Τι είναι ιμπεριαλισμός; Συνήθως κατανοείται ως η επιθετική δράση με τη μορφή των στρατιωτικοπολιτικών επεμβάσεων των ισχυρών καπιταλιστικών κρατών, σε άλλα υποδεέστερα απ' αυτά κράτη, ως μέρος της εξωτερικής πολιτικής αυτών των κρατών και αναπόσπαστο στοιχείο των διεθνών σχέσεων που αναπτύσσουν, έξω και ανεξάρτητα από την οικονομική βάση συνολικά του καπιταλιστικού κόσμου. Είναι όμως σωστή αυτή η προσέγγιση; Ο ιμπεριαλισμός χαρακτηρίζει συγκεκριμένη ιστορικά εποχή του καπιταλισμού, η οποία αρχίζει σύμφωνα με το Λένιν στις αρχές του 20ού αιώνα.Σύμφωνα με τον πιο σύντομο ορισμό του, «ιμπεριαλισμός είναι το μονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισμού» ή το ανώτατο στάδιό του, αλλά δεν είναι επαρκής να δώσει ολόκληρη την ουσία και το περιεχόμενό του.
Ο Λένιν ανέλυσε την ουσία και τις νομοτέλειες του ιμπεριαλισμού στο έργο του «Ο ιμπεριαλισμός, ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», που αποτελεί σημαντική θεωρητική βάση και μεθοδολογικό εργαλείο για τη μελέτη και ερμηνεία των φαινομένων και εξελίξεων του σύγχρονου καπιταλισμού.
Ο Λένιν έγραψε αυτό το έργο με βασικό σκοπό, όπως ο ίδιος σημειώνει, να δείξει «ποια ήταν στις αρχές του 20ού αιώνα η συνολική εικόνα της παγκόσμιας καπιταλιστικής οικονομίας, στις διεθνείς αμοιβαίες σχέσεις της.
Ετσι έδωσε ένα ολοκληρωμένο ορισμό, αναδεικνύοντας τις βασικές καθαρά οικονομικές έννοιες του ιμπεριαλισμού, που συνοψίζονται στα 5 βασικά του γνωρίσματα:
«1) Συγκέντρωση της παραγωγής και του κεφαλαίου, που έχει φτάσει σε τέτοια υψηλή βαθμίδα ανάπτυξης, ώστε να δημιουργεί μονοπώλια που παίζουν αποφασιστικό ρόλο στην οικονομική ζωή.
2) Συγχώνευση του τραπεζικού κεφαλαίου με το βιομηχανικό και δημιουργία μιας χρηματιστικής ολιγαρχίας πάνω στη βάση αυτού του χρηματιστικού κεφαλαίου.
3) Εξαιρετικά σπουδαία σημασία αποκτά η εξαγωγή κεφαλαίου, σε διάκριση από την εξαγωγή εμπορευμάτων.
4) Συγκροτούνται διεθνείς μονοπωλιακές ενώσεις των καπιταλιστών, οι οποίες μοιράζουν τον κόσμο.
5) Εχει τελειώσει το εδαφικό μοίρασμα της γης ανάμεσα στις μεγαλύτερες καπιταλιστικές δυνάμεις. (σ.σ. όπως ο Λένιν πάντως διευκρινέι στο ίδιο βιβλίο, αυτό που εννοεί όταν λέει ότι έχει τελειώσει το εδαφικό μοίρασμα της γης δεν είναι πως οι μεταξύ τους ανταγωνισμοί για το ποιος θα πάρει τι έχει τελειώσει - κάθε άλλο: Αυτό που εννοεί είναι πως έχουν πλέον "χωροθετηθεί" όλα τα "τετράγωνα στη σκεκιέρα", και οι καπιταλιστές πλέον πολεμούν μεταξύ τους για να ελέγξουν τα τετράγωνα αυτά, ο καθένας για λογαριασμό τους) Ο ιμπεριαλισμός είναι ο καπιταλισμός στο στάδιο εκείνο της ανάπτυξης, στο οποίο έχει διαμορφωθεί η κυριαρχία των μονοπωλίων και του χρηματιστικού κεφαλαίου, έχει αποκτήσει εξαιρετική σημασία η εξαγωγή κεφαλαίου, έχει αρχίσει το μοίρασμα του κόσμου από τα διεθνή τραστ και έχει τελειώσει το μοίρασμα όλων των εδαφών της γης από τις μεγαλύτερες καπιταλιστικές χώρες» (Λένιν, «Απαντα», τ.27, σελ. 323).
