«Σοκ και δέος» (Έθνος, 11/4), «Αμόκ και τρόμος… O εφιάλτης ξύπνησε και στην Αθήνα. Ο εσωστρεφής, χωρίς φίλους και σχέσεις, κλεισμένος στον εαυτό του, ομογενής πόντιος από την Αμπχαζία σπουδαστής της σχολής του ΟΑΕΔ στου Ρέντη, έσπασε» (Το Βήμα, 11/4). Η αύξηση της εγκληματικότητας, το «άβατο» στις γειτονιές γκέτο των μεταναστών, οι τοξικομανείς στο κέντρο της Αθήνας, οι «επικίνδυνοι ψυχασθενείς» που είναι έτοιμοι να ανοίξουν πυρ αναίτια εναντίον όποιου φιλήσυχου πολίτη τύχει να βρεθεί στο δρόμο τους είναι οι λόγοι που επικαλούνται οι ορκισμένοι θεματοφύλακες του κοινωνικού συστήματος για να μας «προστατέψουν».
Με εργαλεία την ατομική παθολογία, την ιδεολογικά και συναισθηματικά φορτισμένη έννοια της επικινδυνότητας και την ανάγκη για την προστασία του κοινωνικού συνόλου φτιάχνουν θεωρίες, αποτυπώνουν στατιστικές, αποδίδουν κατηγορίες και επιβάλλουν τιμωρίες. Κυρίως όμως εξοστρακίζουν την τεράστια ευθύνη του κοινωνικού συστήματος στη γέννηση της εγκληματικότητας, προβάλλοντας ως σωτήρια λύση την ανάγκη για (ακόμα περισσότερη) αστυνόμευση και αύξηση των μέτρων καταστολής.
Η ερμηνεία της εγκληματικότητας ως νοσηρής εκδήλωσης της ανθρώπινης φύσης δεν είναι καινούργια ιστορία, πορεύεται ιστορικά με τα εξελικτικά στάδια του καπιταλισμού. Το δόγμα για ατομική πρόοδο μέσα σε συνθήκες ανταγωνισμού, οι δυνατότητες που δήθεν παρέχει το σύστημα σε όποιον θέλει να προοδεύσει, η τεμπελιά και η προσωπική ανικανότητα ως λόγοι της κοινωνικοοικονομικής εξαθλίωσης και του αποκλεισμού με τη συνακόλουθη επικέντρωση στο άτομο, δεν είναι τυχαία.
Οι ατομικές δεξιότητες (ο πρώην φτωχός μα έξυπνος και εργατικός νέος που εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία και πρόκοψε…) προβάλλονται -όποτε συμφέρει- ως δυνατότητες που δίνει το σύστημα. Όταν όμως έχουν «νοσηρό χαρακτήρα» το σύστημα νίπτει τας χείρας του και τότε φταίει το άτομο…
Αλλά τι είναι τελικά το έγκλημα; Ποιος αποφασίζει αν μια συμπεριφορά είναι εγκληματική ή όχι; Στην Ελλάδα από τις αρχές της δεκαετίας του ʼ90 η άρχουσα τάξη και τα ΜΜΕ έκαναν και κάνουν φιλότιμες προσπάθειες να κουκουλώσουν τις ταξικές ανισότητες και την κρίση του συστήματός τους, ψάχνοντας αποδιοπομπαίους τράγους. Και η λύση βρέθηκε... Για όλα φταίνε οι μετανάστες.
Ολόκληρες κοινωνικές ομάδες όχι μόνο «εγκληματικοποιήθηκαν», αλλά απέκτησαν και ταμπέλα (οι μετανάστες από την Αφρική, από την Αλβανία και το Πακιστάν ομαδοποιήθηκαν ως εγκληματίες, αλλά και ταξινομήθηκαν με τις υποτιθέμενες επιδόσεις τους σε διαφορετικές κατηγορίες εγκλήματος).
Φυσικά, όταν τα εγκλήματα δεν μπορούν να αποδοθούν στο μετανάστη, στον τοξικομανή, στον ταραξία κουκουλοφόρο και στα συνήθη ύποπτα «εγκληματικά στοιχεία», τότε το λόγο παίρνει η ψυχολογία και οι αιτίες αναζητούνται -με έναν μανδύα επιστημονικότητας- στα άδυτα του ψυχισμού, στον κλειστό χαρακτήρα, στο μοναχικό άνθρωπο, στο μαύρο πρόβατο του κοπαδιού. Ποτέ στο σύστημα και στις ανισότητες που παράγει.
Όταν όμως πρόκειται για εγκλήματα της άρχουσας τάξης και των οργάνων της, ο δρόμος είναι ένας: η αποσιώπηση και η ατιμωρησία. Γιατί άραγε δεν είδαμε κανένα ψυχολογικό προφίλ για τον Ρουσόπουλο; Φυσικά, όλοι μας ενημερωθήκαμε «για τον φτωχό γιο του ταχυδρόμου που πρόκοψε…» Ακόμα και ο λόγος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις ασταμάτητες παρανομίες των πυλώνων του συστήματος δεν περιείχε αναφορά σε εγκλήματα, αλλά απλώς σε ανεπιβεβαίωτα σκάνδαλα.
Πριν από 170 περίπου χρόνια ο Φ. Ενγκελς έδινε τη δικιά του εξήγηση για την εγκληματικότητα: «Ποιος μπορεί να απαιτήσει από μια τάξη που υφίσταται όλα τα μειονεκτήματα του κοινωνικού καθεστώτος, χωρίς να απολαμβάνει κανένα από τα πλεονεκτήματά του, να σεβαστεί τους νόμους αυτού του καθεστώτος;
Η σημερινή κοινωνία θρέφει τον ανταγωνισμό και την εχθρότητα κάθε ατόμου απέναντι στους υπόλοιπους, παράγει έναν κοινωνικό πόλεμο που αναπόφευκτα παίρνει σε ορισμένες περιπτώσεις μια συγκεκριμένη βίαιη μορφή: το έγκλημα».
Δυστυχώς, τα λόγια αυτά είναι σήμερα περισσότερο επίκαιρα από ποτέ.
Μετά την κοινωνική εξέγερση του Δεκέμβρη και εν μέσω της οικονομικής κρίσης η άρχουσας τάξη και τα όργανά της απαντούν με τρομολαγνεία, αυξανόμενη καταστολή και κρατική βία. Όμως μέσα σε ένα κοινωνικό σύστημα που η κρίση του τροφοδοτεί και αναπαράγει μαζικά τις ανισότητες και την εγκληματικότητα, η λύση του προβλήματος βρίσκεται αλλού: στην πάλη για την ανατροπή του καπιταλισμού, στην πάλη για το σοσιαλισμό. Σε αυτή την κατεύθυνση η εξάλειψη της εγκληματικότητας περνάει μέσα από τον αγώνα μας για την εξασφάλιση πραγματικής ισότητας και ελευθερίας για όλους. Περνάει μέσα από την πάλη μας να εμποδίσουμε την κυρίαρχη τάξη να δημαγωγεί για την εγκληματικότητα που η ίδια θρέφει και δημιουργεί. Μέσα από την πάλη μας να τσακίσουμε την καταστολή και τα ιδεολογήματα που την επιβάλλουν.
Πέτρος Γιανούλης,
ψυχολόγοι
*από το τραγούδι “it ainʼt necessarily so” του G. Gershwin (1935)
Aναδημοσίευση από την εφημερίδα "Εργατική Αριστερά".
Δημοσίευση σχολίου