 |
| Ο Κούλης Ζαμπαθάς,
ένας δραστήριος αγωνιστής
και επιστήθιος φίλος του Μενέλαου Λουντέμη. |
Γράφει ο Δημήτρης Δαμασκηνός
Το 1975 ολοκλήρωσε τον κύκλο της ζωής του ο Κούλης Ζαμπαθάς και η Φαίδρα Ζαμπαθά-Παγουλάτου, που τ' όνομά της το οφείλει στον Μενέλαο Λουντέμη 1, ως κόρη τον θρήνησε και ως ποιήτρια του αφιέρωσε ένα ποίημα στην ποιητική της συλλογή ΕΠΙΤΑΦΙΑ 2. Ο Δημήτρης Φαφούτης ανέσυρε από τη λήθη το γεγονός παρουσιάζοντας την Φαίδρα Ζαμπαθά-Παγουλάτου στην Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών στην εκδήλωση που έγινε προς τιμήν της την Τετάρτη, 18 Μαρτίου 2009. Έγραψε συγκεκριμένα ο Λαμιώτης ποιητής και δοκιμιογράφος:
1975
[...] Ο λογοτέχνης πατέρας της Κούλης Ζαμπαθάς φεύγει απ' τη ζωή, που τόσο πάσχισε να ομορφύνει.
Ο Κούλης Ζαμπαθάς θα περάσει στην Ιστορία όχι τόσο ως εργάτης του
πνεύματος και της Λογοτεχνίας αλλά ως κεντρικό πρόσωπο, γύρω απ' το
οποίο ξετυλίχτηκαν δραματικά γεγονότα που μάτωσαν την καρδιά της
μετεμφυλιακής Ελλάδας.
Η Φαίδρα θα αφιερώσει στη μνήμη του τα ΕΠΙΤΑΦΙΑ:
Μέχρι και να κλείσει τα μάτια του, λοιπόν, ο Κούλης Ζαμπαθάς πληγωνόταν κι έκλαιγε για την αναγκαστική εξορία του Μενέλαου Λουντέμη, ο οποίος έπειτα από 17 ολόκληρα χρόνια στην πολιτική προσφυγιά, δεν είχε μπορέσει ακόμα να αποκτήσει ξανά την ελληνική ιθαγένεια και να επαναπατριστεί.
Θέλησες να ξαποστάσεις
κάτω από τα κυπαρίσσια
το ξέρω είχες κουραστεί
Νιώθεις άραγε τα δάκρυά μου
να ποτίζουν τ' αδύναμα τριφύλλια
του τελευταίου σπιτιού σου,
βλέπεις τους ήλιους
που κουβαλάω μέσα μου για σένα!
Προσπαθώ να βρω μια γωνιά για να κλάψω
δεν υπάρχει τίποτα γύρω μου
που να μην είναι δικό σου
να μην είσαι εσύ ο ίδιος.
Δε θα 'θελα να βρέχω με δάκρυα
ό,τι αγάπησες, αλλά πως μπορώ
είναι κάτι που δε μου το 'μαθες
γιατί κι εσύ έκλαιγες
έκλαιγες για τα παιδιά
που σκοτώνονται κάθε μέρα
για τις μανάδες που θάβουν
με τα χέρια τους την ίδια την ύπαρξή τους
έκλαιγες για το Μενέλαο ξενιτεμένο πουλί
έκλαιγες για τους φίλους, για την Εταιρία!
Πως λοιπόν εγώ μπορώ να μην κλαίω
για όλ' αυτά που είσαι εσύ.
Γιατί υπάρχεις παντού
στον αγώνα μου, στη ζωή μου 3.
Μέχρι και να κλείσει τα μάτια του, λοιπόν, ο Κούλης Ζαμπαθάς πληγωνόταν κι έκλαιγε για την αναγκαστική εξορία του Μενέλαου Λουντέμη, ο οποίος έπειτα από 17 ολόκληρα χρόνια στην πολιτική προσφυγιά, δεν είχε μπορέσει ακόμα να αποκτήσει ξανά την ελληνική ιθαγένεια και να επαναπατριστεί.