Ταυτόχρονα συμπλήρωνε πως «μπορεί και πρέπει να δοθεί διαφορετικός ορισμός του ιμπεριαλισμού, αν πάρουμε υπόψη όχι μόνο τις βασικές καθαρά οικονομικές έννοιες (στις οποίες περιορίζεται ο ορισμός που αναφέραμε), μα και την ιστορική θέση του δοσμένου σταδίου του καπιταλισμού σε σχέση με τον καπιταλισμό γενικά» (στο ίδιο, σελ. 393).
Εφαρμόζοντας τις αρχές της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας, ο Λένιν απέδειξε ότι ο ιμπεριαλισμός αποτελεί ένα νέο, ιδιαίτερο, μονοπωλιακό στάδιο του καπιταλισμού και αποκάλυψε την οικονομική του ουσία και τα πολιτικά του χαρακτηριστικά. Ανέλυσε την ιστορική θέση του ιμπεριαλισμού και τεκμηρίωσε ότι ο ιμπεριαλισμός είναι το τελευταίο στάδιο του καπιταλισμού, το ιστορικό πρόθυρο της σοσιαλιστικής επανάστασης.
Ο ιμπεριαλισμός λοιπόν είναι καπιταλισμός, ο μονοπωλιακός καπιταλισμός, αποτέλεσμα της ανάπτυξης και εξέλιξής του, που οξύνει τις δικές τους αντιθέσεις.
«Ο καπιταλισμός στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο οδηγεί στην πιο ολόπλευρη κοινωνικοποίηση της παραγωγής, τραβάει, μπορούμε να πούμε, τους καπιταλιστές, παρά τη θέληση και τη συνείδησή τους, σε κάποια νέα κοινωνική κατάσταση πραγμάτων, που είναι μεταβατική από την πλήρη ελευθερία του συναγωνισμού προς την πλήρη κοινωνικοποίηση.
Η παραγωγή γίνεται κοινωνική, η ιδιοποίηση όμως μένει ατομική. Τα κοινωνικά μέσα παραγωγής παραμένουν ατομική ιδιοκτησία ενός μικρού αριθμού προσώπων. Τα γενικά πλαίσια του τυπικά αναγνωρισμένου ελεύθερου συναγωνισμού παραμένουν και η καταπίεση των λίγων μονοπωλητών πάνω στον υπόλοιπο πληθυσμό γίνεται εκατό φορές πιο βαριά, πιο αισθητή και πιο αβάσταχτη» (στο ίδιο, σελ. 327).
Αξίζει να προστεθεί μια από τις περιγραφές των φαινομένων του καπιταλισμού, που σαπίζει στο στάδιο του ιμπεριαλισμού: «... η ανάπτυξη του καπιταλισμού έφτασε στο σημείο, που, αν και η εμπορευματική παραγωγή "βασιλεύει" όπως και πριν και θεωρείται η βάση όλης της οικονομίας, στην πραγματικότητα όμως, έχει πια υποσκαφτεί και τα κυριότερα κέρδη πάνε στις "μεγαλοφυίες" των χρηματιστικών μηχανορραφιών. Αυτές οι μηχανορραφίες και κατεργαριές έχουν για βάση τους την κοινωνικοποίηση της παραγωγής, η τεράστια όμως πρόοδος της ανθρωπότητας, που με τη δουλιά της έφτασε ως αυτή την κοινωνικοποίηση, πάει προς όφελος... των κερδοσκόπων.» (στο ίδιο, σελ. 328).
Ενα από τα πολλά φαινόμενα της σήψης, στη σύγχρονη εποχή, είναι και τα οικονομικά - πολιτικά σκάνδαλα, η κρίση του Χρηματιστηρίου κλπ.
Το χαρακτηριστικό του «σαπίσματος» του μονοπωλιακού καπιταλισμού δεν κατανοείται πάντα σωστά. Το σάπισμα δε συνεπάγεται αυτόματη ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος. Στο επίπεδο της οικονομίας αξίζει να προσεχτεί ότι οι οικονομικές κρίσεις, παρόλο που οξύνουν απότομα τις κοινωνικές αντιθέσεις, δεν οδηγούν αυτόματα στη συνειδητοποίηση της εργατικής τάξης, στην οργανωμένη, συνειδητή, επαναστατική δράση της. Αυτή η δράση προϋποθέτει την ανάλογη προετοιμασία της, καθώς και των κοινωνικών συμμάχων της.
