καθεστώς της Βαγδάτης συνέτριψε την εξέγερση χάρη στη βοήθεια των Βρετανών αλλά και των Αμερικανών συμμάχων του.
Ό,τι δεν κατάφεραν οι Μαχμούντ και Μουσταφά Μπαρζανί φαίνεται να το κατορθώνει σήμερα ο γιος του τελευταίου, Μασούντ Μπαρζανί, ο οποίος κληρονόμησε το Δημοκρατικό Κόμμα Κουρδιστάν μετά τον θάνατο του πατέρα του, το 1979, για να γίνει πρόεδρος της Αυτόνομης Κουρδικής Περιοχής του Ιράκ μετά την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν από τους Αμερικανούς το 2003.
Βρίσκοντας ευκαιρία με την εγκατάλειψη του Κιρκούκ από τον ιρακινό στρατό, ο Μπαρζανί έστειλε τους δικούς του στρατιώτες, τους περίφημους «πεσμεργκά», να καταλάβουν τη στρατηγικής σημασίας πόλη-κέντρο της πετρελαϊκής παραγωγής στο Βόρειο Ιράκ - που αποτελούσε παραδοσιακά μήλον της έριδος για Άραβες και Κούρδους αλλά και casus belli για την Τουρκία. Μια εξέλιξη που πολύ δύσκολα θα μπορούσε να είχε προκύψει χωρίς την ανοχή των ηγετών της σουνιτικής εξέγερσης -ισλαμιστών και μπααθικών- εναντίον της σιιτικής κυβέρνησης της Βαγδάτης.
Την περασμένη εβδομάδα ο Αμερικανός ΥΠΕΞ, Τζον Κέρι, επισκέφθηκε τον Μπαρ-ζανί στην πρωτεύουσα του ιρακινού Κουρδιστάν, το Αρμπίλ, για να τον πιέσει να έρθει σε κάποιου είδους συνδιαλλαγή με την κεντρική κυβέρνηση του Νουρί αλ Μαλίκι ώστε να αποτραπεί η διάλυση του Ιράκ.
Μάλλον δεν τον έπεισε - αν υποτεθεί ότι προσπάθησε σκληρά για τον σκοπό αυτό. Μιλώντας στο CNN, ο Μπαρζανί δήλωσε: «Το Ιράκ αποσυντίθεται έτσι κι αλλιώς, είναι δε φανερό ότι η κεντρική ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν ελέγχει τίποτα πλέον. Η ώρα έχει έρθει για να καθορίσει ο κουρδικός λαός το μέλλον του και να αποφασίσει ο ίδιος για τον δρόμο που θα ακολουθήσουμε».
Την επομένη επισκέφθηκε ο ίδιος το Κιρκούκ, για να τονίσει ότι η προσάρτησή του στο Κουρδιστάν είναι αμετάκλητη και πως, αν χρειαστεί, θα επιστρατεύσει όλους τους «πεσμεργκά» για να το υπερασπιστεί απέναντι είτε στους σουνίτες αντάρτες είτε στον στρατό της Βαγδάτης και τις σιιτικές πολιτοφυλακές.
Το Ισραήλ
Την αποφασιστικότητα του Μπαρζανί ενισχύει η αμέριστη, απ' ό,τι φαίνεται, υποστήριξή του από έναν ισχυρό περιφερειακό παίκτη: το Ισραήλ. Στη συνάντηση που είχε με τον Τζον Κέρι ο Ισραηλινός υπουργός Εξωτερικών, Αβιγκντόρ Λίμπερμαν, δήλωσε στον Αμερικανό ομόλογο του ότι «το Ιράκ διαλύεται μπροστά στα μάτια μας και η δημιουργία ανεξάρτητου κουρδικού κράτους έχει ήδη δρομολογηθεί».
Μια μέρα νωρίτερα ο Ισραηλινός Πρόεδρος, Σιμόν Πέρες, είχε διαμηνύσει στον Μπαράκ Ομπάμα την υποστήριξη της χώρας του στον Μπαρζανί, σημειώνοντας ότι «οι Κούρδοι έχουν δημιουργήσει de facto το δικό τους κράτος, που, μάλιστα, είναι δημοκρατικό». Ήδη το Ισραήλ παρέλαβε τα πρώτα φορτία πετρελαίου απευθείας από το ιρακινό Κουρδιστάν, παρακάμπτοντας και εξοργίζοντας την κυβέρνηση της Βαγδάτης.
Οι σχέσεις του Ισραήλ με την ηγεσία των Κούρδων έχουν βαθιές ρίζες. Η μυστική υπηρεσία του Ισραήλ, Μοσάντ, παρείχε υποστήριξη και εκπαίδευση στους Κούρδους μαχητές, από τους οποίους αντλούσε πληροφορίες για το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεϊν, όπως επίσης για τη Συρία και το Ιράν.
Η ενίσχυση των αλυτρωτικών κινημάτων στις τρεις χώρες αποτελούσε όπλο αποσταθεροποίησης των τριών αλληλοσυγκρουόμενων, αλλά εξίσου εχθρικών απέναντι στο Ισραήλ, καθεστώτων της περιοχής. Απηχώντας τη συμπάθεια των Ισραηλινών έναντι των Κούρδων, η ισραηλινή εφημερίδα Haaretz παρομοίαζε την κατάληψη του Κιρκούκ από τους στρατιώτες του Μπαρζανί με την προσάρτηση της (παλαιστινιακής) Ανατολικής Ιερουσαλήμ από τον ισραηλινό στρατό στον Πόλεμο των Έξι Ημερών, το 1967.