 | |
| Ο Νικηφόρος Βρεττάκος σημαιοφόρος της Εταιρείας Λογοτεχνών κατά την παρέλαση για την απελευθέρωση της Αθήνας (12/10/1944). Στο βάθος διακρίνονται οι Μάρκος Αυγέρης, Γαλάτεια Σαράντη, Σωτήρης Σκίπης και ο Κούλης Ζαμπαθάς. |
Ο Κούλης Ζαμπαθάς, άλλωστε, υπήρξε επιστήθιος φίλος του Μενέλαου Λουντέμη. Ήταν αυτός που τον περιμάζεψε μια χειμωνιάτικη βραδιά -5 Ιανουαρίου του 1933 από τους δρόμους, για να του προσφέρει αφειδώλευτα μια στέγη και την αδελφική του αγάπη. Στο βιβλίο: "Τα πλοία άραξαν στην όχθη της καρδιάς μας. Ένα δοκίμιο-μελέτη για τη ζωή και το έργο του Μενέλαου Λουντέμη", ο συγγραφέας Δημήτρης Δαμασκηνός περιγράφει επιγραμματικά τη σκηνή της πρώτης τους συνάντησης, γράφοντας χαρακτηριστικά:
"Μέσα από μια οδύσσεια συνεχών μετακινήσεων,
την Άνοιξη του '30 ο Μενέλαος Λουντέμης φτάνει στην Αθήνα, άγνωστος μεταξύ
αγνώστων, δίχως δραχμή στην τσέπη και ψάνοντας για δουλειά. Μα και δύο χρόνια
αργότερα, το 1932, ακόμα περιπλανιόταν στους δρόμους της Αθήνας πεινασμένος και
άνεργος. Κάθε φορά που δεν είχε πού την κεφαλήν κλίναι τρύπωνε στο υπόγειο της
Στρέλνας, του κοσμικού κέντρου με το ρώσικο όνομα, στη γωνία Πατησίων και
Στουρνάρη: "Χωνότανε κάτω από τις σιδεριές που τις σκέπαζε μια αχρηστεμένη
υπόγεια σκάλα και κουλουριασμένος εκεί έβγαζε τις κρύες μα και τις ζεστές
αθηναϊκές νύχτες". Εκεί τον είχε βρει κουλουριασμένο να ψήνεται
απ' τον πυρετό ο Κούλης Ζαμπαθάς και τον μετέφερε σηκωτό στο φτωχικό του σπίτι,
στο Γαλάτσι μια χειμωνιάτικη βραδιά -5 Ιανουαρίου του 1933. Στη μαρμαρόστρωτη
κουζίνα, όπου και κοιμόταν, ο Μενέλαος Λουντέμης έγραψε τη "Ράντνικα"
και δύο ακόμα διηγήματα "Μια νύχτα με πολλά φώτα κάτω από μια πόλη με
πολλά αστέρια", και το "Κοιμήσου, Ανέζα μου, γλυκά" 4.
Και όταν ο Μενέλαος Λουντέμης τιμήθηκε με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας το 1938 για τη συλλογή διηγημάτων "Τα πλοία δεν άραξαν", φορούσε το μοναδικό παντελόνι του φίλου του Κούλη Ζαμπαθά:
"Φορώντας το μοναδικό παντελόνι του φίλου του Κούλη Ζαμπαθά που του το δάνεισε για την περίσταση, ο Μενέλαος Λουντέμης παραλαμβάνει το βραβείο του και στην ερώτηση των δημοσιογράφων "σχετικά με το ποιο είναι το όνειρό του από κει και πέρα, ο ίδιος είχε απαντήσει χαρακτηριστικά ότι είναι άστεγος και ότι αυτό που χρειάζεται είναι ένα δωμάτιο, ένα μεγάλο τραπέζι, μια καρέκλα και χαρτιά και πολλά μολύβια, για να μπορεί να γράφει" 5. "Αν ήταν δυνατόν το δωμάτιό μου να 'χει και ένα παράθυρο και απ' έξω να 'ναι μια γαζία και να 'ρχεται το άρωμά της μέσα", θα δηλώσει στον τύπο ο νεαρός συγγραφέας" 6.
Πέρα, όμως, από τη σχέση του με τον Μενέλαου Λουντέμη, ο Κούλης Ζαμπαθάς υπήρξε ένας δραστήριος αγωνιστής ενός πνευματικού αντιστασιακού πυρήνα ενάντια στο πολιτικό κατεστημένο της εποχής 7. Όπως θα σημειώσει ο Βασίλης Τσακίρογλου:
Στο λογοτέχνη Κούλη Ζαμπαθά έλαχε ο κλήρος να είναι, όχι μόνο ένα δραστήριο μέλος ενός πνευματικού αντιστασιακού πυρήνα ενάντια στο πολιτικό κατεστημένο της εποχής, αλλά να είναι και ο υπεράνω πάσης υποψίας υπάλληλος του Υπουργείου Προεδρίας, στο σπίτι του οποίου είχαν το καταφύγιο τους ο Νίκος Πλουμπίδης, ο Νίκος Μπελογιάννης και αργότερα κάποιοι από τους είκοσι επτά αποδράσαντες από τις φυλακές των Βούρλων" 8.