Εχει, λοιπόν, μεγάλη σημασία η αφομοίωση της μαρξιστικής - λενινιστικής θεωρίας για την κίνηση του καπιταλισμού και ιδιαίτερα η λενινιστική θεωρία για το μονοπωλιακό καπιταλισμό, τον ιμπεριαλισμό, προκειμένου να κατανοούνται σωστά και ολοκληρωμένα τα φαινόμενα της εποχής μας από τη δράση του.
Ο ίδιος ο Λένιν αναφέρει χαρακτηριστικά: «Αν δεν κατανοηθούν οι οικονομικές ρίζες αυτού του φαινομένου, αν δεν εκτιμηθεί η πολιτική και κοινωνικής του σημασίας, δεν μπορεί να γίνει ούτε βήμα στον τομέα της λύσης των πρακτικών καθηκόντων του κομμουνιστικού κινήματος.» (στο ίδιο, σελ. 314).
Η λενινιστική θεωρία για τον ιμπεριαλισμό βοηθά να κατανοηθεί η διαλεκτική σχέση οικονομίας - πολιτικής και έτσι να κατανοείται ολοκληρωμένα η δράση του ιμπεριαλισμού στο επίπεδο της οικονομίας, στο επίπεδο της πολιτικής και της μεταξύ τους σχέσης. Να συνειδητοποιείται ότι οι στρατιωτικο-πολιτικές επεμβάσεις των ιμπεριαλιστικών κρατών, γίνονται προκειμένου τα μονοπώλια να εκμεταλλεύονται και άλλους λαούς πέρα απ' αυτόν της χώρας που εδρεύουν, να μεγαλώνουν τις διαστάσεις τους, προκειμένου να αντεπεξέρχονται στον ανταγωνισμό. Να συνειδητοποιείται ταυτόχρονα ότι η επιθετικότητά του ιμπεριαλισμού δεν είναι μόνο στρατιωτικο-πολιτική με την έννοια των επεμβάσεων, αλλά και ενάντια στην εργατική τάξη και τ' άλλα λαϊκά στρώματα, με μορφές έντασης της εκμετάλλευσης, σ' όλους τους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Είναι αναγκαίο, προκειμένου επίσης τα μονοπώλια να αυξάνουν τα κέρδη τους, να μεγαλώνουν τις διαστάσεις τους και την κυριαρχία τους και να παρεμβαίνουν στην αντιμετώπιση των συνεπειών της κρίσης σε βάρος του κεφαλαίου, όσο μπορούν, μεταφέροντάς τη στην εργατική τάξη και τ' άλλα λαϊκά στρώματα.
Η μη σωστή και ολοκληρωμένη κατανόηση της λενινιστικής θεωρίας του ιμπεριαλισμού, οδηγεί ή στην κατανόηση της κίνησης του καπιταλισμού μόνο από τη σκοπιά των οικονομικών εξελίξεων - χωρίς να υπολογίζεται ευρύτερα η πολιτική, ως πολιτική του κεφαλαίου, των μονοπωλίων- ή στην κατανόηση της πολιτικής του ιμπεριαλισμού(επεμβάσεις κλπ), αποσπασμένη από την οικονομική της βάση.
Και στη μία και στην άλλη περίπτωση, σαν αποτέλεσμα μη κατανόησης της διαλεκτικής σχέσης οικονομίας - πολιτικής και επομένως όχι ολοκληρωμένης ανάλυσης των αντιθέσεων των οικονομικών και πολιτικών εξελίξεων, μπορεί να οδηγηθούμε στο ίδιο αποτέλεσμα: Να διαχωρίζεται τεχνητά η αντιιμπεριαλιστική από την αντικαπιταλιστική πάλη. Και ταυτόχρονα να μην κατανοείται η επιθετικότητα των μονοπωλίων μιας χώρας ενάντια στην εργατική τάξη, ως επιθετικότητα του ιμπεριαλισμού. 'Η ακόμη να μην κατανοείται ότι οι καπιταλιστικές χώρες στην εποχή του ιμπεριαλισμού, ανεξάρτητα από τη θέση τους στην ιμπεριαλιστική πυραμίδα, ανεξάρτητα από το μέγεθος και τη δύναμη της καπιταλιστικής οικονομίας τους, βρίσκονται στο στάδιο του ιμπεριαλισμού. Να μην κατανοείται πχ ότι ο ελληνικός καπιταλισμός βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο ανάπτυξής του, στην κρατικομονοπωλιακή του βαθμίδα, ότι η Ελλάδα ανήκει στο σύστημα του ιμπεριαλισμού.
Αναδημοσίευση από άρθρο του "Ριζοσπάστη" - Οι ομοιότητες με την εποχή του Λένιν και το σήμερα είναι νομίζω εμφανείς:
Δημοσίευση σχολίου