Η Τουρκία
Παράλληλα, ο Μπαρζανί φαίνεται να έχει ασφαλίσει τα νώτα του έναντι της Τουρκίας. Στον πόλεμο των ΗΠΑ κατά του Ιράκ, το 2003, η Αγκυρα ήταν έτοιμη να στείλει στρατό στο Κιρκούκ, αν οι Κούρδοι έσπευδαν να το καταλάβουν - κυρίως γιατί δεν ήθελε να δημιουργηθεί ισχυρός πόλος στήριξης του αλυτρωτισμού για τους Κούρδους της Τουρκίας.
Αλλά από τότε έχει κυλήσει πάρα πολύ νερό κάτω από τις γέφυρες του Τίγρητα. Τον Μάιο το ιρακινό Κουρδιστάν άρχισε να εξάγει απευθείας πετρέλαιο σε μια Τουρκία που δεν το βλέπει πια σαν μαγνήτη αλυτρωτισμού, αλλά σαν επενδυτικό Ελντοράντο - άπειρες τουρκικές εταιρείες δραστηριοποιούνται στην αυτόνομη περιοχή.
Η δημιουργία ανεξάρτητων κουρδικών κρατών σε Βόρειο Ιράκ και Βόρεια Συρία θα μπορούσε, μάλιστα, να ενισχύσει την ασφάλεια της Τουρκίας, προσφέροντάς της ζώνες προστασίας απέναντι στο χάος και την τρομοκρατία που μαστίζει και θα μαστίζει για καιρό ακόμη τις δύο χώρες. Υπό αυτό το πρίσμα, δεν εκπλήσσει να βλέπει κανείς έναν Τούρκο συγγραφέα και δημοσιογράφο της εφημερίδας Χουριέτ να αρθρογραφεί στους New York Times υπό τον τίτλο «Ο καλύτερος σύμμαχος της Τουρκίας: οι Κούρδοι» (!).
Η δραματική αλλαγή ατμόσφαιρας σχετίζεται, βέβαια, και με τις εξελίξεις που έχουν δρομολογηθεί για το Κουρδικό στο εσωτερικό της Τουρκίας. Την περασμένη εβδομάδα η κυβέρνηση Ερντογάν κατέθεσε στο Κοινοβούλιο νομοσχέδιο-πλαίσιο για την επίλυση του κουρδικού προβλήματος με στόχο την επιτάχυνση των διαπραγματεύσεων που ήδη διεξάγει ο αρχηγός της ΜΙΤ (τουρκική ΕΥΠ), Χακάν Φιντάν, με τον φυλακισμένο στη νήσο Ιμραλί της Θάλασσας του Μαρμαρά Αμπντουλάχ Οτσαλάν. Ο ιστορικός ηγέτης του ΡΚΚ, που έχει κηρύξει εκεχειρία ήδη από τον Μάρτιο του 2013, καλωσόρισε το νομοσχέδιο, ενισχύοντας την αίσθηση ότι ένας ιστορικός συμβιβασμός βρίσκεται στα σκαριά.
Κάτι τέτοιο θα βοηθήσει τα μάλα τον Ταγίπ Ερντογάν να κερδίσει τις ψήφους των Κούρδων στις προεδρικές εκλογές του Αυ-γούστου - τα τελευταία προγνωστικά προβλέπουν νίκη του από τον πρώτο γύρο, με ποσοστό της τάξης του 55%. Αν η Τουρκία καταφέρει να κλείσει την εσωτερική πληγή του Κουρδικού -ακόμη ένα μεγάλο «αν»-, οι επιπτώσεις στις σχέσεις της με τις γύρω χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, θα είναι ασφαλώς σημαντικές. Αλλά αυτό είναι ένα άλλο, πολύ μεγάλο κεφάλαιο.
Όσο για τους Αμερικανούς παρά τις ρητορικές τους τοποθετήσεις υπέρ της εδαφικής ακεραιότητας του Ιράκ, μάλλον δεν έχουν ισχυρούς λόγους να αισθάνονται ανησυχία για το ενδεχόμενο απόσχισης του Κουρδιστάν.
Ο σημερινός αντιπρόεδρος Τζο Μπάιντεν, ήταν εκείνος που πρώτος πρότεινε δημοσίως, το 2006, την τριχοτόμηση του Ιράκ (σε «Σουνιστάν», «Σιιτιστάν» και Κουρδιστάν) ως τον καλύτερο τρόπο εξυπηρέτησης των αμερικανικών συμφερόντων.
ΗΠΑ και Ισραήλ έχουν κάθε λόγο να αισθάνονται άνετα με την προοπτική αποδυνάμωσης δύο βασικών αραβικών κρατών, της Συρίας και του Ιράκ, ενώ η ενίσχυση των αλυτρωτικών διαθέσεων των Κούρδων του Ιράν θα αποτελέσει ισχυρό μοχλό πίεσης στο καθεστώς της Τεχεράνης Από την άποψη αυτή, η πρόσφατη κρίση στο Ιράκ ίσως δεν είναι και τόσο «ανησυχητική» για την Ουάσιγκτον όσο θα ήθελε να πιστεύουμε.
Δημοσίευση σχολίου