Και όταν ο Μενέλαος Λουντέμης τιμήθηκε με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας το 1938 για τη συλλογή διηγημάτων "Τα πλοία δεν άραξαν", φορούσε το μοναδικό παντελόνι του φίλου του Κούλη Ζαμπαθά:
"Φορώντας το μοναδικό παντελόνι του φίλου του Κούλη Ζαμπαθά που του το δάνεισε για την περίσταση, ο Μενέλαος Λουντέμης παραλαμβάνει το βραβείο του και στην ερώτηση των δημοσιογράφων "σχετικά με το ποιο είναι το όνειρό του από κει και πέρα, ο ίδιος είχε απαντήσει χαρακτηριστικά ότι είναι άστεγος και ότι αυτό που χρειάζεται είναι ένα δωμάτιο, ένα μεγάλο τραπέζι, μια καρέκλα και χαρτιά και πολλά μολύβια, για να μπορεί να γράφει" 5. "Αν ήταν δυνατόν το δωμάτιό μου να 'χει και ένα παράθυρο και απ' έξω να 'ναι μια γαζία και να 'ρχεται το άρωμά της μέσα", θα δηλώσει στον τύπο ο νεαρός συγγραφέας" 6.
Πέρα, όμως, από τη σχέση του με τον Μενέλαου Λουντέμη, ο Κούλης Ζαμπαθάς υπήρξε ένας δραστήριος αγωνιστής ενός πνευματικού αντιστασιακού πυρήνα ενάντια στο πολιτικό κατεστημένο της εποχής 7. Όπως θα σημειώσει ο Βασίλης Τσακίρογλου:
Στο λογοτέχνη Κούλη Ζαμπαθά έλαχε ο κλήρος να είναι, όχι μόνο ένα δραστήριο μέλος ενός πνευματικού αντιστασιακού πυρήνα ενάντια στο πολιτικό κατεστημένο της εποχής, αλλά να είναι και ο υπεράνω πάσης υποψίας υπάλληλος του Υπουργείου Προεδρίας, στο σπίτι του οποίου είχαν το καταφύγιο τους ο Νίκος Πλουμπίδης, ο Νίκος Μπελογιάννης και αργότερα κάποιοι από τους είκοσι επτά αποδράσαντες από τις φυλακές των Βούρλων" 8.
Μάλιστα στο βιβλίο του "Νίκος Μπελογιάννης–Νίκος Πλουμπίδης–
κουβέντες και σκέψεις που κάναμε μαζί στα στερνά της ζωής τους" που κυκλοφορεί από τις
εκδόσεις Δωρικός, ο Κούλης Ζαμπαθάς περιέγραψε γλαφυρά κάποιες ιδιαίτερες, ανθρώπινες στιγμές
και πτυχές της προσωπικότητας των δύο αγωνιστών, που συνέδεσαν το όνομά τους
με την αυταπάρνηση και τη θυσία για μια καλύτερη κοινωνία.
Το βιβλίο αυτό κυκλοφόρησε μετά το θάνατο του
συγγραφέα, χάρη στην επιμέλεια της κόρης του, Φαίδρας, που σημείωσε στον πρόλογο τα εξής:
Δίνοντας ένα κείμενο στη δημοσιότητα που τόγραψε κάποιος άλλος νιώθεις ένα περίεργο συναίσθημα να σε καίει βαθειά, ιδιαίτερα δε όταν το κείμενο αυτό τόχει γράψει ο πατέρας σου που δεν υπάρχει. Έσκυψα ευλαβικά πάνω στις χειρόγραφες σελίδες του που ακολουθούν και που δείχνουν όλη την απλότητα και το μεγαλείο του ανθρώπου, όπου κι αν ανήκει αυτός, είτε στον πνευματικό είτε στον πολιτιστικό χώρο. Έτσι αισθάνομαι να εκπληρώνω το καθήκον μου και στη μνήμη του πατέρα μου και στη μνήμη εκείνων για τους οποίους τόγραψε. Το βιβλίο αυτό, κληρονομιά όχι μόνο δική μου, αλλά και όλων όσων αγωνίστηκαν κι αγωνίζονται με συνέπεια για την ειρήνη και τον κόσμο, ας θεωρηθεί σπονδή στον τάφο του συγγραφέα.
Δίνοντας ένα κείμενο στη δημοσιότητα που τόγραψε κάποιος άλλος νιώθεις ένα περίεργο συναίσθημα να σε καίει βαθειά, ιδιαίτερα δε όταν το κείμενο αυτό τόχει γράψει ο πατέρας σου που δεν υπάρχει. Έσκυψα ευλαβικά πάνω στις χειρόγραφες σελίδες του που ακολουθούν και που δείχνουν όλη την απλότητα και το μεγαλείο του ανθρώπου, όπου κι αν ανήκει αυτός, είτε στον πνευματικό είτε στον πολιτιστικό χώρο. Έτσι αισθάνομαι να εκπληρώνω το καθήκον μου και στη μνήμη του πατέρα μου και στη μνήμη εκείνων για τους οποίους τόγραψε. Το βιβλίο αυτό, κληρονομιά όχι μόνο δική μου, αλλά και όλων όσων αγωνίστηκαν κι αγωνίζονται με συνέπεια για την ειρήνη και τον κόσμο, ας θεωρηθεί σπονδή στον τάφο του συγγραφέα.
 |
| Φωτογραφία από την παρουσίαση του βιβλίου του Δημήτρη Δαμασκηνού: "Τα πλοία άραξαν στην όχθη της καρδιάς μας. Ένα δοκίμιο-μελέτη για τη ζωή και το έργο του Μενέλαου Λουντέμη" που έγινε την Παρασκευή, 28 Απριλίου 2017, στις 7.30μ.μ. στον πολυχώρο ΑΙΤΙΟΝ (Τζιραίων 8-10 Αθήνα). Η Φαίδρα Ζαμπαθά-Παγουλάτου, βαφτισιμιά του Μενέλαου Λουντέμη, ποιήτρια, πρώην Γενικός Γραμματέας της Έταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, απευθύνει έναν ανθρώπινο και ιδιαίτερα συγκινητικό χαιρετισμό στην εκδήλωση. |
Σημειώσεις-Παραπομπές
1. Βασίλης Τσακίρογλου, Η ανάσα της σιωπής, ομιλία που εκφωνήθηκε την Τετάρτη, 18 Μαρτίου 2009. Δημοσιεύεται και στο συλλογικό έργο: "Τρεις ομιλίες για τη Φαίδρα Ζαμπαθά-Παγουλάτου (Δημήτρης Φαφούτης-Βασίλης Τσακίρογλου-Γιάννης Κορίδης)", εκδόσεις Ιωλκός, Φεβρουάριος 2013, Α΄έκδοση, σελ. 24.
2. Φαίδρα Ζαμπαθά-Παγουλάτου, Επιτάφια, εκδόσεις Μαυρίδης, 1976. 3. Δημήτρης Φαφούτης, Παρουσίαση της Φαίδρας Ζαμπαθά-Παγουλάτου στην Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών. Δημοσιεύεται και στο συλλογικό έργο: "Τρεις ομιλίες για τη Φαίδρα Ζαμπαθά-Παγουλάτου (Δημήτρης Φαφούτης-Βασίλης Τσακίρογλου-Γιάννης Κορίδης)", εκδόσεις Ιωλκός, Φεβρουάριος 2013, Α΄έκδοση, σελ. 11-12.
4. Δημήτρης Δαμασκηνός, "Τα πλοία άραξαν στην όχθη της καρδιάς μας. Ένα δοκίμιο-μελέτη για τη ζωή και το έργο του Μενέλαου Λουντέμη", εκδόσεις Ραδάμανθυς, Χανιά 2017, σελ. 33.
5. Βλ. την αφήγηση της φιλολόγου Πόπης Μεσσήνη στην εκπομπή της ΕΡΤ: "Εποχές και συγγραφείς" αφιερωμένης στον Μενέλαο Λουντέμη.
6. Δημήτρης Δαμασκηνός, "Τα πλοία άραξαν στην όχθη της καρδιάς μας. ο.π., σελ. 46.
7. Κούλης Ζαμπαθάς, Απόψε που σκοτώνουν τον Πλουμπίδη, ιστοσελίδα Ατέχνως, ανάρτηση 14 Αυγούστου 2016.
8. Βασίλης Τσακίρογλου, Η ανάσα της σιωπής,
ο.π., σελ. 24.
Δημοσίευση σχολίου